Περισσότερο πλαστικό και λιγότερα οργανικά υπολείμματα περιέχουν τα απορρίμματά μας, σε σχέση με τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Η μεταβολή αυτή αντικατοπτρίζει όχι μόνο την αύξηση στη χρήση του πλαστικού στις συσκευασίες και στα προϊόντα, αλλά και την αλλαγή στις καταναλωτικές μας συνήθειες. Στην ανακύκλωση πάντως η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα στο ένα τρίτο του ευρωπαϊκού μέσου όρου, αν και τα τελευταία χρόνια προχωράει με γοργούς ρυθμούς.
Τα σκουπίδια μας αποκαλύπτουν ποιοι είμαστε. Πόσο και κυρίως τι καταναλώνουμε, σε τι δίνουμε σημασία. Οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο δίνουν έμφαση στη σύνθεση των σκουπιδιών μας και ανά τακτά διαστήματα ελέγχουν το περιεχόμενο των κάδων απορριμμάτων. Η αιτία; Η σύνθεση των απορριμμάτων είναι εκείνη που θα μας αποκαλύψει προς ποια κατεύθυνση πρέπει να κινηθούμε όσον αφορά την πρόληψη της δημιουργίας τους και τη μετέπειτα αντιμετώπισή τους.
Στην Ελλάδα οι έρευνες αυτές είναι λιγοστές. Για την ακρίβεια, μέχρι πρότινος είχε γίνει μόλις μια πριν από αρκετά χρόνια, το 1982-3, σε επτά πόλεις: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ρόδο, Χανιά, Κω, Καλαμάτα και Νάξο. Στην Αθήνα, λοιπόν, περισσότερα από τα μισά απορρίμματα που κατέληγαν στους κάδους ήταν ζυμώσιμα υλικά (56%), δηλαδή υπολείμματα τροφών και άλλα οργανικά υλικά. Το ένα πέμπτο των απορριμμάτων ήταν χαρτί ή χαρτόνι (20%), ενώ σχετικά χαμηλό ήταν το ποσοστό των πλαστικών (λ.χ. συσκευασίες προϊόντων, πλαστικά αντικείμενα) που κατέληγε στα σκουπίδια πριν από είκοσι χρόνια (7% του συνόλου των απορριμμάτων). Τέλος, σε μικρότερες ποσότητες περιέχονταν δέρμα-ξύλο-λάστιχο (4%), τα μέταλλα (3%) και το γυαλί (2,5%), ενώ αδρανή υλικά (λ.χ. μπάζα) και διάφορες άλλες κατηγορίες ανέρχονταν στο 7,5%.
Διεξαγωγή έρευνας
Σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη η δεύτερη έρευνα για τη σύνθεση των οικιακών απορριμμάτων της Αθήνας. Πραγματοποιείται από το Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών (επικεφαλής ο καθηγητής Μιχαήλ Σκούλλος) για λογαριασμό του ΕΣΔΚΝΑ και θα ολοκληρωθεί περίπου σε διάστημα ενός έτους. Για να αναλυθούν σωστά τα απορρίμματα της πρωτεύουσας, η Αττική χωρίζεται σε τρεις ζώνες με σχετικά κοινά χαρακτηριστικά (π.χ. απασχόληση, μορφωτικό επίπεδο κ.λπ.) και έτσι αποφασίζονται οι περιοχές στις οποίες θα γίνει η δειγματοληψία.
Ο κ. Αδαμάντιος Σκορδίλης, προϊστάμενος του Γραφείου Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Αλλων Προϊόντων (ΓΕΔΣΑΠ) του ΥΠΕΧΩΔΕ και πρόεδρος της Επιτροπής Παρακολούθησης Εναλλακτικής Διαχείρισης συμμετέχει στη διεξαγωγή της προαναφερθείσας έρευνας. Οπως εξηγεί στην «Κ», σύμφωνα με μια πρώτη εκτίμηση, ο κύριος όγκος των αστικών αποβλήτων σήμερα στην Αθήνα εξακολουθεί να αποτελείται από ζυμώσιμα υλικά (40%), αν και πλέον σε μικρότερο ποσοστό.
