Μοιάζει η ελληνική κοινωνία σαν να ανακαλύπτει ξαφνικά ένα κοινό μυστικό ή σαν να εθελοτυφλούσε, αρνούμενη ότι τα «δικά της παιδιά» εμφανίζουν σημάδια επιθετικότητας και βίαιης συμπεριφοράς, περισσότερο ανησυχητικά απ’ όσο θέλαμε να πιστεύουμε.
Η έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) για τη βία στη ζωή των μαθητών της Αθήνας έρχεται να αφυπνίσει θεσμούς και ανθρώπους, ανοίγοντας ένα παράθυρο, που αφήνει να δούμε καθαρά τι συμβαίνει στα ενδότερα της σχολικής ζωής. Τα πρώτα ευρήματα της έρευνας, που διενεργήθηκε για λογαριασμό του Δήμου Αθηναίων σε 101 σχολικές μονάδες και σε 2.000 μαθητές, ηλικίας 5 – 18 ετών, οι οποίοι φοιτούν σε δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια του Δήμου Αθηναίων, παρουσιάστηκαν σε συνέντευξη Τύπου πριν από λίγες ημέρες.
Από το δημοτικό
Αρκετά προβληματικό είναι το γεγονός ότι οι μαθητές του δημοτικού είναι πιο επιρρεπείς στην κακοποίηση σε σχέση με τους εφήβους του γυμνασίου και του λυκείου, καθώς οι μικροί μαθητές δήλωσαν ότι έχουν υποστεί σωματική βία σε ποσοστό 37%, ενώ οι μαθητές γυμνασίου και λυκείου σε ποσοστό 11%.
Από την πλευρά των θυτών, το 13% των μαθητών του δημοτικού παραδέχονται ότι έχουν χτυπήσει άλλα παιδιά, ενώ το ποσοστό διαφοροποιείται ελαφρώς στο γυμνάσιο και στο λύκειο, καθώς το 11% ομολογούν πράξεις βίας. Στις απειλές καταφεύγουν οι μαθητές όλων των τάξεων σε ποσοστό 5%.
Θεατές σε πράξεις βίας, όπως η εκτόξευση απειλών και η τρομοκράτηση άλλων παιδιών, υπήρξε το 41% των παιδιών του δημοτικού και το 43% των μαθητών γυμνασίου και λυκείου, ενώ μάρτυρες σε ξυλοδαρμούς υπήρξε το 77% των παιδιών του δημοτικού και το 68% των εφήβων σε γυμνάσια και λύκεια.
Την οξεία επιθετικότητα των ανηλίκων, που συνήθως στρέφεται εναντίον των αδυνάτων, των καινούργιων, δυσπροσάρμοστων και εν γένει διαφορετικών παιδιών, έχουν παρατηρήσει τόσο οι διευθυντές των σχολείων όσο και οι εκπαιδευτικοί σε ποσοστό πάνω από 60%.
Επίσης υποστηρίζουν ότι έχει εκδηλωθεί επιθετικότητα των μαθητών προς τους εκπαιδευτικούς σε ποσοστό 18%, ενώ αναφέρονται και επιθέσεις από εξωσχολικές ομάδες (από το 29% των διευθυντών και το 13% των εκπαιδευτικών). Εντονη είναι και η επιθετικότητα από αλλοδαπούς προς Ελληνες και αντιστρόφως. Σύμφωνα με την έρευνα, η εκδήλωση επιθετικότητας προς αλλοεθνή μαθητή εμφανίζεται στα ίδια ποσοστά, περίπου 30% και στις δύο περιπτώσεις.
Η πλειονότητα των μαθητών του δημοτικού, δηλαδή το 84%, και το 76% αυτών του γυμνασίου και λυκείου υποστηρίζουν ότι έχουν φίλους άλλης εθνικότητας.
Ωστόσο, προβλήματα ένταξης των αλλοδαπών διαπιστώνει το 16% των εκπαιδευτικών και το 17% των διευθυντών.
