Δεν μπορούμε να πούμε, φέτος το χειμώνα έβρεξε. Εβρεξε με την καρδιά του. Θα θυμάστε? ποτάμια φούσκωσαν, πολλά υπερχείλισαν και τα ορμητικά νερά τους παρέσυραν οδικά δίκτυα, καλλιέργειες, σπίτια. Σε πολλές περιοχές της χώρας, οι καταστροφές από τη θεομηνία ήταν μεγάλες. «Τουλάχιστον δεν θα διψάσουμε το καλοκαίρι», λέγαμε τότε.
Πράγματι, σε κάποιες περιοχές, το νερό φέτος είναι άφθονο. Ομως σε άλλες, τις περισσότερες, τίποτα το ουσιαστικό δεν έχει αλλάξει. Σε πολλά νησιά, οι κάτοικοι είδαν το χειμώνα το νερό της βροχής -ολόκληρους τόνους- να καταλήγει ανεκμετάλλευτο στη θάλασσα. Καμιά υποδομή, κανένα έργο δεν ήταν εκεί για να το συγκρατήσει, ώστε να εμπλουτιστεί ο υδροφόρος ορίζοντας. Ετσι, αυτά τα νησιά υδροδοτούνται φέτος με τα ίδια μέσα που θα υδροδοτούνταν σε μια τελείως άνυδρη χρονιά? είτε με υδροφόρες που μεταφέρουν νερό από την ηπειρωτική χώρα είτε από τις γεωτρήσεις (πολλές από τις οποίες βγάζουν πια υφάλμυρο νερό) είτε από τις εναπομείνασες παραδοσιακές πηγές.
Είναι σαφές ότι το πρόβλημα της υδροδότησης των νησιών δεν είναι απλό και δεν λύνεται με επικλήσεις στο θεό της βροχής. Χρειάζεται μακροχρόνιο και επιστημονικό σχεδιασμό, ο οποίος δυστυχώς λείπει. Οπως είχε αποκαλύψει πρόσφατη μελέτη του Τομέα Υδατικών Πόρων του ΕΜΠ, του ΙΓΜΕ και του ΚΕΠΕ, την εποχή των βροχοπτώσεων η Ελλάδα είναι σε θέση να «αποθηκεύσει» μόνο το 1/4 της συνολικής ποσότητας του νερού. Το υπόλοιπο φεύγει στη θάλασσα. Κάτι το οποίο θα μπορούσε να αποφευχθεί με τη δημιουργία κατάλληλων έργων.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, πολλά έργα αξιοποίησης των υδατικών πόρων σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν λάθος, ενώ παράλληλα η ανεξέλεγκτη ανόρυξη ιδιωτικών γεωτρήσεων και η υπερβολική άντληση είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των υπόγειων αποθεμάτων και την αύξηση του ενεργειακού κόστους. Σε πολλές περιοχές, μάλιστα, η υπεράντληση προκάλεσε την υποβάθμιση της ποιότητας των νερών, δημιουργώντας καταστάσεις μη αναστρέψιμες.
Χαρακτηριστικό είναι ότι τα περισσότερα από τα έργα που προγραμματίζονταν στα νησιά των Κυκλάδων πριν από δύο χρόνια (λιμνοδεξαμενές, αφαλατώσεις και φράγματα), όταν η «K» είχε κάνει εκτενές αφιέρωμα στο θέμα, ακόμα… δρομολογούνται και σίγουρα απέχουν πολύ από τη φάση της ολοκλήρωσης.
Στα «προνομιούχα» νησιά, εκεί δηλαδή όπου έχουν κατασκευαστεί λιμνοδεξαμενές και φράγματα, το νερό που έχει συγκεντρωθεί θα μπορούσε να καλύψει ακόμα και την αυξημένη ζήτηση του Αυγούστου. Σε κάποια από αυτά, όμως, δεν υπάρχει ολοκληρωμένο δίκτυο ύδρευσης, ενώ σε αρκετές περιοχές είναι απαρχαιωμένο, γεγονός που επηρεάζει άμεσα την ποιότητα του νερού, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται μόνο για άρδευση ή για λάτρα. Για τα υπόλοιπα, ας είναι καλά τα ψυγεία των σούπερ μάρκετ…
Μήλος: κανένα έργο υποδομής
Μολονότι έβρεξε πολύ φέτος τον χειμώνα, η Μήλος διανύει άλλο ένα δύσκολο «υδρολογικά» καλοκαίρι. «Το νερό ήταν πολύ, αλλά πήγε κατευθείαν στη θάλασσα», λέει στην «K» ο δήμαρχος Μήλου κ. Γιώργος Τσαΐνης. «Δεν έχουμε λιμνοδεξαμενές ούτε φράγματα. H κακοκαιρία του χειμώνα δημιούργησε μόνο προβλήματα, δεν την εκμεταλλευτήκαμε». Τουλάχιστον, οι βροχοπτώσεις βελτίωσαν λίγο την ποιότητα του νερού, που εδώ και αρκετά χρόνια βγαίνει υφάλμυρο από τις γεωτρήσεις και δεν είναι πόσιμο.
