Επένδυση στο μέλλον θεωρείται η εκπαίδευση των μαθητών στις αξίες και τον τρόπο ζωής που θα τους βοηθήσουν να μπορούν να έχουν μια συνειδητοποιημένη στάση σε ζητήματα της καθημερινότητάς τους. Ζητήματα που σχετίζονται με το… πέταγμα ενός σκουπιδιού στον δρόμο ώς τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς ή οικολογικών οχημάτων, τον σεβασμό του «διαφορετικού», την προάσπιση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Πρόκειται για την «εκπαίδευση στη βιώσιμη ανάπτυξη», όπως ονομάζεται χαρακτηριστικά. Τομέας στον οποίο η Ελλάδα προγραμματίζει επιτάχυνση των ενεργειών. Μεταξύ αυτών είναι η ενίσχυση της εκπαίδευσης στα σχολεία μέσω του μαθήματος της Ολυμπιακής Παιδείας. Τον προγραμματισμό του υπουργείου Παιδείας παρουσιάζει σήμερα στην «K» ο γενικός γραμματέας του υπουργείου κ. Ανδρέας Καραμάνος, ο οποίος είναι και πρόεδρος της διεθνούς συντονιστικής επιτροπής για την ανάπτυξη και την παρακολούθηση της στρατηγικής για την εκπαίδευση στη βιώσιμη ανάπτυξη.
– Τι είναι η βιώσιμη ανάπτυξη;
– Η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της κοινωνίας χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τις απαιτήσεις των επόμενων γενεών να ικανοποιήσουν και τις δικές τους ανάγκες. Ο όρος βιώσιμη ανάπτυξη περιλαμβάνει όχι μόνο την προστασία του περιβάλλοντος με τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, αλλά επίσης οικονομική ευρωστία, δικαιοσύνη και κοινωνική συνοχή. Η σχέση μεταξύ ανάπτυξης και βιωσιμότητας, όπως προκύπτει έως τώρα τουλάχιστον, είναι αντιστρόφως ανάλογη. Μεγάλοι ρυθμοί ανάπτυξης συνεπάγονται και μεγαλύτερη εκμετάλλευση των φυσικών, ανθρώπινων και οικονομικών πόρων, δηλ. μειωμένη βιωσιμότητα, και αντιστρόφως. Παρ’ όλα αυτά, οι ανάγκες για ανάπτυξη εντείνονται λόγω τόσο της συνεχούς αύξησης του πληθυσμού της Γης όσο και των απαιτήσεων για βελτίωση των συνθηκών ποιότητας ζωής. Είναι όμως δυνατόν να προσεγγίσουμε τον ιδεατό βαθμό βιωσιμότητας διατηρώντας μέτριους και όχι μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης.
Αλλαγή νοοτροπίας
– Ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης στην επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης;
– Με δεδομένο ότι οι αξίες και ο τρόπος ζωής αναπτύσσονται σε νεαρή ηλικία, η εκπαίδευση αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο για την άνοδο του επιπέδου της κοινωνίας, την επίτευξη συνειδητοποιημένης λήψης αποφάσεων, καλής διακυβέρνησης και προαγωγής της δημοκρατίας. Επομένως, η εκπαίδευση για βιώσιμη ανάπτυξη είναι ειδική κατηγορία εκπαίδευσης. Για να επιτύχει τον στόχο της οφείλει να προσδώσει στα άτομα την ικανότητα να αλλάξουν νοοτροπίες, να αναπτύσσουν κριτική σκέψη, να κρίνουν και να λαμβάνουν αποφάσεις προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης.