Η διεξαγωγή της έρευνας αποφασίστηκε το 2003, εξήγησε ο δήμαρχος Αθηναίων, κ. Θεόδωρος Μπεχράκης, με στόχο την αποτύπωση της ποιότητας ζωής παιδιών και εφήβων στην Αθήνα.
Τελικά, το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης τον Απρίλιο του 2005 και υλοποιήθηκε από την ερευνητική ομάδα του ΕΚΚΕ με συντονίστριες τις κ. Γίτσα Κοτταρίδη και Ελένη Βαλάσση Αδάμ.
Τα πρώτα συμπεράσματα παρουσιάστηκαν από τον πρόεδρο του ΕΚΚΕ, κ. Γιάννη Υφαντόπουλο και τον διευθυντή του Ινστιτούτου Κοινωνικής Πολιτικής, κ. Ιωάννη Σακέλλη.
Στην καθημερινή ζωή
Οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν με τη μέθοδο της στατιστικής δειγματοληψίας αφορούν πολλές διαστάσεις της ζωής των παιδιών, τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο, ενώ συμπεριλαμβάνουν και στοιχεία για τον ελεύθερο χρόνο τους, τις διατροφικές τους συνήθειες, την ψυχαγωγία τους, τη χρήση ουσιών και φυσικά τις σχέσεις τους με γονείς, εκπαιδευτικούς και συνομηλίκους τους. Στην παρουσίαση των πρώτων αυτών ευρημάτων -έπονται και άλλα- ήταν παρούσα η υπουργός Παιδείας, κ. Μαριέττα Γιαννάκου, η οποία τόνισε ότι «το σημερινό σχολείο καλείται να αντιμετωπίσει προβλήματα που δεν ανήκαν στο παρελθόν και, βέβαια, δεν είναι σε θέση να υποκαταστήσει την οικογένεια. Είναι όμως σε θέση να διεισδύσει στα ζητήματα που έχουν σχέση με την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του παιδιού».
Ραγδαία ανάπτυξη και στην περιφέρεια
Η βία «εισχωρεί» με ταχύτατους και πρωτοφανείς για την Ελλάδα ρυθμούς, όχι μόνο στα σχολεία της Αθήνας. Πρόσφατες και παλαιότερες έρευνες στα ελληνικά σχολεία της επικράτειας σκιαγράφησαν μια αντίστοιχη εικόνα.
Σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα της V-PRC, τα κρούσματα απειλών και λεκτικής βίας μεταξύ μαθητών ανέρχονται στο 90%, περίπου, για νέους του λυκείου. Οι ξυλοδαρμοί μέσα στο σχολείο αφορούν το 70% των μαθητών, ενώ δύο στους δέκα μαθητές (19,9%) έχουν υπάρξει μάρτυρες επιθέσεων με αυτοσχέδια όπλα. Το 15,7% των ερωτηθέντων μαθητών σ’ όλη τη χώρα έχει δει περισσότερα από πέντε κρούσματα βίας στο σχολικό περιβάλλον τα τελευταία χρόνια.
Ελαφρά διαφοροποιημένη ήταν η εικόνα πριν από περίπου τρία χρόνια. Σύμφωνα με έρευνα του Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών για τη σχολική χρονιά 2002-2003, οι «προβληματικές παρέες» που αναπτύσσουν μια «ιδιόρρυθμη αποκλίνουσα ή και παραβατική υποκουλτούρα» αφορούσαν το 10% των μαθητών λυκείου. Και ένα σημαντικό στοιχείο. Η βία και η επιθετικότητα των εφήβων δεν εκδηλώνεται μόνο σε υποβαθμισμένες και φτωχικές συνοικίες ή γειτονιές. Σύμφωνα με την έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, τα ποσοστά ομαδικών παραβατών είναι σχετικά υψηλά και σε κοινωνικοοικονομικά αναβαθμισμένες περιοχές.