Τρία είναι τα μεγάλα θέματα που απασχολούν έντονα την ελληνική οικογένεια, αν κρίνει κανείς και από τον βαθμό που βρίσκονται στην επικαιρότητα. Είναι τα θέματα εκείνα που αφ’ ενός καθορίζουν το όποιο «γλυκόπικρο» παρόν της, προσδιορίζουν όμως καθοριστικά και το αυριανό και το απώτερο μέλλον της. Κυρίαρχο είναι το θέμα του συνδυασμού των οικογενειακών με τις εργασιακές υποχρεώσεις των μελών της. Αλλο θέμα είναι οι αναδυόμενοι -και απαραίτητοι πλέον- νέοι ρόλοι του σημερινού πατέρα. Και τρίτο, η «ακμάζουσα» ενδοοικογενειακή βία (η ψήφιση του σχετικού ν.σ. για την αντιμετώπισή της βρίσκεται προ των πυλών της Βουλής).
Η Παγκόσμια Ημέρα για την Οικογένεια που γιορτάζεται αύριο 15 Μαΐου 2006 (καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ με την Απόφαση 47/237 στις 20 Σεπτεμβρίου 1993 και ενσωματώνει τις ξεχωριστές «ημέρες» για τη μητέρα και τον πατέρα που ίσχυαν προηγουμένως) έχει σκοπό να στρέψει όχι μόνο την προσοχή μας αλλά και τις προσπάθειες πολιτείας και κοινωνίας στην ευημερία της οικογένειας, στα δικαιώματα και στις υποχρεώσεις των μελών της, ώστε ο θεσμός αυτός -«θεμέλιο της κοινωνίας»- να μπορεί να λειτουργεί και να εκπληρώνει τον μοναδικό και αναντικατάστατο ρόλο του.
Αυτονόητο είναι ότι στα πρωταρχικά δικαιώματα των μελών της -κυρίως των γονέων- είναι αφ’ ενός να εργάζονται και να συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία, παράλληλα όμως να έχουν προσωπική και οικογενειακή ζωή. Η διευκόλυνση, λοιπόν, της εναρμόνισης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής είναι ένας σημαντικός τρόπος στήριξης της οικογένειας. Αποτελεί, άλλωστε, θεμελιώδη στρατηγικό στόχο της Ε.Ε. Εχει συνδεθεί με τους στόχους της Λισσαβώνας και ήταν το κεντρικό ζήτημα της τρίτης Ετήσιας Εκθεσης προς τους αρχηγούς των κρατών και των κυβερνήσεων που πήραν μέρος στο Εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Μάρτιο 2006.
«Η έλλειψη ουσιαστικής συμφιλίωσης εργασίας και οικογενειακής ζωής οδηγεί σε τραγικά -ενδεχομένως- αδιέξοδα, καθώς οι σχετικές με την οικογένεια εξελίξεις αλλά και οι κοινωνικό-πολιτισμικές μεταβολές έχουν ήδη δημιουργήσει πρωτόγνωρες δυσχέρειες, τις οποίες τα άτομα και τα σύνολα δεν φαίνονται ικανά να αντιμετωπίσουν», αναφέρει η καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο κ. Λουκία Μουσούρου στο βιβλίο της «Ζητήματα Οικογενειακής Πολιτικής» (εκδ. Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής), η οποία είναι υπεύθυνη πολλών σημαντικών ερευνών. Οπως είναι γνωστό, τα μέτρα που λαμβάνονται για τη συμφιλίωση εργασίας και οικογενειακής ζωής αφορούν κυρίως τις γυναίκες και τη δική τους δυσκολία να συνδυάσουν τις υποχρεώσεις τους προς την οικογένεια με την εργασία τους. Διακρίνονται δε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: σε αυτά που διευκολύνουν την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, σε αυτά που διευκολύνουν τον συνδυασμό εργασίας και οικογένειας και σε αυτά που προωθούν την ανακατανομή των γονικών ευθυνών. Ωστόσο, η διαπίστωση ότι -στην πράξη- η συμφιλίωση εργασίας και οικογενειακής ζωής αφορά κυρίως τις γυναίκες δεν φαίνεται να είναι ικανοποιητική αλλά ούτε και επιθυμητή για όλους. Γιατί, ο αντίκτυπος επηρεάζει ολόκληρη την οικογένειά της. «Γι’ αυτόν τον λόγο, άλλωστε, δεν είναι η «συμφιλίωση» γυναικεία διεκδίκηση, αλλά συνιστά ευρύτερη κοινωνική ανάγκη».
Ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας έφερε το συγκεκριμένο θέμα σε δημόσια συζήτηση, κατά την οποία η γενική γραμματέας Ισότητας κ. Ευγενία Τσουμάνη ανέφερε ότι στο πλαίσιο των Εθνικών Προτεραιοτήτων Πολιτικής και Δράσεων για την Ισότητα των Φύλων (2004 – 2008) η ΓΓΙ διαπνέεται από την αντίληψη ότι οι πολιτικές για την εναρμόνιση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής πρέπει να απευθύνονται στην οικογένεια και όχι στη γυναίκα.
