Ενας όχι ιδιαίτερα γνωστός μέχρι πρότινος, αόρατος αλλά υπαρκτός, ατμοσφαιρικός ρύπος, τα αιωρούμενα σωματίδια, γνωστά ως PM10, έρχονται να προστεθούν στα ήδη συσσωρευμένα προβλήματα ρύπανσης της πρωτεύουσας και των αστικών κέντρων. Πρόκειται για σωματίδια απειροελάχιστης ύλης με διάμετρο μικρότερη των 10 εκατομμυριοστών του μέτρου, τα οποία αποτελούνται από πολυαρωματικούς υδρογονάνθρακες, μικροσκοπικά κομμάτια άνθρακα, ανόργανες και οργανικές ουσίες και εκπέμπονται κυρίως από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων. Αυτά τα σωματίδια ενοχοποιούνται για σειρά ασθενειών κυρίως του αναπνευστικού συστήματος και την πρόκληση πρόωρων θανάτων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Επιπτώσεις στην δημόσια υγεία
Επιστημονικά και ερευνητικά προγράμματα στην Ευρώπη και την Αμερική επιχειρούν να προσδιορίσουν όλες τις παραμέτρους του προβλήματος και τις επιπτώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων στη δημόσια υγεία. Σύμφωνα με την κ. Π. Νικολοπούλου-Σταμάτη, επίκουρη καθηγήτρια του Κλινικοεργαστηριακού Τομέα της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, επιστημονική υπεύθυνο και συντονίστρια του ερευνητικού προγράμματος «Awareness Raising about Environment and Health of Noexpert Advisors» (www.di.uoa.gr), που μελετά τις επιδράσεις στην υγεία από τη ρύπανση του περιβάλλοντος και το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη σε 11 ευρωπαiκές χώρες, τα PM10 ευθύνονται για πολλές ανεπανόρθωτες βλάβες στους πνεύμονες, στην καρδιά, στον μυελό των οστών και στο νευρικό σύστημα. «Οι αναπνευστικές οδοί από όπου περνάει ο αέρας που αναπνέουμε είναι η μύτη, ο ρινοφάρυγγας, η τραχεία, οι μεγάλοι βρόγχοι και οι κυψελίδες. O τρόπος που είναι φτιαγμένες οι οδοί από όπου περνάει το οξύγονο είναι έτσι ώστε να εξασφαλίζουν ένα φραγμό ανάμεσα στον αέρα και τον οργανισμό. O φραγμός αυτός επιτυγχάνεται με τη στενή σύνδεση των κυττάρων. H ελεύθερη επιφάνεια των κυττάρων είναι διαμορφωμένη σε λεπτούς κροσσούς που η λειτουργία τους είναι να σπρώχνουν προς τα έξω με τη βοήθεια του βήχα και του φταρνίσματος ό,τι ανεπιθύμητο διεισδύει στους δρόμους απ’ όπου περνάει το οξυγόνο. Τα αιωρούμενα σωματίδια καταστρέφουν τον φυσικό φραγμό των αναπνευστικών οδών, καταφέρνουν και μπαίνουν ανάμεσα στα κύτταρα ή αδρανοποιούν τους κροσσούς οπότε φθάνουν μέσα στο τελικό σημείο του πνεύμονα, την κυψελίδα, όπου ανταλλάσσεται το οξυγόνο με το διοξείδιο του άνθρακα ή διασχίζουν τους κατεστραμμένους φραγμούς των κυττάρων και έτσι περνούν μέσα στην κυκλοφορία του αίματος».
Οταν τα αιωρούμενα σωματίδια φθάσουν στην κυψελίδα του πνεύμονα συναντούν ένα ελεύθερο κύτταρο: το κύτταρο αυτό, που λέγεται μακροφάγο, προσπαθεί να εξαφανίσει τα σωματίδια τα οποία θεωρεί επικίνδυνα για τον οργανισμό. Παρ’ όλες τις προσπάθειές του, όμως, ξεκινάει μια καινούργια διαδικασία χωρίς επιστροφή, με την οποία απελευθερώνονται ουσίες που προδιαθέτουν σε φλεγμονή και καταστροφή του πνεύμονα. Κι αν τελικά καταφέρουν και διασχίσουν τους φραγμούς των κυττάρων και εισέλθουν στο αίμα, τότε φθάνουν μέχρι την καρδιά προκαλώντας κυτταρικές καταστροφές στο μυοκάρδιο και στο νευρικό σύστημα.