Ετσι, ένα τόσο ανεπτυγμένο τουριστικά νησί, αγαπημένος τόπος διακοπών για όλο και περισσότερους, εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ηπειρωτική Ελλάδα για την υδροδότησή του. Ενα υδροφόρο πλοίο προσεγγίζει το λιμάνι του Αδάμαντα κάθε δύο μέρες, μεταφέροντας 2.000 κυβικά μέτρα νερό. Τα πηγάδια του νησιού συμβάλλουν στην υδροδότηση με άλλα 500-600 κυβικά.
Εδώ και χρόνια, η δημοτική αρχή του νησιού προσανατολίζεται στη λύση της αφαλάτωσης, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει τίποτα. Ως γνωστόν, η Μήλος έχει πολύ καλό γεωθερμικό δυναμικό (κοιτάσματα πολύ ζεστού νερού, περίπου 100°C, που κατάλληλα εκμεταλλευόμενα δίνουν ενέργεια). Αυτή η ενέργεια θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη λειτουργία μιας μονάδας αφαλάτωσης, μειώνοντας σημαντικά το κόστος. «Δυστυχώς, όμως, μέχρι σήμερα το δυναμικό αυτό έχει μείνει ανεκμετάλλευτο, λόγω κακών χειρισμών», λέει ο κ. Τσαΐνης. «Τώρα όμως με το νέο νομοσχέδιο, η γεωθερμία εντάσσεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και έτσι είναι πιο εύκολο να βρεθεί χρηματοδότηση για ένα τέτοιο έργο. Ευελπιστούμε ότι σύντομα θα έχουμε τη μονάδα αφαλάτωσης».
«Μια περιοχή που θέλει να αναπτυχθεί τουριστικά πρέπει να έχει νερό», λέει ο δήμαρχος της Μήλου. «Αυτήν τη στιγμή είμαστε όμηροι των υδροπωλητών. Θέλουμε μόνιμες λύσεις, όχι να είμαστε συνέχεια με το χέρι απλωμένο στα υπουργεία».
Σαντορίνη: μόνο εμφιαλωμένο
Χρυσές δουλειές κάνουν τα σούπερ μάρκετ και τα περίπτερα στην όμορφη Σαντορίνη, αφού η αγορά εμφιαλωμένων νερών αποτελεί καθημερινή συνήθεια για τους κατοίκους των περισσότερων περιοχών του νησιού. «Δεν έχουμε καθόλου πόσιμο νερό», λέει ο δήμαρχος Θήρας κ. Αγγελος Ρούσσος. «Πίνουμε εμφιαλωμένο, το οποίο χρησιμοποιούμε ακόμη και για το μαγείρεμα. Για τη λάτρα «βολευόμαστε» με αυτό που βγαίνει από τις γεωτρήσεις».
Η Σαντορίνη θεωρείται κατ’ εξοχήν άνυδρο νησί, αφού δεν έχει φυσικές πηγές. Ωστόσο, όπως επισημαίνει μιλώντας στην «K» ο κ. Ρούσσος, «δεν έχουν γίνει έργα εμπλουτισμού του υδροφόρου ορίζοντα για να διασφαλιστούν οι αναγκαίες ποσότητες». Ετσι, οι βροχές του χειμώνα εμπλούτισαν τη… θάλασσα.
Κι όμως, σύμφωνα με υδρογεωλογική μελέτη που εκπονεί ο δήμος, το έδαφος της Σαντορίνης έχει μεγάλη απορροφητικότητα και με μικρά έργα, όπως μικρά φράγματα, θα μπορούσε εύκολα να εμπλουτίζεται ο υδροφόρος ορίζοντας. «H μελέτη έδειξε ότι εάν υλοποιηθούν αυτά τα έργα, η Σαντορίνη θα μπορεί να έχει επάρκεια νερού», τονίζει ο δήμαρχος Θήρας. Αυτήν τη στιγμή, οι ανάγκες του δήμου καλύπτονται από γεωτρήσεις από τις οποίες μεταφέρεται νερό στα κατά τόπους υδραγωγεία και από εκεί με υδροφόρες, όπου δεν υπάρχει δίκτυο. Είναι απίστευτο κι όμως το 50% της Σαντορίνης (περιοχές όπως το Ημεροβίγλι, ο Πύργος κ.ά.) δεν έχουν δίκτυο ύδρευσης.
