Το πραγματικό βάρος μιας οδοντόβουρτσας ανέρχεται σε 1,5 κιλό και ενός κινητού τηλεφώνου σε 75 κιλά! Στο παράδειγμα αυτό, εκ στόματος της επιτρόπου κ. Μάργκοτ Βάλστρομ, συμπυκνώνεται το μείζον πρόβλημα διαχείρισης απορριμμάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, αφού όπως η ίδια εξηγεί, ό,τι πετάμε δεν είναι ένα απλό σκουπίδι, καθώς εμπεριέχει τους πόρους που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή του… Ας μιλήσουν όμως οι αριθμοί:
Στο σύνολο της Ενωσης, ο όγκος των αστικών απορριμμάτων αυξάνεται διαρκώς φθάνοντας τα 540 κιλά ανά κάτοικο έναντι του στόχου που είχε θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για συγκράτηση της «παραγωγής σκουπιδιών» στα περίπου 300 κιλά ανά κάτοικο.
Μικρό ποσοστό των αστικών απορριμμάτων ανακυκλώνεται στην Ευρώπη, αναδεικνύοντας το πρόβλημα διαχείρισης σε ένα από τα πλέον κρίσιμα. Αθροιστικά, παράγονται 306 εκατομμύρια τόννοι αστικών στερεών αποβλήτων το χρόνο, εκ των οποίων το 57% οδηγείται σε ταφή.
Στην Ελλάδα
Στη χώρα μας η ταφή αποτελεί τον πλέον διαδεδομένο τρόπο «διαχείρισης» των απορριμμάτων, ωστόσο το κύριο πρόβλημα δεν είναι η απουσία εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης (ανακυκλώνουμε μόλις το 8% των αστικών αποβλήτων, ενώ μέθοδοι όπως η κομποστοποίηση και η καύση με ή χωρίς την παραγωγή ενέργειας έχουν σχεδόν μηδενικά ποσοστά). Τα μεγαλύτερα προβλήματα δημιουργεί ο «τρόπος» διαχείρισης των απορριμμάτων που οδηγούνται σε ταφή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, μάλιστα, δεν πρόκειται περί ταφής αλλά εναπόθεσης σε πλαγιές, φαράγγια ή οποιαδήποτε άλλη περιοχή κρίνει κατάλληλη ως σκουπιδότοπο η «οικολογική» μας συνείδηση.
Είναι ενδεικτικό ότι από τα 3,5 εκατομμύρια τόννους στερεών αστικών απορριμμάτων που παρήχθησαν το 1997 (τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat), μόλις τα μισά (1,75 εκατ. τόννοι) οδηγήθηκαν σε «ελεγχόμενους» χώρους ταφής. Τα υπόλοιπα είναι κάπου δίπλα μας, καθιστώντας το αίτημα για συνολική διαχείριση απορριμμάτων εξαιρετικά πιεστικό. Και αυτό παρά το γεγονός ότι παράγουμε, συγκριτικά, λιγότερα «σκουπίδια» από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. H κατ’ κεφαλήν «παραγωγή» μας φθάνει τα 372 κιλά το έτος, έναντι 540 κιλών που παράγονται κατά μέσο όρο, ανά κάτοικο, στην Ε.Ε.
Περιορίζουν την ταφή
Την ίδια στιγμή, οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες επιχειρούν να περιορίσουν σημαντικά το ποσοστό των αστικών αποβλήτων που οδηγούνται προς ταφή, στρεφόμενες προς την ανακύκλωση, την καύση και την κομποστοποίηση. Η ταφή απορριμμάτων έχει μειωθεί από το 67% των συλλεγόμενων αποβλήτων το 1995 σε 57% το 1999, ενώ η καύση, η κομποστοποίηση και η ανακύκλωση έχουν αντιστοίχως αυξηθεί. Εντούτοις τα ποσοστά ανακύκλωσης σε πολλές χώρες της Ευρώπης παραμένουν σχετικά χαμηλά και μόνο σε κάποιες χώρες της Δυτικής Ευρώπης παρατηρείται σημαντικό ποσοστό ανακύκλωσης επιλεγμένων υλικών. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, συνολικά, η ανακύκλωση (συμπεριλαμβανομένης της κομποστοποίησης) των αστικών αποβλήτων ήταν της τάξης του 11% την περίοδο 1985-1999, αυξήθηκε στο 21% το 1995 και στο 29% το 2000.
Μια σύγκριση με παρεμφερείς σε μέγεθος ή πληθυσμό χώρες της E.E. πείθει και τον πλέον ανυποψίαστο για τις σημαντικές καθυστερήσεις που παρατηρούνται όσον αφορά την ελληνική προσπάθεια για σύγχρονη διαχείριση των απορριμμάτων.
Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό ταφής, ενώ η… συνήθως συγκρινόμενη με τη χώρα μας Πορτογαλία, έστω και δειλά, χρησιμοποιεί και όλες τις υπόλοιπες μεθόδους. Μάλιστα, ακόμα και τα αντίστοιχου όγκου με της Ελλάδας πορτογαλικά απορρίμματα οδηγούνται στο σύνολό τους σε οργανωμένες, ελεγχόμενες χωματερές. Πάντως, η Ισπανία φαίνεται να αντιμετωπίζει ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα ανεξέλεγκτης ταφής – εναπόθεσης των απορριμμάτων της (από τα 17,4 εκατομμύρια τόννους που «θάβονται» μόλις τα 9,7 εκατ. τόννοι οδηγούνται σε ελεγχόμενους χώρους), ενώ αντίστοιχο πρόβλημα αντιμετωπίζει και η Ελβετία.
Ως προς τις άλλες, αντίστοιχου μεγέθους ευρωπαϊκές χώρες, στο μεν Βέλγιο ανακυκλώνεται ή τυγχάνει οποιασδήποτε άλλης επεξεργασίας (καύση κ.λπ.) ποσοστό άνω του 70% των απορριμμάτων, στη δε Αυστρία σχεδόν το 40% οδηγείται για κομποστοποίηση, δηλαδή σε επεξεργασία με στόχο την παραγωγή οργανικού λιπάσματος κ.λπ.
Καύση με παραγωγή ενέργειας είναι μια σημαντική μέθοδος διαχείρισης των αστικών αποβλήτων. Στη Δυτική Ευρώπη ένα ποσοστό 17% των αστικών αποβλήτων οδηγήθηκε σε εγκαταστάσεις καύσης το 1995, με αύξηση στο 18% το 1999.
Οι χώρες που παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά καύσης, ανακύκλωσης ή άλλης επεξεργασίας των απορριμμάτων τους (π.χ. Δανία, Ολλανδία, Αυστρία κ.λπ.) έχουν αναπτύξει τη σχετική τεχνογνωσία και τεχνολογίες συνήθως λόγω υψηλής συγκέντρωσης πληθυσμού και ύπαρξης ικανών δικτύων μεταφοράς, ώστε να επιτυγχάνουν τον αναγκαίο τεχνικοοικονομικά όγκο απορριμμάτων προς διαχείριση.
Παρά το γεγονός ότι το ΥΠΕΧΩΔΕ δηλώνει ανοικτό σε διαδικασίες καύσης των απορριμμάτων, στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης διαχείρισης, οι πιθανότητες διαδεδομένης χρήσης της μεθόδου στη χώρα μας μοιάζουν περιορισμένες, δεδομένης της «μορφής» των απορριμμάτων που παράγουμε. H Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό οργανικών αποβλήτων (υπολείμματα τροφών, φρούτα, λαχανικά, κρέας). Το 51% των αστικών μας απορριμμάτων είναι αυτής της μορφής, μόλις το 18% είναι χαρτί και παράγωγα χαρτιού, το 4% υφάσματα, το 10% γυαλί, ενώ 3% των απορριμμάτων μας είναι γυαλί και μέταλλα. Χώρες με υψηλά ποσοστά καύσης παρουσιάζουν πολύ χαμηλότερη παραγωγή οργανικών αποβλήτων και αντίστοιχα υψηλότερα ποσοστά στην παραγωγή άλλων κατηγοριών απορριμμάτων.
Σε κάθε περίπτωση, η λύση της ανακύκλωσης εμφανίζεται ως η πλέον ενδεδειγμένη, κι αυτό επισημαίνεται και στη νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έχει καλέσει όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (κυβερνήσεις, τοπικές κοινότητες, οικολογικές οργανώσεις, πανεπιστημιακά ιδρύματα) να καταθέσουν μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου τις θέσεις τους. H νέα στρατηγική πρόληψης και ανακύκλωσης των αποβλήτων θα παρουσιασθεί εντός του 2004 αλλά το στίγμα δίνει η αρμόδια Επίτροπος κ. Μάργκοτ Βάλστρομ: «Ενα προϊόν που πετάμε έχει πολύ περισσότερη αξία από ένα απλό σκουπίδι, καθώς εμπεριέχει τους πόρους που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή του. Εάν προσθέσετε όλους αυτούς τους πόρους, το πραγματικό βάρος μιας οδοντόβουρτσας ανέρχεται σε 1,5 κιλό και ενός κινητού τηλεφώνου σε 75 κιλά».
Η νέα στρατηγική, που αναγκαστικά θα επηρεάσει και την Ελλάδα, θα προβλέπει συνεκτικότερη ανακύκλωση (π.χ. σήμερα προβλέπεται να ανακυκλώνονται οι χάρτινες συσκευασίες όχι όμως και το χαρτί γραφείου) αλλά και εισαγωγή τέλους σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων ή διαδικασιών «πληρωμής ανάλογης με την απόρριψη υλικών», ώστε να καταστεί περισσότερο συμφέρουσα η ανακύκλωση.