Ο γόρδιος δεσμός «Δημοσίου και πολίτη», παρά τις όποιες θετικές πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται, παραμένει άλυτος. Κοινότοπη εν πολλοίς η διαπίστωση, όμως η εικόνα των δυσλειτουργιών και των κραυγαλέων ελλείψεων στο Δημόσιο, που αναδύεται μέσα από τις έρευνες και τις εκθέσεις των ελεγκτών-επιθεωρητών, υπολείπεται της οικτράς πραγματικότητας και δεν αφήνει περιθώρια για αισιόδοξα συμπεράσματα. Το Δημόσιο σε ρόλο δεσμοφύλακα και ο πολίτης σε ρόλο δεσμώτη βιώνουν καθημερινά τα δεινά μιας αδιέξοδης σχέσης.
Συναλλαγές κάτω από το τραπέζι, «διευκολύνσεις» έναντι αδράς αμοιβής από παραμάγαζα, ατελείωτες ουρές τριτοκοσμικού τύπου, άθλιες συνθήκες εργασίας, υπηρεσίες που «αδυνατούν να λειτουργήσουν ακόμη και ως αρχειακές υπηρεσίες». Οι επισημάνσεις είναι πρόσφατες και ανήκουν στην Ομάδα Αμεσης Παρέμβασης του υπουργείου Εσωτερικών, που στο εγχείρημά της να καταγράψει τα προβλήματα έμεινε «έκπληκτη», όπως δήλωσε ο επικεφαλής της, παρουσία της τότε υπουργού Βάσως Παπανδρέου. Το Δημόσιο ανακάλυψε τη διάλυση του Δημοσίου; Πάντως, οι «Ράμπο» του υπουργείου ανακάλυψαν ότι η γραφειοκρατία ευνοεί τις «μεσολαβητικές διαδικασίες», κοινώς το λάδωμα. Η «ταρίφα» για την απόκτηση μιας άδειας οδήγησης, για παράδειγμα, έχει φθάσει στις 600.000 δρχ., ενώ για το κλείσιμο ραντεβού στα ιατρεία του ΙΚΑ, παρά την καθιέρωση του τηλεφωνικού κέντρου 180, λειτουργούν «παραμάγαζα» (καφενεία που βρίσκονται δίπλα στο ΙΚΑ) που εξασφαλίζουν στους συνταξιούχους τα μαγικά χαρτάκια με τους αριθμούς προτεραιότητας, από τις 5.00 το πρωί. Οταν οι ερευνητές πλησίασαν απλούς πολίτες που ανέμεναν στην ουρά και τους ρώτησαν «αν είναι ευχαριστημένοι από τη λειτουργία του συστήματος», εκείνοι απάντησαν αφοπλιστικά: «Α, περιμένω 12 ημέρες για να δω έναν γιατρό…».
Οσοι «μπαινοβγαίνουν» στα νοσοκομεία ζουν διπλό δράμα. Κακή λειτουργία των εξωτερικών ιατρείων, λανθασμένες διαγνώσεις, αδικαιολόγητες καθυστερήσεις ιατρικών εξετάσεων και επεμβάσεων… Τρεις επί σειρά ετήσιες εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη εντοπίζουν το απόστημα, ενώ λίγες ημέρες των επιθεωρητών του Σώματος Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης ήταν αρκετές για να καταγραφεί η νοσηρή εικόνα: Εκατοντάδες πολίτες «στοιβάζονται» καθημερινά σε εξωτερικά ιατρεία, ενώ σε πολλές περιπτώσεις είναι υποχρεωμένοι, για να εξυπηρετηθούν σε τακτικά εξωτερικά ιατρεία, να περιμένουν και ενάμιση μήνα. Τα νοσοκομεία δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες και οι ελλείψεις ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού αγγίζουν το 30%.
Οι καθυστερήσεις στην απονομή συντάξεων (γήρατος, αναπηρίας, θανάτου) είναι αδικαιολόγητες. Πολλές φορές συνταξιούχοι περιμένουν και τρία χρόνια για να λάβουν τη σύνταξή τους, ενώ έχει καταγραφεί και περίπτωση που μία δεκαετία δεν έφθανε για να καταβληθούν σε μια άρρωστη ηλικιωμένη οι συντάξιμες αποδοχές. Αιτία της υπέρβασης του προβλεπόμενου χρόνου συνήθως αναφέρεται ο αυξημένος αριθμός συνταξιοδοτικών υποθέσεων, οι εισφορές σε περισσότερα του ενός ασφαλιστικά ταμεία, η έλλειψη προσωπικού.
