Παιδιά παραβάτες και παιδιά θύματα. Οι δυο όψεις, κάποιες φορές, του ίδιου νομίσματος. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, που λαμβάνει νέες διαστάσεις, το υπουργείο Δημόσιας Τάξης προωθεί καινούργιες πολιτικές. Οπως αναφέρουν πηγές του υπουργείου, η αστυνομία καλείται τα τελευταία χρόνια από την κοινωνία να «απαντήσει» σε μια νέα πρόκληση: αφενός να ικανοποιήσει την αυξανόμενη απαίτηση των πολιτών για ενίσχυση του «παραδοσιακού» της ρόλου (αντιμετώπιση της εγκληματικότητας), αφετέρου, παράλληλα, να αναλάβει πρωτοβουλίες και να υλοποιήσει δράσεις, μέσω των οποίων θα καλυφθούν κενά, που υπό διαφορετικές συνθήκες θα έπρεπε να καλύπτονται από άλλους φορείς.
Ειδικά στην περίπτωση της παραβατικότητας ανηλίκων, οι υπηρεσίες της αστυνομίας έχουν κληθεί συχνά να διαδραματίσουν πολυδιάστατο ρόλο, χωρίς πολλές φορές να διαθέτουν τις αναγκαίες υποδομές ή την απαραίτητη σε αυτήν την περίπτωση συμβουλευτική υποστήριξη από ειδικούς επιστήμονες, κοινωνικούς λειτουργούς, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους. Σε αρκετές περιπτώσεις, ανήλικοι έχουν «φιλοξενηθεί» για αρκετές ημέρες στην Ασφάλεια, μέχρι να βρεθεί φορέας που να μπορεί να αναλάβει την επιμέλειά τους.
Αυξημένες απαιτήσεις
Τα τελευταία χρόνια, οι αστυνομικές υπηρεσίες ήρθαν αντιμέτωπες με νέα κοινωνικά δεδομένα, τα οποία επέτειναν αυτήν την κατάσταση: τα οργανωμένα κυκλώματα που εκμεταλλεύονται τα παιδιά προωθώντας τα στην επαιτεία ή ακόμη και στην πορνεία. Παιδιά προερχόμενα από χώρες των Βαλκανίων ή της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, πολλά από τα οποία έχουν απαχθεί ή έχουν πουληθεί στα κυκλώματα. Οι απαιτήσεις για την αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών είναι ακόμη πιο αυξημένες.
Διαλυμένες οικογένειες
Παράλληλα, υπάρχουν και τα κρούσματα παραβατικότητας ημεδαπών ανηλίκων. Σύμφωνα με μια καταγραφή που είχε γίνει από την Υποδιεύθυνση Ανηλίκων της Ασφάλειας Αττικής, περίπου το 90% των παιδιών που κατηγορούνται για κάποιο αδίκημα προέρχονται από διαλυμένες οικογένειες. Καθώς πρόκειται για μικροαδικήματα, όταν ένας ανήλικος συλλαμβάνεται για πρώτη φορά, αφήνεται ελεύθερος υπό την επιμέλεια των γονέων του. Τα παιδιά αυτά όμως καλούνται ουσιαστικά να επιστρέψουν σε ένα προβληματικό περιβάλλον, χωρίς να υπάρχει καμιά καθοδήγηση της οικογένειας από ειδικούς. Οπως αναφέρουν στελέχη του υπουργείου Δημόσιας Τάξης, για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, θα πρέπει να ενεργοποιηθούν κάποιοι φορείς, σε επίπεδο αρχικά πρόληψης. Δηλαδή, να εντοπιστούν οι προβληματικές οικογένειες ή τα παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση και να τους παρασχεθεί βοήθεια σε συμβουλευτικό επίπεδο, όχι όμως αποσπασματικά αλλά με συνέπεια και βάσει συγκεκριμένου προγραμματισμού.
Εκπαίδευση αστυνομικών
Στο πλαίσιο των νέων πολιτικών στις οποίες προσανατολίζεται το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, εντάσσεται η εκπαίδευση αστυνομικών για το πώς πρέπει να χειρίζονται ανάλογες υποθέσεις, η ενημέρωσή τους για το πού μπορούν να απευθυνθούν για να ζητήσουν συνδρομή για κάθε ξεχωριστή περίπτωση, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες που αυτή έχει, η αποτελεσματικότερη συνεργασία με τους υφιστάμενους φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών, αλλά και ενδεχομένως η συνεργασία με πανεπιστημιακές σχολές, μέσω της οποίας τελειόφοιτοι θα μπορούν σε εθελοντική βάση να ενεργοποιηθούν σε ανάλογα προγράμματα. Παράλληλα, αναμένεται το θέμα να τεθεί σε δημόσιο διάλογο, προκειμένου να κατατεθούν προτάσεις από όλους τους εμπλεκόμενους, για εναλλακτικά προγράμματα επιβολής ποινών σε ανήλικους παραβάτες (π.χ. κοινωνική εργασία), στα πρότυπα αναλόγων προγραμμάτων που εφαρμόζονται στο εξωτερικό.
