Το ότι οι πολεοδομίες αποτελούν κεντρικό σημείο αναφοράς όταν μιλάμε για διαφθορά, αποτελεί κοινό τόπο, τόσο ανάμεσα στους πολίτες, που κάποια στιγμή χρειάστηκε να συνδιαλλαγούν μαζί τους, όσο και στην υπόλοιπη δημόσια διοίκηση. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να συμβαίνει, όταν η οικοπεδοποίηση και στη συνέχεια η οικοδόμηση εκτάσεων που κανονικά δεν προορίζονται γι’ αυτήν τη χρήση -δασών, δασικών ή και αγροτικών εκτάσεων- αποτελεί συνήθη τακτική μέσω της οποίας η αξία της γης εκτοξεύεται.
Ανοχή ή σύμπραξη
Είναι ηλίου φαεινότερον ότι δεν θα μπορούσαν να οικοδομηθούν τόσα αυθαίρετα χωρίς την ανοχή στην καλύτερη περίπτωση ή και τη σύμπραξη των κατ’ εξοχήν αρμοδίων υπηρεσιών, δηλαδή των πολεοδομιών, που μάλιστα διαθέτουν ειδικό τμήμα αυθαιρέτων, «αναγνωρίζοντας» το φαινόμενο.
Εξόχως αποκαλυπτικό της κατάστασης είναι υπηρεσιακό έγγραφο που δημοσιεύει η «Κ» το οποίο εστάλη μόλις την προηγούμενη Δευτέρα από την αρμόδια Διεύθυνση του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος, Τμήμα Αλλαγής Χρήσης Δασικών Γαιών) προς την αρμόδια Διεύθυνση του Υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ, ζητώντας την τήρηση της κείμενης δασικής νομοθεσίας από τις κατά τόπους Πολεοδομίες κατά την εκτέλεση των διοικητικών πράξεων για τις οποίες είναι υπεύθυνες. Οπως χαρακτηριστικά τονίζεται «κατά την εφαρμογή διατάξεων της πολεοδομικής νομοθεσίας καταστρατηγήθηκαν διατάξεις της δασικής νομοθεσίας και του Συντάγματος». Οπως επισημαίνεται στο εν λόγω έγγραφο, «στην πράξη λόγω της μη ελέγξιμης δόμησης, το δασικό περιβάλλον αλλοιώνεται και υποβαθμίζεται, τα δε εντεταλμένα για τη δασοπροστασία όργανα αδυνατούν σε πολλές περιπτώσεις να αντιμετωπίσουν την κατάσταση αυτή με ό,τι προεκτάσεις αυτό συνεπάγεται (διανοίξεις και ασφαλτοστρώσεις δρόμων, ηλεκτροδοτήσεις κτισμάτων, συνδέσεις με δίκτυα ύδρευσης».
Εφόσον οι διοικητικές πράξεις παραβιάζουν την αρχή της νομιμότητας, μπορούν να προσβληθούν δικαστικά. Ωστόσο, η ανάκληση ή η ακύρωσή τους, στη συνέχεια είναι ευθύνη των αρμόδιων Πολεοδομικών Υπηρεσιών, ευθύνη, που όπως όλα δείχνουν σπανίως αναλαμβάνουν. Λαμπρό παράδειγμα τα παράνομα κτίσματα εντός δασών και δασικών εκτάσεων, τα οποία παραμένουν στη θέση τους…
Μέθοδοι καταπάτησης
Πώς όμως καταπατείται ή παρακάμπτεται η νομοθεσία;
Το έγγραφο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων προς το ΥΠΕΧΩΔΕ αναφέρει συγκεκριμένες περιπτώσεις:
– Πολεοδομικές υπηρεσίες ακολουθώντας οδηγίες που είχαν δοθεί στο παρελθόν οριοθέτησαν οικισμούς. Οι αποφάσεις οριοθέτησης κρίθηκαν ανίσχυρες με σειρά αποφάσεων του ΣτΕ, αλλά όπως επισημαίνεται, με αυτήν τη διαδικασία συμπεριλήφθηκαν στις γενόμενες οριοθεσίες δάση και δασικές εκτάσεις που ακόμα και σήμερα οικοπεδοποιούνται και οικοδομούνται. Παρά το γεγονός ότι οι οριοθετήσεις αυτές κρίθηκαν ότι στερούνται εκτελεστότητας και δεν υπάρχει νομοθεσία που να καθορίζει με ποια διαδικασία τα αρμόδια όργανα θα προβαίνουν σε οριοθέτηση οικισμών, οι πολεοδομίες συνέχισαν και συνεχίζουν να εκδίδουν σχετικές οικοδομικές άδειες…
