Η μετουσίωση του ιδεώδους της Ανώτατης Παιδείας στην πράξη αρχίζει με τα όνειρα του νεοεισερχόμενου φοιτητή και κρίνεται τελεσίδικα από το ποσοστό της πραγματοποίησής τους στο τρίπτυχο: ΑΕΙ – επαγγελματικός στίβος – κοινωνία. Υπενθυμίζεται ότι ο μέσος Ελληνας φοιτητής τοποθετείται κάπου από το «σύστημα», συνήθως όχι στο Τμήμα της πρώτης του επιλογής, και αμέσως μετά ξεχνιέται. Υποχρηματοδοτούμενα τα ΑΕΙ από την πολιτεία (γύρω στα 3.000 ευρώ το χρόνο ανά φοιτητή, στο θλιβερό 40% του μέσου φοιτητικού όρου της Ε.Ε.), παρέχουν μέτριες έως κακές συνθήκες διαβίωσης αλλά και εκπαίδευσης. Ανεπαρκείς και πλημμελώς εξοπλισμένοι χώροι διδασκαλίας και ασκήσεων, απαράδεκτοι για ευρωπαϊκό κράτος κοινόχρηστοι χώροι, ανύπαρκτη ψυχαγωγία, άθληση και γενικότερη μόρφωση, ταλαιπωρία ακόμα και κατά τη διαδικασία εγγραφών και δήλωσης μαθημάτων.
Εντούτοις ο ξεχασμένος φοιτητής υπομένει και αναμένει από τις σπουδές του και την όλη ζωή και επικοινωνία του στους χώρους ενός ΑΕΙ την ανάπτυξη τόσο των επιστημονικών και επαγγελματικών εφοδίων του όσο και των προσωπικών και κοινωνικών αρετών του. Οι δεξιότητες σύνθεσης, έρευνας, επικοινωνίας, συνεργασίας και διοίκησης προσωπικού και έργων, δηλαδή η ανάδειξη μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας που όχι μόνο διαθέτει ανανεώσιμη γνώση αλλά και γνωρίζει να «ίσταται» ως επιστήμονας και να «υπάρχει» ως συνειδητός – υπεύθυνος πολίτης, ενυπάρχουν στις προσδοκίες του φοιτητή, αλλά και στη μείζονα διαχρονική αποστολή της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Δεν ολοκληρώνονται όμως κατά κανόνα, παρά το υψηλό μέσο επίπεδο των διδασκόντων, λόγω αγκυλώσεων και ελλείψεων στις υποδομές των σπουδών και παράλληλα ευτελίζεται η αληθής έννοια της μέριμνας για την ποιότητα της ζωής του φοιτητή.
Η παρουσία και συμμετοχή των φοιτητών σε όλες τις λειτουργίες και τα όργανα διοίκησης του ΑΕΙ -ευτυχώς θεσμικά κατοχυρωμένη- είναι ακαδημαϊκά αναγκαία για την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των προβλημάτων των σπουδών και της μέριμνας. Οι έχοντες πραγματική εμπειρία διδασκαλίας, επικοινωνίας και διοίκησης στα ελληνικά και ξένα Πανεπιστήμια αναγνωρίζουν ότι οι φοιτητές «βλέπουν» ταχύτερα και καθαρότερα τα ισχυρά και ασθενή σημεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ότι η συστηματική και ειλικρινής ανταλλαγή απόψεων μαζί τους είναι ιδιαίτερα επωφελής για τη λειτουργία και την ανάπτυξη του ΑΕΙ. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε τις απόψεις, τις αντιδράσεις αλλά και την ευθυκρισία μας για το καθηγητικό κατεστημένο και την εξυπηρέτησή μας την εποχή που ήμαστε κι εμείς φοιτητές.
Γνωρίζουμε ότι ο φοιτητής κερδίζεται ή χάνεται από τα πρώτα κιόλας μαθήματα και στη συνέχεια δημιουργείται η σχέση που τον κρατάει μέσα στο νέο του Ανώτατο Σχολείο και τον οδηγεί στον αυθόρμητο χαιρετισμό προς τον δάσκαλο ή στην εσπευσμένη αλλαγή πεζοδρομίου και στην καφετέρια. Ακόμη και οι «δύσκολοι» φοιτητές προσελκύονται από ένα ποιοτικά αναβαθμισμένο περιβάλλον και δέχονται αδιαμαρτύρητα μια αυστηρή αλλά δίκαιη κρίση. Αλλά και ο καλός δάσκαλος ακούει προσεκτικά την άποψή τους, έστω κι αν αυτό είναι χρονοβόρο ή και μερικές φορές επώδυνο. Αλλά ας περιοριστούμε στο μείζον πρόβλημα της μέριμνας της πολιτείας για τη φοιτητική ζωή.
