Ο Αμαζόνιος, ο δεύτερος μεγαλύτερος ποταμός στον κόσμο, με μήκος 6.275 χλμ. και το πολυποίκιλο οικοσύστημα που αναπτύσσεται γύρω του απειλούνται. Η παράνομη και ανεξέλεγκτη υλοτόμηση των τροπικών δασών του καθώς και η συστηματική μετατροπή της ζούγκλας του σε βοσκότοπους και καλλιεργήσιμες εκτάσεις αποδεικνύονται ολέθριες για την τελευταία -ίσως- παρθένα γωνιά του πλανήτη. Το οικοσύστημα του ποταμού με τη μοναδική βιοποικιλότητα καταλαμβάνει μια έκταση μεγαλύτερη από 6 εκατ. τ. χλμ. και από τα δάση του παράγεται περισσότερο από το 25% του οξυγόνου που χρειάζεται ο πλανήτης για να επιβιώσει.
Η εξαιρετική σημασία του Αμαζονίου για την περιοχή της Λατινικής Αμερικής αλλά και για ολόκληρο τον πλανήτη αποτέλεσε την αιτία για τη νέα οικολογική πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Από τις 13 Ιουλίου και για 8 ημέρες η Πρωτόθρονη Εκκλησία της Ορθοδοξίας προσκάλεσε περισσότερους από 200 ειδικούς επιστήμονες, περιβαλλοντολόγους, ακτιβιστές, πολιτικούς και θρησκευτικούς λειτουργούς να βρεθούν στον Αμαζόνιο για να συζητήσουν για τον ποταμό, το περιβάλλον του, τα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες διάσωσής του. «Ηταν η πρώτη φορά που κάναμε παρόμοιο περιβαλλοντικό συμπόσιο εκτός του χώρου της Ευρώπης και απ’ όλους τους μετέχοντες θεωρήθηκε το πλέον καρποφόρο, επιτυχές και αποδοτικό», σημειώνει σε δηλώσεις του στην «Κ» ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος και προσθέτει: «Ο Αμαζόνιος είναι μια τεράστια περιοχή, πολύ ευαίσθητη και με λεπτές ισορροπίες. Αντιμετωπίζει οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που επηρεάζουν το ένα το άλλο. Και όχι μόνον αυτό: ο Αμαζόνιος με την περίπλοκη ύπαρξή του επηρεάζει ολόκληρο τον πλανήτη. Από απόψεως κλίματος, από απόψεως οικονομίας αλλά και συγκρούσεως συμφερόντων».
Το δάσος θυσία στα κέρδη
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του εν πλω Συμποσίου, από τις αρχές Ιανουαρίου του 2003 μέχρι και σήμερα περισσότερα από 70.000 τ.χλμ. τροπικού δάσους καταστράφηκαν. Μόνο μέσα σ’ ένα χρόνο (2003 – 2004) ξεριζώθηκαν περισσότερα από 27.000 τ.χλμ. δάσους, δηλαδή μια έκταση ίση με το Βέλγιο.
Περίπου κάθε οκτώ δευτερόλεπτα ένα μεγάλο κομμάτι τροπικού δάσους -όσο ένα γήπεδο ποδοσφαίρου- μετατρέπεται σε αγροτική έκταση καλλιέργειας σόγιας. Η σόγια τείνει να αποτελέσει τη βασική αιτία καταστροφής του τελευταίου μεγάλου πνεύμονα οξυγόνου του πλανήτη. Την περασμένη χρονιά περισσότερα από 1,2 εκατ. εκτάρια γης καλλιεργήθηκαν με σόγια στις περιοχές των τροπικών δασών του Αμαζονίου.