– Ποια είναι η σχέση μεταξύ περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και εκπαίδευσης για βιώσιμη ανάπτυξη; Είναι το ίδιο;
– Αν και ορισμένοι νομίζουν ότι οι έννοιες «περιβαλλοντική εκπαίδευση» και «εκπαίδευση για βιώσιμη ανάπτυξη» είναι ταυτόσημες, εν τούτοις οι δύο έννοιες έχουν διαφοροποιηθεί λόγω της διεύρυνσης του τρόπου προσέγγισης της εκπαίδευσης για βιώσιμη ανάπτυξη (EBA). Το περιβαλλοντικό πρόβλημα στην εκπαίδευση δεν αντιμετωπίζεται πλέον από την καθαρά τεχνική ή επιστημολογική του πλευρά, αλλά θεωρείται παράλληλα κοινωνικό πρόβλημα σύγκρουσης συμφερόντων και εν τέλει, πρόβλημα ανθρώπινης συμπεριφοράς. Συνέπεια αυτού είναι η διεύρυνση του γνωστικού αντικειμένου της ΕΒΑ πέραν του αντικειμένου της μελέτης και επίλυσης περιβαλλοντικών προβλημάτων και σε πεδία κοινωνικά και οικονομικά, όπως είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία, η ισότητα φύλων, η πολυπολιτισμικότητα, η κοινωνική ανεκτικότητα, η διασφάλιση της υγείας και της ποιότητας ζωής, η αντιμετώπιση της φτώχειας, η συλλογική ευθύνη, η οικονομία της αγοράς.
– Ποια πρέπει να είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη;
– Λόγω του διευρυμένου γνωστικού της αντικειμένου, απαιτεί αναθεώρηση του εκπαιδευτικού της περιεχομένου και διεπιστημονική αντιμετώπιση των ποικίλων αντικειμένων που περικλείει. Επιπλέον, επιβάλλεται η συμμετοχή σε όλες τις εκφάνσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας, από την εκπόνηση των προγραμμάτων και τον σχεδιασμό μέχρι την υλοποίηση, όλων των κοινωνικών εταίρων (κράτους, ιδιωτικού τομέα, μη κυβερνητικών οργανώσεων, Τοπικής Αυτοδιοίκησης) τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
– Ποιες είναι οι δράσεις που έχει ή πρόκειται να αναλάβει η Ελλάδα στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη;
– Η Ελλάδα έχει δραστηριοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό στην περιβαλλοντική εκπαίδευση με τη λειτουργία 31 Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, τα οποία λειτουργούν σε συνεργασία και με την τοπική κοινωνία, παρέχοντας μη τυπική εκπαίδευση σε σχολικές μονάδες. Τα Κέντρα θα αυξηθούν φτάνοντας τα 56 συνολικά. Τα κοινωνικά και οικονομικά αντικείμενα της ΕΒΑ (ανθρώπινα δικαιώματα, ισότητα φύλων, πολυπολιτισμικότητα κ.τ.λ.) περιλαμβάνονται στη νέα μορφή του μαθήματος «Ολυμπιακή Παιδεία». Στόχος του υπουργείου Παιδείας είναι τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης να διευρυνθούν στο άμεσο μέλλον με την ενσωμάτωση των αντικειμένων της Ολυμπιακής Παιδείας. Παράλληλα, κάθε σχολικό έτος της δεκαετίας 2005-2014 θα έχει θεματικό περιεχόμενο που σχετίζεται με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Το περιεχόμενο του τρέχοντος σχολικού έτους θα είναι το νερό. Προγραμματίζεται για εφέτος διεθνές συνέδριο με θέμα τους υδατικούς πόρους. Παράλληλα, εκπονείται ευρύ σχέδιο επιμόρφωσης εκπαιδευτικών με περιεχόμενο που συνδέεται με τις αρχές της αειφορίας και ανάλογη προσαρμογή των εκπαιδευτικών σχεδίων. Για όλους τους στόχους αυτούς έχει ήδη συγκροτηθεί Εθνική Επιτροπή ΕΒΑ στην οποία εκπροσωπούνται τα υπουργεία Παιδείας και ΠΕΧΩΔΕ και συμμετέχουν η κ. Νίκη Γουλανδρή, η πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής της UNESCO και Αικ. Τζιτζικώστα και ο καθηγητής κ. Μιχ. Σκούλλος, εμπειρογνώμων της UNESCO.