Σημειώνεται επίσης ότι κατά την αναμόρφωση του Δημοσιοϋπαλληλικού Κώδικα, η ΓΓΙ επεξεργάσθηκε και προώθησε τις προτάσεις για την τροποποίηση και τη συμπλήρωση του κεφαλαίου «Αδειες διευκολύνσεων», με στόχο να ενισχυθεί η πατρότητα και να εφαρμοσθεί η αρχή της ίσης μεταχείρισης, όπως και η προστασία των μονογονεϊκών και πολύτεκνων οικογενειών.
Ο ρόλος του πατέρα
Η κ. Τσουμάνη έχει εκφράσει την πεποίθηση ότι «ο ρόλος του πατέρα στην εναρμόνιση της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής είναι βασικό ζήτημα για την επίτευξη της πλήρους και ουσιαστικής ισότητας στον επαγγελματικό τομέα». Εχει επισημάνει επίσης ότι λόγω βαθιά ριζωμένων προκαταλήψεων και στερεοτύπων, οι γυναίκες είναι κυρίως επιφορτισμένες και υπεύθυνες για τη φροντίδα της οικογένειας, των παιδιών των ηλικιωμένων και των ασθενών – κάτι που αποτελεί μη αμειβόμενη εργασία. «Εχουμε επίγνωση ότι το ζήτημα της εναρμόνισης της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή των πατέρων είναι ένα ζήτημα ουσιώδες και ταυτόχρονα δύσκολο στην εφαρμογή του, γιατί έχει να κάνει με την προώθηση αλλαγών στη νοοτροπία και στα στερεότυπα που επικρατούν στην κοινωνία και στην εργασία».
Αξίζει να επισημάνουμε τη σημαντική συμβολή του παιδοψυχιάτρου Γρήγορη Αμπατζόγλου στη μελέτη των ρόλων μέσα στην οικογένεια. Οπως αναφέρει σε άρθρο του με τίτλο «Ο ρόλος του πατέρα στη σύγχρονη οικογένεια», αποσπάσματα του οποίου δημοσίευσε στο παρελθόν η «Κ», «ο πατέρας είναι ο μεγάλος λησμονημένος» στη θαυμάσια διαδικασία της έλευσης και της ανατροφής του παιδιού στην οικογένεια λόγω της υποτιθέμενης ανικανότητάς του -«δεν μπορώ ούτε να το πιάσω το παιδί»- που σήμερα τίθεται υπό αμφισβήτηση. «Οι κοινωνικο-πολιτισμικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια, μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε το νέο ενδιαφέρον των πατέρων για τα παιδιά τους. Ενδιαφέρον, που με τη σειρά του αποκάλυψε τις κρυμμένες δυνατότητες σχέσης άνδρα – μικρού παιδιού».
Αναφέρει επίσης ότι οι αλλαγές αυτές και άλλοι παράγοντες πιέζουν «κατ’ ανάγκη» τον πατέρα να συμμετέχει στη φροντίδα του παιδιού. Ο αντίκτυπος είναι να δημιουργηθεί ένα είδος «ανδρικού κινήματος» που δυσφορεί για τον παραδοσιακό ρόλο του άνδρα «κουβαλητή», του «στύλου του σπιτιού» και του ελεγκτή της ανατροφής των παιδιών. «Ο ρόλος αυτός είναι συχνά μια ψευδαίσθηση υποθετικής εξουσίας που «βολεύει» τελικά την οικογένεια σε μια περίεργη δυναμική σχέσεων εξουσίας – απουσίας». Καταλήγει δε ότι όλο και περισσότεροι άνδρες διεκδικούν μια διαφορετική ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους που έχει σχέση με την ανατροφή και την καθημερινή φροντίδα του παιδιού.
Ενδοοικογενειακή βία
Το τρίτο και θλιβερό ζήτημα, που συνθλίβει την ελληνική οικογένεια και ακυρώνει κάθε έννοια κράτους δικαίου, είναι το αθέατο έγκλημα της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών. Επισημαίνεται ότι το σχετικό ν.σ., που θα κατατεθεί σύντομα στη Βουλή, έχει προκαλέσει σοβαρότατες ενστάσεις από έγκυρους νομικούς και κοινωνικούς συλλογικούς φορείς ως προς την αποτελεσματικότητά του. «Αν σύμφωνα με τον μύθο η οικογένεια θεωρείται καταφύγιο γαλήνης και αρμονίας, η ενδοοικογενειακή βία συνιστά μια γνήσια αντίφαση και ανακολουθία. Η βία θρυμματίζει την ειρηνική εικόνα της οικογενειακής εστίας, της ασφάλειας την οποία προσφέρει ο συγγενικός δεσμός. Πέραν τούτου, ο ύπουλος χαρακτήρας της ενδοοικογενειακής βίας έχει καταγραφεί σε πολλές χώρες και πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για φαινόμενο οικουμενικό», αναφέρει η Διεθνής Αμνηστία στην Ελλάδα, στην πρόσφατη κριτική της για το εν λόγω νομοσχέδιο.