Από την άλλη, «πληγή» που πυορροεί είναι οι παρανομίες στις οικοδομικές άδειες, οι καταπατήσεις δασικών εκτάσεων και η ολιγωρία των πολεοδομικών γραφείων να παρέμβουν άμεσα. Η μελέτη χιλιάδων αναφορών στο Συνήγορο του Πολίτη -φθάνουν τις 2.500- καταδεικνύει, σε πολλές περιπτώσεις, πέρα από την αδράνεια, τη συνέργεια της διοίκησης στην έκδοση παράνομων αδειών. Οι υπηρεσίες του ΠΕΧΩΔΕ (εξόφθαλμη η περίπτωση της Ναυπάκτου) συντηρούν ένα απαράδεκτο καθεστώς σύγχυσης, μέσα από το οποίο αετονύχηδες εργολάβοι θησαυρίζουν καταστρέφοντας τον οικιστικό χαρακτήρα των πόλεων και το περιβάλλον. Ο νόμος της σιωπής, παλιός όσο και η παρανομία και ισχυρός όσο και η διαπλοκή, δυσκολεύει το έργο των ελεγκτών, ενώ «η αδυναμία της διοίκησης -όπως έχει επισημάνει ο Συνήγορος του Πολίτη- να επιβάλει τις κείμενες διατάξεις (π.χ. κατεδαφίσεις αυθαιρέτων κτισμάτων), επικαλούμενη την ανυπαρξία των υλικών μέσων και των οικονομικών πόρων, ουσιαστικά αποτελεί παρότρυνση για τέλεση παράνομων οικοδομικών δραστηριοτήτων».
Στα πορίσματα των επιθεωρητών του Σώματος Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης εντοπίζονται «μαύρες τρύπες» στα οικονομικά των υπηρεσιών, σοβαρές παρατυπίες στις διαδικασίες ανάθεσης έργων και διασπάθιση δημοσίου χρήματος, με παραγγελίες υλικών που ακυρώνονται ενώ έχει καταβληθεί από το Δημόσιο το μεγαλύτερο μέρος της αξίας τους. Χαρακτηριστική περίπτωση, στο υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών (στην ΥΠΑ), όπου οι επιθεωρητές αμφισβήτησαν σε εκθέσεις τους τη σκοπιμότητα προμήθειας ορισμένων υλικών, εξοπλισμού μηχανημάτων και παρατήρησαν σοβαρές αποκλίσεις στις προβλεπόμενες και στις τελικά κατοχυρωθείσες τιμές των προς προμήθεια ειδών (π.χ. λιπαντικά-έλαια).
Τι λένε οι πολίτες
Πώς βαθμολογούν οι ίδιοι οι πολίτες τις παρεχόμενες υπηρεσίες; Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, σύμφωνα με έρευνα του υπουργείου Εσωτερικών μέσω του τηλεφωνικού κέντρου 1464, βάζουν «κάτω από τη βάση» στο Δημόσιο και τους υπαλλήλους του. Το 60% της κοινής γνώμης δηλώνει λίγο ή καθόλου ικανοποιημένο και μόλις το 37% ικανοποιημένο από την εξυπηρέτηση που τυγχάνει στις δημόσιες υπηρεσίες.
Οι εφορίες συγκεντρώνουν τη μήνιν των περισσοτέρων, με ποσοστό 45%, ενώ σε ποσοστό 27,5% οι πολίτες θεωρούν επώδυνες τις συναλλαγές τους με το ΙΚΑ και τα άλλα ασφαλιστικά ταμεία. Αξιολογούνται πολύ καλύτερα οι ΔΕΚΟ (ΔΕΗ, ΟΤΕ και ΕΥΔΑΠ). Το στοιχείο που φαίνεται ότι ενοχλεί περισσότερο είναι η συμπεριφορά και η αδιαφορία των υπαλλήλων και ακολουθεί με 44,1% η «παραμονή στην ουρά» και οι πολύπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες.