Απαράδεκτη κατάσταση
Η δωρεάν υγειονομική περίθαλψη είναι δικαίωμα όλων των ανασφάλιστων φοιτητών και περιλαμβάνει την άμεση συνδρομή ενός Ιατρείου στους χώρους του ΑΕΙ και τη χορήγηση των φαρμάκων που παρέχονται και στους δημοσίους υπαλλήλους. Ομως, το προβληματικό ελληνικό σύστημα Δημόσιας Υγείας χωλαίνει ιδιαίτερα στο επίπεδο της περίθαλψης του φοιτητή, το δε Ιατρείο είναι ανεπαρκέστατο ακόμα και ως διαγνωστικό κέντρο, διότι διαθέτει συνήθως έναν μόνο γιατρό, χωρίς σοβαρή τεχνική υποστήριξη, για χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριες.
Η σίτιση παρέχεται δωρεάν στους περισσότερους φοιτητές, σε συγκεκριμένα εστιατόρια. Είναι όμως προφανές ότι η ποιότητα των προσφερόμενων γευμάτων δεν μπορεί παρά να είναι χαμηλή και τα υλικά της τελευταίας κατηγορίας, διότι το φοιτητικό εστιατόριο έχει όλα τα μειονεκτήματα του μη ελεγχόμενου από την ευρύτερη κατανάλωση μονοψωνίου. Επιπλέον ο φοιτητής δεν έχει στην πραγματικότητα πρόσβαση σε δύο ουσιώδη για τη σωστή διατροφή του γεύματα, το πρωινό και το βραδινό, διότι οι ελλιπείς κοινόχρηστες εγκαταστάσεις δεν επιτρέπουν την παρουσία του επί ένα δωδεκάωρο στους χώρους του ΑΕΙ.
Τα πράγματα είναι τελείως απαράδεκτα στο μείζον θέμα της στέγασης. Οι φοιτητικές εστίες καλύπτουν ασήμαντο ποσοστό της ζήτησης (κάτω του 10%) και χαρακτηρίζονται εύστοχα ως «στέγες για «Αθλίους» μιας άλλης εποχής». Η παραχώρηση ορισμένων από τους κατασκευαζόμενους χώρους φιλοξενίας αθλητών και δημοσιογράφων των επικείμενων Ολυμπιακών Αγώνων για φοιτητικές εστίες λύνει ένα 5% του όλου προβλήματος. Παραμένει επομένως δυσβάσταχτο για τη μέση οικογένεια του Ελληνα φοιτητή το κόστος του ενοικίου.
Πρέπει, τέλος, να επισημανθεί το επίσης απαράδεκτο καθεστώς των υποτροφιών, οι οποίες είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες. Ο υποψήφιος φοιτητής χωρίς επαρκείς πόρους είναι καταδικασμένος να επιλέξει επιστημονική περιοχή η οποία δεν απαιτεί συνεχή παρακολούθηση και έχει μειωμένες λειτουργικές δαπάνες, για να μπορεί να εργάζεται ή και να συντηρείται στον τόπο της οικογενειακής του εστίας. Αυτοαποκλείεται επομένως από τις περισσότερες σχολές μεγάλης ζήτησης και αντικρίσματος στην αγορά εργασίας.
Η θλιβερή αυτή πραγματικότητα στη φοιτητική μέριμνα δεν αντιμετωπίζεται με τις γνωστές και αόριστες καλές προθέσεις. Απαιτούνται προφανώς σοβαρές παρεμβάσεις, το επιπλέον κόστος των οποίων εκτιμάται με απλή αριθμητική ότι είναι της τάξεως των 2.500 ευρώ ανά φοιτητή, δηλαδή θα φτάσουμε συνολικά τα 5.500 ευρώ, αγγίζοντας μόλις το 70% της μέσης ευρωπαϊκής χρηματοδότησης των φοιτητικών σπουδών. Συνοπτικά αναφέρονται:
Β Ειδικό κτιριολογικό και εξοπλιστικό πρόγραμμα ενίσχυσης των εκπαιδευτικών υποδομών σε όλα τα ΑΕΙ, με έμφαση στα νέα Πανεπιστήμια και ΤΕΙ. Επιβάλλεται η επιπλέον των συνήθων πόρων χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, βάσει ταχείας απογραφής των αναγκών ανά φοιτητή και με διετή έως το πολύ τετραετή ορίζοντα πλήρους υλοποίησης.