Αντίθετα έχει αυξηθεί από το ένα πέμπτο στο ένα τρίτο (29%) η παρουσία χαρτιού και χαρτονιού, ενώ διπλασιάστηκε το ποσοστό των πλαστικών (14%). Στα ίδια επίπεδα περίπου εκτιμάται ότι περιέχεται στα απορρίμματά μας γυαλί (3%), μέταλλα (3%), αδρανή (3%), δέρμα-ξύλο-λάστιχο (2%), ενώ το υπόλοιπο 6% αποτελείται από διάφορα άλλα υλικά.
«Οι ουσιαστικότερες μεταβολές στη σύνθεση των απορριμμάτων από τη δεκαετία του ’80 έως σήμερα είναι η μείωση των ζυμώσιμων υλικών και η αύξηση των πλαστικών και του χαρτιού», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Σκορδίλης. «Αυτές οι αλλαγές δείχνουν ότι έχει αλλάξει η τυποποίηση των προϊόντων, αλλά και οι συνήθειές μας. Για παράδειγμα, παλαιότερα αγοράζαμε φρούτα και λαχανικά με κοτσάνια, φύλλα και λοιπά, ενώ σήμερα τα προτιμούμε καθαρά και τυποποιημένα. Από την άλλη παρατηρούμε ότι αυξήθηκαν οι συσκευασίες από πλαστικό και χαρτί».
Ενα εκατομμύριο τόνοι
Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ, η παραγωγή συσκευασίας (π.χ. κουτιά, μπουκάλια κ.λπ.) στην Ελλάδα εκτιμάται ότι ανέρχεται σήμερα στο ένα εκατομμύριο τόνους ετησίως. Από αυτά ανακυκλώνεται το 45%, εξαιτίας της υψηλής συμμετοχής εργοστασίων και σούπερ μάρκετ σε προγράμματα ανακύκλωσης. «Ειδικά στο χαρτόνι πετιέται πλέον ένα πολύ μικρό ποσοστό», λέει ο κ. Σκορδίλης. «Ωστόσο είμαστε ακόμα πίσω στην πρωτογενή συσκευασία, δηλαδή στις συσκευασίες των προϊόντων που καταλήγουν στο σπίτι μας, καθώς δεν έχουμε αρκετά οργανωμένη διαλογή στην πηγή».
Προσπαθώντας να υποκαταστήσουν τη διαλογή στο σπίτι, σε πολλές περιοχές της χώρας τοποθετούνται οι λεγόμενοι «μπλε κάδοι», στους οποίους απορρίπονται όλων των ειδών οι συσκευασίες. Το περιεχόμενο των μπλε κάδων μεταφέρεται στα κέντρα διαλογής, όπου διαχωρίζεται στα επιμέρους υλικά: χαρτί χαρτόνι, διαφορετικά είδη πλαστικού (π.χ. PET, πολυαιθυλένιο), γυαλί, αλουμίνιο κ.λπ. Κέντρα διαλογής λειτουργούν σήμερα στο Μαρούσι, στην Πάτρα, στη Θεσσαλονίκη, στη Λάρισα, στη Ζάκυνθο, στην Κατερίνη, στη Λαμία, στα Χανιά, στην Καρδίτσα, στην Καλαμάτα και στα Τρίκαλα, ενώ υπό κατασκευή βρίσκονται στην Κέρκυρα, στο Ηράκλειο, στην ανατολική Θεσσαλονίκη και στον Ασπρόπυργο. Σήμερα καλύπτεται περίπου το ένα τέταρτο της χώρας, ενώ στο ΥΠΕΧΩΔΕ αισιοδοξούν ότι θα καλυφθεί ολόκληρη η επικράτεια έως το τέλος του 2008.
Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι στα κέντρα διαλογής δεν καταλήγει προς διαχωρισμό των ανακυκλώσιμων το λεγόμενο «σύμμικτο» σκουπίδι. Η πρακτική αυτή είναι δυνατή μόνο στο εργοστάσιο των Ανω Λιοσίων, όπου παράγεται RDF (καύσιμο, που καταναλώνεται από τσιμεντοβιομηχανίες) και κομπόστ (εδαφοβελτιωτικό) και στα Χανιά.
«Σήμερα εκτιμώ ότι ανακυκλώνεται το 14% των απορριμμάτων μας, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είναι στο 33%», σημειώνει ο κ. Σκορδίλης. «Η διαφορά είναι σημαντική, ωστόσο πριν από 5-6 χρόνια ήμασταν μόλις στο 6%. Προχωράμε, λοιπόν, με γοργούς ρυθμούς και πιστεύω ότι το 2008 θα διπλασιάσουμε τις ποσότητες των απορριμμάτων που θα ανακυκλώνουμε».
Η διαχείριση στην Ευρώπη
Οι Ευρωπαίοι πολίτες καταναλώνουν ολοένα και περισσότερο, παράγοντας αντίστοιχα αυξανόμενες ποσότητες σκουπιδιών. Την ίδια στιγμή, όμως, οι πολιτικές για την προστασία του περιβάλλοντος γίνονται ολοένα και πιο αυστηρές και αρκετές χώρες σημειώνουν αξιόλογες επιδόσεις στη μείωση των απορριμμάτων τους, στην επανάχρηση και στην ανακύκλωση.
Σύμφωνα με στοιχεία της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης, μόλις 7 από 29 χώρες της Ευρώπης κατάφεραν να μειώσουν τη μέση παραγωγή στερεών απορριμμάτων ανά κάτοικο. Οι υπόλοιπες 22 έχουν να παρουσιάσουν θεαματικά ποσοστά αύξησης, με πρώτη τη Μάλτα με 74,5%, δεύτερη την Ιρλανδία με 56,9% και τρίτη την Ελλάδα με 47,2%. Στη χώρα μας, η παραγωγή απορριμμάτων από 3,2 εκατ. τόνους το 1995 έφθασε το 2003 τους 4,71 εκατ. τόνους. Η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί σε 441 τόνους απορριμμάτων ανά κάτοικο, δηλαδή 141 τόνους παραπάνω από το όριο που έχει θέσει η Ε.Ε. στο 5ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο τρεις χώρες είναι κάτω από το όριο των 300 kg/κάτοικο (Πολωνία, Λιθουανία, Τσεχία), ενώ πρώτη είναι η Ισλανδία με 1.049 kg/κάτοικο.
Ας δούμε επιγραμματικά πώς διαχειρίζονται τα απορρίμματά τους ορισμένες από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
– ΓΕΡΜΑΝΙΑ. Οι πολίτες πληρώνουν φόρο ανάλογα με την ποσότητα των σκουπιδιών που πετούν. Εννέα στους δέκα ξεχωρίζουν τα απορρίμματά τους σε διάφορες κατηγορίες (οργανικά, χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, λευκοσίδηρος, πλαστικό), τα οποία στη συνέχεια ανακυκλώνονται. Το ποσοστό της επαναχρησιμοποιούμενης συσκευασίας που κυκλοφορεί στη γερμανική αγορά ξεπερνάει το 75%.
– ΓΑΛΛΙΑ. Το 70% των αστικών απορριμμάτων υπόκειται σε επεξεργασία με στόχο την ανακύκλωση και ανάκτηση υλικών ή ενέργειας.
– Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ. Περίπου το 23% των απορριμμάτων ανακυκλώνεται ή επαναχρησιμοποιείται. Το 40% των σπιτιών με κήπο κάνουν κομποστοποίηση των οργανικών απορριμμάτων και στη συνέχεια χρησιμοποιούν το κομπόστ για λίπασμα.
– ΣΟΥΗΔΙΑ. Το 25% των απορριμμάτων ανακυκλώνεται (55% του χαρτιού και 77% χαρτονιού συσκευασίας). Ο μέσος όρος επαναχρησιμοποίησης ενός μπουκαλιού είναι 33 φορές.
