Τα υλικά και η δομή των μνημείων, εξηγεί η διευθύντρια της ΥΣΜΑ, πολιτικός μηχανικός κ. Μαίρη Ιωαννίδου, είχαν εξασφαλίσει στην Ακρόπολη μεγάλη αντοχή. Γι’ αυτό οι φυσικές καταστροφές και η γήρανση των υλικών φέρουν μόνο κατά ένα μέρος ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση των μαρμάρων. H μεγάλη καταστροφή έχει προκληθεί από την ανθρώπινη επέμβαση. Μέρος της η ρύπανση του περιβάλλοντος και οι κακές αναστηλώσεις. «Κύρια χαρακτηριστικά των προηγούμενων αναστηλώσεων», σημειώνει η κ. Ιωαννίδου, «είναι οι παρατοποθετήσεις μελών, το κόψιμο, πριόνισμα και κόλλημα επιφανειών αρχαίων μελών προκειμένου να συνδεθούν δύο θραύσματα που δεν προέρχονταν από το ίδιο μέλος. H κακή χρήση υλικών, όπως σίδηρος και τσιμέντο, είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω θραύση των αρχαίων μελών».
«Στις αναστηλώσεις που έγιναν στις αρχές του 20ού αι. χρησιμοποιήθηκαν κάποια από τα διάσπαρτα στο έδαφος αρχαία μέλη. Δεν τα χρησιμοποίησαν όλα και δεν ήταν σκεπτικό τους να βρουν τις αρχικές θέσεις», εξηγεί ο μαρμαρογλύπτης Γιώργος Βίδος από το εργοτάξιο των Προπυλαίων. «Πλησιάζοντας πιο εκλεπτυσμένα το πρόβλημα, απαλλάξαμε τα αναστηλωμένα μέρη από τα σίδερα που είχαν σκουριάσει ή αστοχήσει, είχαν δημιουργήσει νέες ρηγματώσεις και υπήρχε κίνδυνος να αρχίσουν να πέφτουν κομμάτια. Τα κατεβάσαμε και βγάλαμε όλα τα ξένα υλικά. Βλέποντας ότι κάτω στο έδαφος είχαμε περίπου 1.000 διάσπαρτα θραύσματα, σκεφθήκαμε μήπως κάποια από αυτά ταίριαζαν με όσα είχαν χρησιμοποιηθεί στην προηγούμενη αναστήλωση. Τελικά προέκυψαν μέλη, όπου το αρχικό υλικό σωζόταν σε ποσοστό 25% – 100%. Αποφασίσαμε να αναστηλώσουμε τα μέλη με το μεγαλύτερο ποσοστό αρχαίου υλικού. Τώρα βρισκόμαστε σ’ αυτή τη φάση: Παίρνουμε το αποτύπωμα της επιφάνειας θραύσης, συμπληρώνουμε το χαμένο κομμάτι με νέο μάρμαρο και απολαξεύουμε το καινούργιο μάρμαρο στη γεωμετρία, τις διαστάσεις, τη μορφή του αρχαίου».
Τα φυτά και ο άνεμος
Πέρα από την πολύ καλή γνώση του αρχαίου υλικού που είναι απαραίτητη για την ταύτιση των θραυσμάτων, τα μέλη του συνεργείου αξιοποιούν και μια σειρά άλλων στοιχείων: τα ίχνη των εργαλείων, τα νερά των μαρμάρων, το χρώμα, στοιχεία της γεωμετρίας στα φατνώματα κ.ά.
«Οταν κάναμε τις ταυτίσεις στα επιστύλια της βόρειας πλευράς του Παρθενώνα μας βοήθησαν πάρα πολύ τα ίχνη των φυτών», θυμάται ο επικεφαλής των εργοταξίων του Παρθενώνα, αρχιτέκτονας κ. Νίκος Τογανίδης. «Μεταξύ των αρμών αναπτύσσονται διάφορα χορταρικά. Οι ρίζες εισχωρούν και διαβρώνουν με τα οξέα και τις δύο επιφάνειες των μαρμάρων. Σε περιοχές, λοιπόν, που δεν είχαμε άλλες οικοδομικές πληροφορίες κάναμε αντίγραφο με ζελατίνα για τα ίχνη σε κάθε μάρμαρο και αναζητούσαμε στη συνέχεια το μέλος ταύτισης. Αλλο στοιχείο που έχουμε χρησιμοποιήσει είναι η καταπόνηση από τις καιρικές συνθήκες. Οι βορειοανατολικοί είναι οι επικρατέστεροι άνεμοι στην Αθήνα και η βορειοανατολική πλευρά του Παρθενώνα υφίσταται τη δυσμενέστερη καταπόνηση. Αυτή η πλευρά των μαρμάρων είναι πάντα πιο φθαρμένη κι αυτό το στοιχείο μας βοηθά πάρα πολύ να προσανατολίζουμε τη σωστή τους θέση».