Β Μηχανοργάνωση της φοίτησης σε όλα τα στάδια, με διετή το πολύ ορίζοντα υλοποίησης. Ο φοιτητής πρέπει να μπορεί να επικοινωνεί, να ενημερώνεται για την πρόοδο των σπουδών του και να διεκπεραιώνει τα της φοίτησής του μέσω Διαδικτύου, για το οποίο πρέπει επίσης να εκπαιδεύεται επαρκώς και να του παρέχονται τα απαραίτητα για τη χρήση του μέσα.
Β Αμεση οργάνωση και στελέχωση των ιατρείων στους χώρους των ΑΕΙ, κατά το πρότυπο των αυτοδύναμων μονάδων παροχής ουσιαστικών Πρώτων Βοηθειών και αξιοπρεπούς, ως προς την πληρότητα και την αξιοπιστία, διάγνωσης. Οι μονάδες αυτές πρέπει να περιλαμβάνουν και συγκροτημένο υποσύνολο ψυχολογικής υποστήριξης των φοιτητών που τείνουν να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους.
Β Η δωρεάν σίτιση για όλους τους φοιτητές, ανεξαρτήτως οικογενειακού εισοδήματος (κατά το σωστό πρότυπο της ευρωπαϊκής ακαδημαϊκής παράδοσης, η οποία θέλει τον κάθε φοιτητή ανεξάρτητο από τους γονείς του, ως προς τη διατροφή του τουλάχιστον) και σε ουσιαστικά ελεγχόμενη καλή ποιότητα αποτελεί το προφανές τελικό ζητούμενο. Η λύση του προβλήματος δεν μπορεί παρά να στηριχθεί στη χορήγηση κάρτας σίτισης για τα τρία χωριστά ημερήσια γεύματα, με δυνατότητα χρήσης και σε ικανό αριθμό εστιατορίων κατανεμημένων στην ευρύτερη περιοχή του ΑΕΙ, π.χ. σε όλη την Αττική για τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ Αθηνών-Πειραιώς κοκ.
Β Δωρεάν Παιδεία δεν νοείται χωρίς ριζική επίλυση και του προβλήματος της στέγασης των φοιτητών που σπουδάζουν μακριά από τις οικογενειακές εστίες. Παράλληλα με την κατασκευή σύγχρονων νέων εστιών σε άμεση επαφή με το κάθε ΑΕΙ, το οποίο στη συνέχεια θα φιλοξενεί με ευθύνη του τους δικούς του φοιτητές, η άμεση λύση είναι απλή και συνοψίζεται στην επιδότηση του ενοικίου. Ο φοιτητής με την εγγραφή του θα παραλαμβάνει και κάρτα στέγασης, η οποία, στην περίπτωση αποδεδειγμένης έλλειψης οικογενειακής στέγης ή φοιτητικής εστίας, θα του επιτρέπει την αξιοπρεπή παραμονή του σε ενοικιαζόμενους χώρους, καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών του.
Β Το μείζον θέμα των υποτροφιών για τους φοιτητές χωρίς επαρκείς πόρους μπορεί και πρέπει να αποτελέσει μια κύρια τομή για την ισότιμη πρόσβαση των νέων μας στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Το ελληνικό κράτος οφείλει να επενδύσει στον οικονομικά μη προνομιούχο φοιτητή και περιορίζοντας τη σπατάλη από διάφορα απίθανα προγράμματα κατάρτισης και επιμόρφωσης να ενισχύσει συστηματικά αυτούς που κατάφεραν με πολύ κόπο να εισαχθούν στο ΑΕΙ. Εκτιμάται ότι πρέπει να στηριχθεί από υποτροφίες το 35% των ενεργών φοιτητών και ότι το σύνολο μιας μέσης ετήσιας υποτροφίας δεν μπορεί να υπολείπεται των 3.500 ευρώ.