Στην τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ για τη χώρα μας, διαβάζουμε στην παράγραφο 246: «Η Ελλάδα υποφέρει από απουσία δεξιοτήτων και κινήτρων για την αποδοτικότητα, από θεσμικές αγκυλώσεις, από ανεπαρκή συντονισμό, από νομικιστική παράδοση και ένα πνεύμα παθητικότητας και αδράνειας, από υπερβολικό συγκεντρωτισμό, από έλλειψη πειθαρχίας και την αποστροφή προς τις ανταγωνιστικές αγορές. Αντίθετα, οι πελατειακές σχέσεις και το πνεύμα της συντεχνίας κυριαρχούν και λειτουργούν παραλυτικά».
Τα αίτια
Πώς φτάσαμε, όμως, ώς εδώ και τι φταίει για τη διοικητική κατάπτωση; «Οι διαγνώσεις και οι ερμηνείες είναι πολλές και πλέον συγκλίνουν στα συμπεράσματά τους», αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Αντ. Μακρυδημήτρης, επισημαίνοντας: «Ο κομματισμός, η διαφθορά, η απουσία αξιοκρατίας, ο νομικισμός και ο συγκεντρωτισμός ευθύνονται για τη μη σωστή λειτουργία του κράτους.
Το κράτος πρέπει να κάνει λιγότερα και να τα κάνει καλά. Κοντολογίς, μια γενική σεισάχθεια είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία. Μια σεισάχθεια του βάρους και του όγκου των περιττών ρυθμίσεων (έχουμε πάνω από 35.000 νόμους και διατάξεις) και παρεμβάσεων στην κοινωνική και οικονομική ζωή, μια δραστική μείωση περιττών οργανισμών και υπηρεσιών που λυμαίνονται το δημόσιο κορβανά, μεταφορά του προσωπικού στην περιφέρεια.
Ο υπερβολικός αριθμός των 19 υπουργείων και των περίπου 43 υπουργών και υφυπουργών και άλλων τόσων γενικών γραμματειών προξενεί διάχυση της ευθύνης και της αρμοδιότητας.
Επιβάλλεται η ουσιαστική εκχώρηση στην περιφέρεια των αρμοδιοτήτων, ώστε να μη συγκεντρώνονται στην Αθήνα το 45% της βιομηχανικής δραστηριότητας, το 50% των υπηρεσιών, το 55% των αυτοκινήτων, το 40% του πληθυσμού και το 46% των δημοσίων υπαλλήλων. Το ακεσώδυνο για το διοικητικό πρόβλημα της χώρας είναι η αποκρατικοποίηση, η αποκέντρωση, η αξιοκρατία και η αναποτελεσματικότητα».
Υπήρχε μία τάση, με διάφορες πρόσθετες εξοπλιστικές δαπάνες, να πάμε στο 6%. Τότε πράγματι χτύπησα το καμπανάκι του κινδύνου για την εθνική μας οικονομία και είπα ότι μία τέτοια εξέλιξη θα άγγιζε τα όρια αντοχής της. Μην ξεχνάμε ότι κάθε μονάδα του ΑΕΠ για την Ελλάδα σημαίνει 500 δισ. τον χρόνο. Συμφώνησε το ΚΥΣΕΑ στην άποψή μου και πράγματι τότε πήραμε μια απόφαση να σταθεροποιήσουμε το ποσοστό στο 5%, και συμφωνήσαμε τα επόμενα 2-3 χρόνια να το περιορίσουμε στο 4% μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Αυτή την απόφαση του ΚΥΣΕΑ εκτελώ τώρα ως υπουργός Εθνικής Αμυνας, μια απόφαση που λήφθηκε πράγματι με δική μου εισήγηση και πιστεύω ότι είναι μια σωστή απόφαση την οποία θα πρέπει να τηρήσουμε με ευλάβεια, γιατί το 4% είναι ένα υψηλό ποσοστό για την Εθνική Αμυνα, αλλά, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων που απειλούν εκ των πραγμάτων τη χώρα μας, πιστεύω ότι είναι απόλυτα δικαιολογημένο.