Υψηλές συγκεντρώσεις στο Λεκανοπέδιο
Χρειάζεται, πάντως, να γίνει σαφές ότι τα PM10 δεν εμφανίστηκαν αίφνης και εσχάτως, δεν είναι νέος ρύπος και δεν μας προέκυψαν από το πουθενά. Υπήρχαν στην ατμόσφαιρα και τα εισπνέαμε, αλλά δεν συμπεριλαμβάνονταν στις κατηγορίες των ρύπων που μετρούσαν τα ειδικά μηχανήματα. Ολα αυτά μέχρι το 2000, καθώς από εκείνη τη χρόνια αρχίζουν και οι πρώτες επίσημες μετρήσεις των επικίνδυνων σωματιδίων.
Στην τελευταία έκθεση του ΠΕΡΠΑ για το 2001 στο Λεκανοπέδιο τα στοιχεία που προκύπτουν δεν είναι προς εφησυχασμό: η μέση συγκέντρωση ΡΜ10 κυμάνθηκε από 30,8 mg/κυβικό μέτρο έως και 59,7 mg/κυβικό μέτρο (η μέση ετήσια οριακή τιμή-στόχος για το 2001 είχε ορισθεί στα 46,4 mg/κυβικό μέτρο) ενώ οι υψηλές συγκεντρώσεις, που δεν θα έπρεπε να ξεπερνούν συνολικά τις 35 μέρες τον χρόνο, τα υπερέβησαν κατά πολύ μιας και παρατηρήθηκε συγκέντρωση ΡΜ10 (σε ορισμένες περιπτώσεις όπως λ.χ. στη Λυκόβρυση άνω των 70 mg/κυβικό μέτρο) επί 93 ημέρες. H σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ενωσης θέτει τα όρια περιεκτικότητας των σωματιδίων στην ατμόσφαιρα στα 40 mg/κυβικό μέτρο αέρα, με χρονικό ορίζοντα το 2005, σύμφωνα όμως με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας επικίνδυνες θεωρούνται ακόμη και συγκεντρώσεις στην ατμόσφαιρα της τάξης των 10 mg/κυβικό μέτρο. Σημειωτέον ότι ενώ στην ΑΘήνα οι μετρήσεις των αιωρούμενων σωματιδίων άρχισαν το 2000 και από τον περασμένο Οκτώβριο τα αποτελέσματα των μετρήσεων στους σταθμούς της Αττικής συμπεριλαμβάνονται στο Δελτίο Τιμών Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης που εκδίδει το ΠΕΡΠΑ, στη Θεσσαλονίκη, με ευθύνη του δήμου, οι τιμές μετρώνται την τελευταία δεκαετία, ενώ από το ΥΠΕΧΩΔΕ μελετάται η επέκταση σταθμών μέτρησης και σε αστικά κέντρα της περιφέρειας.
Από πού εκπέμπονται
Τα σωματίδια εκπέμπονται κυρίως από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, αλλά όχι μόνον. Απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα και από τη χρήση φυσικού αερίου, τις φλόγες προπανίου, ακόμη και από τον καπνό του τσιγάρου. Οι συγκεντρώσεις τους ποικίλλουν από τόπο σε τόπο, αφού σημειώνεται και φυσική παραγωγή αιωρούμενων σωματιδίων, ενώ η ανάπτυξή τους επηρεάζεται από τη μορφολογία και τη σύσταση του εδάφους αλλά και το κλίμα.
Το περασμένο καλοκαίρι, η υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Βάσω Παπανδρέου ανακοίνωσε μέτρα σε συνεργασία με τα υπουργεία Οικονομικών και Μεταφορών που αφορούν στον περιορισμό των ρύπων από τα αυτοκίνητα (τριβή ελαστικών στην άσφαλτο, πετρελαιοκίνηση), τις κεντρικές θερμάνσεις, τις μεταφορές και τη βιομηχανική δραστηριότητα (πηγές εκπομπής αιωρούμενων σωματιδίων είναι και οι φυσικές, με κυριότερη τον αέρα που μεταφέρει τη σκόνη από τη Σαχάρα και τα σωματίδια που μεταφέρονται στην πόλη από τις αποψιλωμένες από δέντρα περιοχές της Αττικής). Το πρόβλημα είναι σύνθετο όπως σύνθετοι είναι και οι παράγοντες που το δημιουργούν και φαίνεται ότι θα μας απασχολήσει τα επόμενα χρόνια. Το ερώτημα όμως που αυτομάτως προκύπτει είναι τι γίνεται με τους άλλους άγνωστους ρύπους (τύπου PM10) που αν και υπάρχουν και τους αναπνέουμε, οι τιμές τους δεν μετρώνται παρά το ότι επιδρούν στην υγεία ανθρώπων και ζώων και επικάθηνται στα φυτά…