Σε επίπεδο πρόληψης επιχειρείται από την αστυνομία να αντιμετωπισθεί και ένα νέο πεδίο, μέσω του οποίου η παραβατικότητα ανηλίκων λαμβάνει νέες διαστάσεις, διαφοροποιούμενη, παράλληλα, και ποιοτικά. Πρόκειται για το χώρο του Διαδικτύου, όπου οι ανήλικοι μπορούν να προμηθευτούν ναρκωτικά, να μάθουν πώς να φτιάχνουν όπλα, να εμπλακούν σε κυκλώματα θρησκευτικών αιρέσεων, να πεισθούν ακόμη και να αυτοκτονήσουν. Από την αστυνομία έχει ιδρυθεί ειδική υπηρεσία που ασχολείται με τον εντοπισμό ανάλογων ιστοσελίδων. Ωστόσο, ειδικά σε αυτήν την περίπτωση, η ενημέρωση των γονέων και η επαγρύπνησή τους θεωρείται το «κλειδί».
Τι δείχνει η διεθνής εμπειρία
Για τη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου της παραβατικότητας ανηλίκων λαμβάνεται υπ’ όψιν η διεθνής εμπειρία και μελετώνται προγράμματα που εφαρμόζονται σε χώρες του εξωτερικού με τη συνεργασία της αστυνομίας με άλλους φορείς και κοινωνικές ομάδες και έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά.
Μία από τις περιπτώσεις αυτές είναι το μοντέλο που εφαρμόζεται στον Καναδά. Εκεί, ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην αντικατάσταση της προσαγωγής των παραβατών ανηλίκων σε δίκη με εναλλακτικά προγράμματα, μέσω των οποίων επιδιώκεται να αντιληφθούν τις συνέπειες της παραβατικής συμπεριφοράς και, κυρίως, να αποτραπούν από το να παρανομήσουν ξανά. Τα προγράμματα αυτά κυμαίνονται από παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών προς τον ανήλικο και την οικογένειά του μέχρι την υποχρέωση του ανηλίκου σε παροχή κοινωνικής εργασίας. Σημαντική είναι η συμβολή εθελοντών συμβούλων σε αυτά τα προγράμματα.
Στη Μεγάλη Βρετανία οι ανήλικοι παραβάτες που υποπίπτουν σε μικροαδικήματα αντιμετωπίζονται σε πρώτη φάση με μιαν άτυπη προειδοποίηση από πλευράς αστυνομίας και ενημέρωση της οικογένειας. H αστυνομία συνεργάζεται με τοπικές κοινωνικές υπηρεσίες, ενώ ο παραβάτης ανήλικος, εάν το αδίκημα είναι πιο σοβαρό, τίθεται υπό εποπτεία και υποχρεώνεται στην παρακολούθηση συμβουλευτικού προγράμματος. Από τους ανήλικους παραβάτες που εντάχθηκαν σε αυτήν τη διαδικασία, μόλις το 11% υπέπεσε σε άλλο αδίκημα την επόμενη διετία.
Στη Νέα Ζηλανδία έχει επιλεγεί το μοντέλο της ενεργούς συμμετοχής της οικογένειας στην αντιμετώπιση του προβλήματος, ενώ στην αστυνομία λειτουργεί εξειδικευμένος τομέας Αρωγής Νέων. Οι αστυνομικοί απευθύνουν επίσημη σύσταση – προειδοποίηση στον ανήλικο παραβάτη, παρουσία των γονέων. O ανήλικος καλείται να ζητήσει συγγνώμη από το θύμα ή να παράσχει κοινωνική εργασία. Παρέχεται συνεχής συμβουλευτική δράση στην οικογένεια από κοινωνικούς λειτουργούς, ενώ η «πρόοδος» παρακολουθείται από την αστυνομία. Πριν από το 1990, οπότε και ετέθη σε εφαρμογή η συγκεκριμένη διαδικασία, έφθαναν ετησίως σε δίκη περισσότερες από 10.000 υποθέσεις, ενώ στη συνέχεια ο αριθμός τους περιορίσθηκε στο ένα τέταρτο.