– Σύμφωνα με Προεδρικό Διάταγμα του 1985 εξαιρούνται της οριοθεσίας οικισμών κάτω των 2.000 κατοίκων δάση, δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις. Ωστόσο, οι πολεοδομικές υπηρεσίες ενώ γνώριζαν την έλλειψη δασολογίου στις μελετώμενες περιοχές προώθησαν διαδικασίες οριοθέτησης οικισμών, και είτε αμέλησαν να ρωτήσουν σχετικά τις οικείες δασικές υπηρεσίες για ύπαρξη ή μη δασών, δασικών και αναδασωτέων εκτάσεων στις υπό οριοθέτηση περιοχές, είτε δεν περίμεναν να αποφανθούν -οι δασικές υπηρεσίες- εκλαμβάνοντας την καθυστέρηση ως αρνητική απάντηση. Το αποτέλεσμα είναι να συμπεριλαμβάνονται στις οριοθεσίες δάση και δασικές εκτάσεις και στη συνέχεια βέβαια να οικοπεδοποιούνται εφόσον, ενταγμένες πλέον σε πολεοδομικό σχεδιασμό, δεν υπάγονται πλέον στη δασική νομοθεσία.
– Κατά τις τροποποιήσεις εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων, έχουν πραγματοποιηθεί και επεκτάσεις σε παρακείμενες εκτάσεις δασικού χαρακτήρα, οι οποίες στη συνέχεια οικοπεδοποιούνται και χτίζονται. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλές από αυτές τις εκτάσεις είχαν καεί και στη συνέχεια κηρυχθεί αναδασωτέες, ωστόσο οι Πολεοδομίες εκδίδουν οικοδομικές άδειες κατά παράβαση διατάξεων της δασικής νομοθεσίας και του Συντάγματος.
– Εγκεκριμένα ρυμοτομικά σχέδια που έχουν συμπεριλάβει εκτάσεις δασικού χαρακτήρα ενώ δεν έχουν καταστεί έγκυρα (βάσει του άρθρου 9, νόμου 999/1979) εξακολουθούν να υλοποιούνται με αποτέλεσμα αμιγώς δασικές εκτάσεις να μετατρέπονται σε αστικές.
– Χώροι εντός σχεδίου πόλεων με συγκροτημένο πράσινο (πάρκα ή άλση) αποχαρακτηρίζονται από κοινόχρηστοι χώροι και μετατρέπονται σε εκτάσεις όπου επιτρέπεται η οικοδόμηση. Επίσης, πάρκα ή άλση μετατρέπονται σε χώρους χρήσεων κοινωφελούς χαρακτήρα όπως αθλητικές εγκαταστάσεις.
-Σχέδια υλοποιούνται χωρίς την ύπαρξη διαγραμμάτων εφαρμογής με αποτέλεσμα ακραία οικοδομικά τετράγωνα να επεκτείνονται σε βάρος εκτάσεων δασικού χαρακτήρα. Ετσι δομήθηκαν δάση και δασικές εκτάσεις και έως σήμερα οι οικοδομικές άδειες δεν έχουν ανακληθεί από τις αρμόδιες πολεοδομικές υπηρεσίες.
– Σχέδια πόλεων έχουν αναπτυχθεί, επεκταθεί ή μεταρρυθμιστεί μετά την έναρξη ισχύος του νόμου 998/1979 σε βάρος δασών ή δασικών εκτάσεων, χωρίς όπως ορίζει η νομοθεσία να παράγουν έννομα αποτελέσματα. Παρά ταύτα, υλοποιούνται και εκδίδονται οικοδομικές άδειες θεωρουμένων από τις Πολεοδομίες ότι διέφυγαν τον ακυρωτικό έλεγχο.