– ΟΛΛΑΝΔΙΑ. Εχει επιτύχει την ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση του 57% των απορριμμάτων. Ετησίως, 1,5 εκατομμύριο τόνοι οργανικών σκουπιδιών μετατρέπονται σε λίπασμα.
– ΔΑΝΙΑ. Οι δήμοι έχουν αναλάβει τη διαχείριση και ανακύκλωση του 50% των απορριμμάτων τους. Με συμφωνία κυβέρνησης – βιομηχανίας ανακυκλώνεται το 80% του χαρτιού και των πλαστικών.
Ανακύκλωση «ειδικών κατηγοριών»
Σε καλύτερα επίπεδα από τα υλικά συσκευασίας βρίσκεται η ανακύκλωση των «ειδικών κατηγοριών», που ξεκίνησε πριν από λίγα χρόνια. Πιο συγκεκριμένα:
– Προς απόσυρση οχήματα. Πέρυσι συνελέγησαν προς ανακύκλωση περίπου 6.500 Ι.Χ. (από τα περίπου 50.000 Ι.Χ. που ολοκληρώνουν κάθε χρόνο τον κύκλο ζωής τους). Σήμερα, υπάρχουν 11 κέντρα διαχείρισης οχημάτων, ενώ μέσα στο επόμενο διάστημα αναμένεται να ανοίξουν ακόμα 12. Στόχος της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι η επαναχρησιμοποίηση ή αξιοποίηση του 80% κάθε οχήματος.
– Χρησιμοποιημένα ελαστικά οχημάτων. Πέρυσι συνελέγησαν 25.000 τόνοι (από τους οποίους αξιοποιήθηκαν οι 19.000), ποσοστό μεγαλύτερο από το 50% των παραχθέντων. Στόχος είναι μέχρι τα μέσα του έτους να αξιοποιείται το 65% των μεταχειρισμένων ελαστικών (σήμερα βρισκόμαστε στο 45-50%). Εχει εκδηλωθεί μεγάλο ενδιαφέρον από τον ιδιωτικό τομέα για τη δημιουργία εργοστασίων ανακύκλωσης ελαστικών.
– Μπαταρίες. Για τις μεν φορητές ηλεκτρικές στήλες (δηλαδή οι μικρές μπαταρίες), κάθε χρόνο παράγονται 2.400 τόνοι, ενώ πέρυσι συνελέγησαν 62 τόνοι (8,6% του στόχου, που είναι να συλλέγεται το ένα τρίτο των μπαταριών). Εχουν ήδη τοποθετηθεί 10.000 στήλες συλλογής μπαταριών. Για τους δε συσσωρευτές, ετησίως παράγονται 46.000 τόνοι και πέρυσι συγκεντρώθηκαν 25.000 τόνοι (77,6% του στόχου), από τους οποίους οδηγήθηκαν στην ανακύκλωση 18.000 – 19.000 τόνοι (80% του τελικού στόχου). Εκτός από το πανελλαδικό σύστημα συλλογής και διαχείρισής τους (ΣΥΔΕΣΥΣ), πρόκειται να δημιουργηθεί ένα ακόμη σύστημα, τοπικής εμβέλειας στην Κρήτη.
– Χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια. Κάθε έτος παράγονται 85.000 τόνοι, από τους οποίους συλλέγονται οι 25.000 τόνοι (42% του στόχου) και ανακυκλώνονται στο σύνολό τους (52,5% του στόχου).
– Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Η ετήσια παραγωγή εκτιμάται σε 170.000 τόνους/έτος, ενώ συλλέγονται μόλις 1.000 τόνοι (επίτευξη στόχου κατά 2,2%). Ηδη λειτουργεί το πρώτο εργοστάσιο επεξεργασίας τους στους Αγίους Θεοδώρους και γίνεται προσπάθεια να ενταθεί η συλλογή, με τη συμμετοχή μεγάλων εταιρειών, τραπεζών, ΔΕΚΟ και της τοπικής αυτοδιοίκησης.