Τέλεια επαφή
Μπροστά σε πάμπολλα δυσεπίλυτα προβλήματα έχουν βρεθεί και βρίσκονται τα συνεργεία της Ακρόπολης, αφού η οικοδομική και καλλιτεχνική μεγαλοφυΐα των αρχαίων με δυσκολία αποκωδικοποιείται από τους συγχρόνους. Σταχυολογεί από την εμπειρία του ο κ. Τογανίδης: «Οταν αρχίσαμε να διαλύουμε τους αρχαίους κίονες διαπιστώσαμε ότι οι σπόνδυλοι είχαν μεταξύ τους τέλεια επαφή. H τέλεια επιπεδότητα των επιφανειών παραμένει ακόμη ζητούμενη στην εποχή μας. H απάντηση που δόθηκε από τον καθηγητή Μανόλη Κορρέ, ύστερα από επίπονη έρευνα, νομίζω ότι είναι μία από τις σημαντικότερες οικοδομικές ανακαλύψεις των τελευταίων 10 χρόνων».
Ενας βασικός λόγος για τις καθυστερήσεις είναι τα απρόβλεπτα προβλήματα ενώπιον των οποίων έχουν βρεθεί οι άνθρωποι των συνεργείων. «Σε μια περίπτωση, η μελέτη προέβλεπε καινούργιο σπόνδυλο», λέει ο κ. Τορτοπίδης και δείχνει τρία θραύσματα που πρόκειται να επανασυγκολληθούν. «Στην πορεία διαπιστώσαμε ότι τρία αρχαία κομμάτια ταίριαζαν μεταξύ τους. Ελέγξαμε προσεκτικά τις διαστάσεις και διαπιστώσαμε ότι μπαίνουν στη θέση όπου θα φτιάχναμε τον καινούργιο σπόνδυλο. Αυτό σημαίνει ότι τώρα πρέπει να βρούμε νέο μάρμαρο, που να ταιριάζουν τα νερά του με του αρχαίου, να το κόψουμε κατάλληλα ώστε να φωλιάσει στα αρχαία θραύσματα και να το συγκολλήσουμε. Αυτό είναι κέντημα. Εάν είχαμε ένα ολόκληρο, καινούργιο κομμάτι, σε δέκα ημέρες θα είχαμε τελειώσει. Τώρα, χρειαζόμαστε πάνω από ένα μήνα. Και επιπλέον πρέπει να ασχοληθούν μια σειρά διαφορετικοί άνθρωποι».
Χρήση νέων υλικών
Η χρήση του τιτανίου στην Ακρόπολη ήταν πρόταση του καθηγητή Θεόδωρου Σκουλικίδη, ιδρυτικού μέλους της Επιτροπής Αναστήλωσης. «Πλέον το τιτάνιο χρησιμοποιείται σε όλες τις αναστηλώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι ελαφρύτερο από το σίδερο, αλλά ο βασικότερος λόγος χρήσης του είναι η αντοχή του στην οξείδωση. Δεν οξειδώνεται ούτε σε θαλάσσιο περιβάλλον και έχει συντελεστές που ταιριάζουν με το μάρμαρο. Δηλαδή δεν διογκώνεται περισσότερο από το μάρμαρο ώστε να το σπάει, όπως συμβαίνει με το σίδερο», σημειώνει η κ. Ιωαννίδου.
«Είμαστε συγκρατημένοι και όχι συντηρητικοί στη χρήση των νέων υλικών», σημειώνει η κ. Καίτη Μπαμπανίκα, υπεύθυνη συντηρήσεως Προπυλαίων. «Οι Ιταλοί χρησιμοποίησαν τα πολυμερή στο Πάνθεον και σε ενάμιση χρόνο είχαν προβλήματα. Εμείς έχουμε χρησιμοποιήσει ένα προστατευτικό υλικό σε κίονα των Προπυλαίων, είναι έβδομος χρόνος πια και ακόμη περιμένουμε να δούμε τα αποτελέσματα. Το τιτάνιο το ψάχνουμε ακόμα. Κι ακόμη το τσιμέντο, τη χαλαζιακή άμμο που μόνο εμείς χρησιμοποιούμε. Γι’ αυτό δεν κάνουμε λάθη. Είμαστε πιο επιφυλακτικοί. Ελέγχουμε συνεχώς τις εργασίες μας και λέμε ότι ο κύκλος της έρευνας των υλικών δεν έχει κλείσει ακόμη. Αυτό δεν γίνεται πουθενά».