– Οικοδομικοί συνεταιρισμοί φερόμενοι ως ιδιοκτήτες εκτάσεων που χαρακτηρίζονται δάση και δασικές εκτάσεις, αλλά δεν τους έχουν αναγνωριστεί τα δικαιώματα ιδιοκτησίας έναντι του Δημοσίου διά της διοικητικής ή δικαστικής οδού, κατάφεραν και καταφέρνουν με διάφορους τρόπους να διαμορφώνουν τις εκτάσεις αυτές σε τετράγωνα διανοίγοντας δρόμους, τους οποίους σε πολλές περιπτώσεις ασφαλτοστρώνουν σε συνεργασία με τους οικείους ΟΤΑ, που τους ονομάζουν και βάζουν και τη σχετική σήμανση. Με την ανέγερση αυθαιρέτων η όλη δασική περιοχή δίνει την ψευδή εικόνα πλήρως οργανωμένης πολεοδομικά περιοχής. Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις θα πρέπει οι πολεοδομικές υπηρεσίες να απέχουν από κάθε ενέργεια που συμβάλλει στη νομιμοποίηση αυτής της έκνομης κατάστασης.
Ενημέρωση εισαγγελέα
Η Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος ζητεί από τη Γενική Διεύθυνση Πολεοδομίας να αναλάβει δράση σε σχέση με όλα τα παραπάνω, τα οποία αποτελούν όπως επισημαίνεται «πραγματικά περιστατικά», και να καθοδηγήσει τις πολεοδομικές υπηρεσίες της χώρας, ώστε να αποκατασταθεί η νομιμότητα όπου απαιτείται. Εξάλλου, παρακαλούνται οι Διευθύνσεις Δασών των Περιφερειών στις οποίες επίσης κοινοποιείται το συγκεκριμένο έγγραφο, να ενημερώσουν τις δασικές υπηρεσίες της δικαιοδοσίας τους, ότι όταν διαπιστώνουν παράβαση των διατάξεων της δασικής νομοθεσίας και του Συντάγματος, θα ζητούν από τις αρμόδιες πολεοδομικές υπηρεσίες, τη διόρθωση, ανάκληση ή τροποποίηση των σχετικών διατάξεων, ενημερώνοντας παράλληλα την αρμόδια εισαγγελική αρχή.
«Ράβε-ξήλωνε» στο άρθρο 24 του Συντάγματος
Το πολύπαθο άρθρο 24 του Συντάγματος καταδεικνύει πόσο η «αξιοποίηση» δασών και δασικών εκτάσεων βρίσκεται κάθε φορά στο στόχαστρο. Πρόκειται για το άρθρο του Συντάγματος που αφορά στην προστασία δασών και δασικών εκτάσεων, το οποίο ορίζει ότι «νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δημοσίων δασών και δασικών εκτάσεων, πλην αν προέχει διά την εθνική οικονομία αγροτική εκμετάλλευση τούτων ή άλλη χρήση εκ δημοσίου συμφέροντος επιβαλλόμενη». Το άρθρο αναθεωρήθηκε το 2001 εν μέσω πολλών αντεγκλήσεων, έτσι ώστε στη συνέχεια να καταρτιστεί νέος δασικός νόμος καθώς κάθε προσπάθεια που είχε πραγματοποιηθεί για τη σύνταξη νέας νομοθεσίας είχε αποτέλεσμα να προσκρούει στο Σύνταγμα.
Οπως φαίνεται όμως και ο νέος νόμος παρά την αναθεώρηση αντιμετωπίζει προβλήματα συνταγματικής νομιμότητας αν και, προς το παρόν, εφαρμόζεται.
Η πρόταση εκ νέου αναθεώρησης του άρθρου 24 στην επερχόμενη αναθεώρηση, που κατατέθηκε από την κυβέρνηση έφερε νέες διαφωνίες. Συγκεκριμένα σύμφωνα με τις ανακοινώσεις «η επείγουσα ανάγκη χωροταξικού σχεδιασμού επιβάλλει τη σύνδεση της χρήσης των δασικών εκτάσεων με το αντίστοιχο Σχέδιο και κατ’ επέκταση τη συνταγματική ρύθμιση της δυνατότητας αυτής». Επίσης η δεύτερη ρύθμιση που προτείνεται αφορά τη χρήση αποδεικτικών στοιχείων του 1975 (φωτογραφιών κυρίως) για τον χαρακτηρισμό δασικών εκτάσεων, όταν δηλαδή άρχισε η εφαρμογή του Συντάγματος. Κύκλοι τη δασικής υπηρεσίας τονίζουν ότι σε περίπτωση που χρησιμοποιηθούν φωτογραφίες του 1975, δικαιώνονται όλοι οι καταπατητές της περιόδου της δικτατορίας.