Σύγχρονοι σκλάβοι
Το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης για την καλλιέργεια σόγιας προέρχεται από τρεις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες γεωργικών προϊόντων, που εδρεύουν στις ΗΠΑ, ενώ για τον «καθαρισμό» των δασικών περιοχών χρησιμοποιήθηκαν από τους καταπατητές «σκλάβοι». Οπως προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η κυβέρνηση της Βραζιλίας, σε δύο μόνο από τις πολιτείες όπου εκτείνεται το αμαζόνιο οικοσύστημα, δηλώθηκαν περίπου 9.000 περιπτώσεις δουλεμπορίας και εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Την ίδια στιγμή, η Βραζιλία κατέχει την τέταρτη θέση σε παγκόσμιο επίπεδο ως μια από τις χώρες που μολύνουν περισσότερο την ατμόσφαιρα. Η απελευθέρωση δηλητηριωδών αερίων, εξαιτίας και των πυρκαγιών που καίνε τα τροπικά δάση, συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Θρησκεία και Επιστήμη
Στο πλαίσιο αυτό η πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου να φέρει στο τραπέζι του διαλόγου τη Θρησκεία και την Επιστήμη, με στόχο τη διάσωση του περιβάλλοντος προκάλεσε το ενδιαφέρον Διεθνών Οργανισμών, όπως του ΟΗΕ, της κυβέρνησης της Βραζιλίας και της τοπικής κυβέρνησης της Αμαζονίας. «Η συνεργασία θρησκείας και επιστήμης βρίσκεται εις τον πυρήνα όλης αυτής της εκστρατείας των συμποσίων που ξεκίνησε πριν από 11 χρόνια το Οικουμενικό Πατριαρχείο», υπογραμμίζει στην «Κ» ο Οικουμενικός Πατριάρχης. «Προσπαθούμε να φέρουμε επί τω αυτώ τη Θρησκεία και την Επιστήμη που έχουν εν πολλοίς αποξενωθεί απ’ αλλήλων και να συνεργαστούν για την εξυπηρέτηση του περιβάλλοντος», προσθέτει ο κ. Βαρθολομαίος και διευκρινίζει ότι «η θρησκεία και η επιστήμη δεν πρέπει να θεωρούνται εχθρικές η μία προς την άλλη αλλά να αλληλοσυμπληρώνονται για να εξυπηρετούν τον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον μέσα εις το οποίον ο άνθρωπος ζει. Η Δημιουργία έχει μια τάξη και όλα επλάσθησαν με επίκεντρο τον Ανθρωπο, αλλά και ο ίδιος οφείλει να σέβεται τη Δημιουργία, να μην την καταχράται, να μην υπερβαίνει τις ανάγκες του και από εγωισμό να καταστρέφει τα διάφορα ζωικά και φυτικά είδη που υπάρχουν στον πλανήτη μας. Να αισθάνεται ότι είναι Οικονόμος και Ιερεύς της Κτίσεως, δηλαδή άνθρωπος τον οποίο έταξε ο Θεός να προστατεύει την Κτίση και να τη μεταδίδει άθικτη στις επόμενες γενιές. Δεν μας ανήκει, δεν είμεθα ιδιοκτήτες της Δημιουργίας, είμεθα μόνον οικονόμοι και διαχειριστές της».
Την πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στήριξε και η ελληνική κυβέρνηση, ενώ στην έναρξη των εργασιών του Συμποσίου παρέστη και ο υφυπουργός Εξωτερικών κ. Ευριπίδης Στυλιανίδης. «Στηρίζουμε κάθε πρωτοβουλία που έχει ως στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος μιας και αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους που έχει θέσει ο ΟΗΕ για τη χιλιετία», δήλωσε ο κ. Στυλιανίδης, ο οποίος επανέλαβε την πλήρη στήριξη της ελληνικής πολιτείας στις πρωτοβουλίες του Πατριαρχείου.
Εν πλω από το Μανάους
Το εν πλω Συμπόσιο ξεκίνησε το «ταξίδι» του από το Μανάους, πρωτεύουσα της Αμαζονίας. Ο στολίσκος που σχημάτιζαν ένα μεγάλο ποταμόπλοιο και δέκα μικρότερα ταξίδεψε στον Rio Negrou, τον Μαύρο Ποταμό με το όξινο νερό. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης και οι σύνεδροι είχαν την ευκαιρία να περπατήσουν στη ζούγκλα του Αμαζονίου, να επισκεφθούν την περιοχή Σανταρέμ όπου εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους έδωσαν τη θέση τους στην καλλιέργεια της σόγιας, να ενημερωθούν για τις προσπάθειες των τοπικών αρχών να προστατεύσουν τον ποταμό και το οικοσύστημά του καθώς επίσης να συνομιλήσουν με εκπροσώπους των ινδιάνικων φυλών που εξακολουθούν να ζουν -πολλές από αυτές απομονωμένες- στα βάθη του τροπικού δάσους.
Περίπου 200 εθνικές ομάδες Ινδιάνων ζουν στον Αμαζόνιο και συνολικά αριθμούν 200.000 άτομα, ενώ υπολογίζεται ότι 50 από αυτές τις φυλές δεν έχουν έρθει ποτέ σε επαφή με «σύγχρονους» ανθρώπους. Τόσο η κεντρική κυβέρνηση όσο και η τοπική της Αμαζονίας προώθησαν μια σειρά προστατευτικών διατάξεων που βοήθησαν στην αύξηση του πληθυσμού των Ινδιάνων. Ο Τάσκα και η Λουίζα Γιαουανάουα, μιλώντας στο συνέδριο του Πατριαρχείου, υπενθύμισαν τον βίαιο εκχριστιανισμό τους από τους Μισιονάριους, οι οποίοι κατέστρεψαν τον πολιτισμό των ιθαγενών. «Σήμερα προσπαθούμε να κρατήσουμε τις παραδόσεις, τα ήθη και τα θρησκευτικά μας έθιμα και να τα παραδώσουμε στις επόμενες γενιές», τόνισε ο Τάσκα, ο οποίος αναφέρθηκε στις προσπάθειες των ινδιάνικων φυλών να αποκτήσουν την αυτονομία τους στα παραδοσιακά τους εδάφη.