Β Συνειδητή, τέλος, πρέπει να είναι η φροντίδα της Πολιτείας αλλά και των διοικήσεων των ΑΕΙ για την οικοδόμηση οργανωμένης επικοινωνίας με τη μουσική, το χορό, το θέατρο και κάθε άλλη μορφή τέχνης. Αυτή η άλλη διέξοδος στο δημιουργικό πλεόνασμα των φοιτητών μας εκφράζει τη συνύπαρξη της αυστηρής λογικής με την ψυχαγωγία, κατά την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Η πειθαρχία της επιστημονικής προσέγγισης των πραγμάτων έχει ανάγκη από το οξυγόνο, τις δημιουργικές ελευθερίες και τις υπερβατικές αναζητήσεις της τέχνης, καλύπτοντας έτσι και τις ανεκπλήρωτες αισθητικές επιθυμίες της δικής μας γενιάς και υλοποιώντας τη βούλησή μας για μια καλύτερη ολοκλήρωση της Παιδείας των φοιτητών μας.
Από το «μοναδικό σύγγραμμα» στην παγκόσμια βιβλιοθήκη
Κολλημένος στο «μοναδικό σύγγραμμα» κρατείται, δυστυχώς, ο Ελληνας φοιτητής και σ’ αυτό εξαντλείται η καθ’ ημάς «δωρεάν» παροχή διδακτικών βοηθημάτων. Με άλλα λόγια, στην πράξη η επιστημονική περιοχή του μαθήματος περιορίζεται για τον φοιτητή στις σελίδες ενός όχι πάντοτε ιδιαίτερα προσεγμένου βοηθήματος. Ευτυχώς, αρκετοί διδάσκοντες παραδίδουν στην αρχή κάθε εξαμήνου ένα ευρύτερο περιεχόμενο του μαθήματος που θα διδάξουν, με αναλυτικές αναφορές στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία. Εχουν όμως όλοι οι φοιτητές πρόσβαση σ’ αυτήν τη βιβλιογραφία;
Η Βιβλιοθήκη στον χώρο του ΑΕΙ, κέντρο συλλογής και διεπιφάνεια προσφοράς της γνώσης στο ανώτερο δυνατό επίπεδο, πρέπει να μπορεί να εξυπηρετήσει και τον τελευταίο φοιτητή και αυτό είναι θέμα πρώτης προτεραιότητας. Χτίστηκαν πράγματι αρκετές βιβλιοθήκες τα τελευταία χρόνια, αλλά πρέπει να χτιστούν και οι υπόλοιπες. Δεν νοείται συγκρότημα ΑΕΙ χωρίς την Κεντρική Βιβλιοθήκη του. Η περαιτέρω γενναία ενίσχυσή τους σε υποδομές και υλικό θα επιτρέψει τη συνεχή εξυπηρέτηση και όλου του φοιτητικού πληθυσμού, μέσω αναγνωστηρίων, που παρέχουν και εξ αποστάσεως ηλεκτρονική πρόσβαση, και πλήρων υπηρεσιών δανεισμού. Ειδικότερα, κύρια εκπαιδευτική αποστολή της Βιβλιοθήκης είναι η στήριξη του θεσμού της πολλαπλής βιβλιογραφίας, δηλαδή η διάθεση ικανού αριθμού αντιτύπων για τρία έως πέντε διεθνώς αναγνωρισμένα βιβλία ανά μάθημα του προγράμματος σπουδών, τα οποία προτάθηκαν από τους διδάσκοντες και εγκρίθηκαν από τις Γενικές Συνελεύσεις των Τομέων τους. Τα βιβλία αυτά καλύπτουν τη βασική βιβλιογραφία του μαθήματος, υποστηρίζουν και συμπληρώνουν το διδακτικό βοήθημα.
Εξυπακούεται, τέλος, ότι πέραν της ανάγκης τακτικού ελέγχου και της έγκαιρης έκδοσης των βοηθημάτων, πρέπει να εξασφαλισθεί η ηλεκτρονική πρόσβαση όλων των φοιτητών -μέσω της Κοινοπραξίας Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών- σε βάσεις δεδομένων και στα πλήρη κείμενα των άρθρων που δημοσιεύονται σε περισσότερα από 1.500 διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Η εκπαίδευση και του τελευταίου φοιτητή στη συστηματική και έγκαιρη πρόσβαση στην έγκυρη επιστημονική πληροφορία και ο εφοδιασμός του με τις γνώσεις, τις τεχνικές και τα μέσα γι’ αυτό είναι ο αναγκαίος βηματοδότης για τη δύσκολη πορεία του προς το μέλλον. Η καλή γνώση του τάδε «συγγράμματος» για το δείνα «μάθημα» συνήθως (αλλά όχι πάντα) βοηθάει την καλή εκκίνηση προς αυτήν την πορεία. Αλίμονο όμως αν παραμείνει μια στατική τροχοπέδη…