Το τοπίο αλλάζει βέβαια στην Οία, όπου τρεις μονάδες αφαλάτωσης που έχουν κατασκευαστεί εκεί (οι δύο δωρεά του επιχειρηματία κ. Αριστείδη Αλαφούζου) υπερκαλύπτουν τις ανάγκες του οικισμού.
Ολα καλά στη Μύκονο
«Ευτυχώς, έβρεξε!». Σε αυτή τη φράση συνοψίζεται για τη Μύκονο η κατάσταση με το νερό αυτό το καλοκαίρι. Το παρατεταμένο κύμα κακοκαιρίας που το χειμώνα ήταν πρωτόγνωρο για το κοσμοπολίτικο αυτό νησί, δεν δυσαρέστησε τους κατοίκους. Εβλεπαν τα δύο φράγματα που έχουν κατασκευαστεί να υπερχειλίζουν από τον όγκο του νερού και ήξεραν ότι η υδροδότηση του νησιού δεν θα ήταν «μπελάς» για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. «Υστερα από πολλά χρόνια, δεν έχουμε πρόβλημα», λέει στην «K» ο δήμαρχος Μυκόνου κ. Χρήστος Βερώνης. «Να φανταστείτε, έχουμε δύο μονάδες αφαλάτωσης που δεν χρειάζεται να τις λειτουργούμε καν. Το ένα φράγμα έχει συγκεντρώσει τρία εκατ. κυβικά νερό και το άλλο τέσσερα και έτσι είμαστε καλυμμένοι». Δύο σύγχρονα ταχυδιϋλιστήρια εξασφαλίζουν την ποιότητα του νερού που είναι βέβαια πόσιμο. «Εχουμε χημείο που κάνει μετρήσεις σε καθημερινή βάση και το νερό είναι πολύ καλό». Επιπλέον, το δίκτυο ύδρευσης της Μυκόνου είναι αρκετά εκτεταμένο καλύπτοντας περίπου τα δύο τρίτα του νησιού -την πόλη, τα περίχωρα και πολλούς οικισμούς.
Οσο για του χρόνου… «εάν δεν βρέξει καθόλου, θα έχουμε πρόβλημα. Εάν όμως βρέξει ικανοποιητικά, τα έργα που έχουν κατασκευαστεί μπορούν να καλύψουν τη ζήτηση», τονίζει ο κ. Βερώνης.
Χίος: πόσιμο… του χρόνου
Τον πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα της Χίου θα τον ζήλευαν πολλά νησιά. Χειμώνα καλοκαίρι, οι πηγές του νησιού αναβλύζουν συνεχώς νερό. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι… δεν πίνεται. «Το πρόβλημα εδώ δεν είναι ποσότητας, είναι ποιότητας», λέει ο πρόεδρος της Δημοτικής Υπηρεσίας Υδρευσης – Αρδευσης Χίου, κ. Γιώργος Συριώδης. «Εχουμε νερό, αλλά είναι υφάλμυρο. Στο 70%-80% του νησιού το νερό είναι κακής ποιότητας και προορίζεται μόνο για λάτρα. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο τους καλοκαιρινούς μήνες. Το χειμώνα το νερό είναι καλύτερο, αλλά υπάρχει αυξημένη παρουσία χλωριόντων».
Στη Χίο έχει προγραμματιστεί η δημιουργία ταχυδιυλιστηρίων και μονάδων αφαλάτωσης όχι του θαλασσινού νερού, αλλά του νερού των πηγών. Εάν πραγματοποιηθούν τελικά τα έργα, το νερό αυτό θα καλύπτει πλήρως τις ανάγκες υδροδότησης του νησιού που το καλοκαίρι φθάνουν τα 7.500-8.000 κυβικά μέτρα ημερησίως.
Στη Χίο δεν έχουν κατασκευαστεί έργα συγκέντρωσης των ομβρίων υδάτων και κατά συνέπεια οι βροχές του περασμένου χειμώνα δεν συνέβαλαν στη βελτίωση της κατάστασης. Ενδεικτικό είναι ότι οι κάτοικοι στη Χίο αποθηκεύουν νερό σε δεξαμενές, αφού η υδροδότηση δεν γίνεται σε εικοσιτετράωρη βάση, αλλά περιστασιακά. «Δεν υπάρχει πολιτική από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση για εκμετάλλευση του νερού της βροχής», επισημαίνει ο κ. Συριώδης. Αυτήν τη στιγμή, πάντως, κατασκευάζεται φράγμα, το οποίο θα καλύπτει τις αρδευτικές ανάγκες μεγάλου μέρους του νησιού. «Ετσι θα μείνουν «ήσυχες» οι γεωτρήσεις. Του χρόνου ευελπιστούμε να έχουμε πόσιμο νερό».