Εκεί που τα μαύρα νερά του Rio Negrou συναντούν τα λασπώδη νερά του Rio Solimoes και σχηματίζουν τον Αμαζόνιο, ο Οικουμενικός Πατριάρχης αγίασε από ειδική πλωτή εξέδρα τα δίχρωμα νερά του ποταμού. Προηγουμένως ο Σαμάνος θρησκευτικός ηγέτης Κισίμπι Κούμο ευλόγησε τον ποταμό, σύμφωνα με το αρχαίο τελετουργικό της ινδιάνικης φυλής του. Κατά τη διάρκεια της τελετής «Ντουπουσίρι Γκουμπούρι» ο Κισίμπι Κούμο, που σύμφωνα με τις ινδιάνικες παραδόσεις αποτελεί μια γέφυρα ανάμεσα στον ορατό και τον αόρατο κόσμο, επικαλέσθηκε τα πνεύματα των προγόνων του για να διώξουν μακριά το κακό και να προστατεύουν όλους τους ανθρώπους του ποταμού. Κατά τη διάρκεια του Συμποσίου, το Πανεπιστήμιο της Αμαζονίας ανακήρυξε τον Οικουμενικό Πατριάρχη επίτιμο διδάκτορά του, ενώ ο κυβερνήτης της περιοχής, τιμώντας τον κ.κ. Βαρθολομαίο, τον χαρακτήρισε εκτός από Οικουμενικό και «Πατριάρχη του Δάσους του Αμαζονίου».
«Το περιβάλλον, μέρος της Κτίσης του Θεού»
Η θεολογική προσέγγιση του οικολογικού προβλήματος και τα συμπόσια που διοργανώνει το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχουν αναδείξει την Ορθοδοξία ως τη μόνη θρησκεία που διατυπώνει ολοκληρωμένη πρόταση για ένα από τα πλέον σημαντικά προβλήματα της εποχής μας. Το συμπόσιο του Αμαζονίου ακολούθησε αυτά του Αιγαίου, της Μαύρης Θάλασσας, του Δούναβη, της Αδριατικής και της Βαλτικής. Το επόμενο συμπόσιο θα πραγματοποιηθεί το 2007 στην Αρκτική. Στο επίκεντρο των συζητήσεων θα βρεθεί το λιώσιμο των πάγων που προκαλείται εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου. Ετσι, την επόμενη χρονιά το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο διαλόγου, το οποίο συνδέεται με όσα συμβαίνουν στον Αμαζόνιο. Επικεφαλής της επιστημονικής επιτροπής των συμποσίων του Πατριαρχείου έχει ορισθεί ο μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης, πρ. πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ την οργανωτική ευθύνη έχει, σύμφωνα με απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη, η αεικίνητη συνεργάτις του κ. Μαρία Μπέκετ.
«Οταν ξεκινήσαμε τα συμπόσια του Πατριαρχείου εξεπλάγησαν όλοι. Η αντίληψη που είχαν για την Ορθοδοξία ήταν ότι είναι μια Εκκλησία αποκομμένη από τα προβλήματα του ανθρώπου, περιορισμένη στη λατρεία της, ότι είναι μια συντηρητική και παραδοσιακή Εκκλησία», τονίζει στην «Κ» ο μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης. «Σήμερα ο Οικουμενικός Πατριάρχης αναγνωρίζεται ως ο Πατριάρχης του φυσικού περιβάλλοντος, ενώ οι άλλες χριστιανικές Εκκλησίες ακολουθούν πλέον το παράδειγμά του συμμετέχοντας ενεργά στις πρωτοβουλίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου», σημειώνει ο κ. Ιωάννης και προσθέτει: «H οικολογική κρίση έχει τις ρίζες της σε αυτή την υπεροψία του ανθρώπου που δημιουργήθηκε κυρίως στον δυτικό χριστιανισμό -ο οποίος επηρεάσθηκε από τον Πλατωνισμό- και σύμφωνα με την οποία, επειδή ο άνθρωπος έχει διανοητικές δυνατότητες, μπορεί μέσω της επιστήμης να χρησιμοποιεί το περιβάλλον σύμφωνα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Και έφτασε στο σημείο ο άνθρωπος να καταστρέψει λόγω της πλεονεξίας του το περιβάλλον». Αντιθέτως, η ορθόδοξη θέση υπογραμμίζει ότι το περιβάλλον και ο άνθρωπος είναι μέρος της Κτίσης του Θεού και μέσα στο πλαίσιο του σεβασμού προς τη Δημιουργία πρέπει να επιτευχθεί η ειρηνική και αρμονική συνύπαρξή τους.