Το Θριάσιο αλλάζει πρόσωπο. Την τελευταία πενταετία, οι ελαιώνες και οι γεωργικές εκτάσεις αποψιλώνονται συστηματικά και δίνουν τη θέση τους στο τσιμέντο. Αποθήκες χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, μεταφορικές εταιρείες, βιοτεχνίες και άλλες οχλούσες χρήσεις μεταφέρονται από όλη την Αττική στους πέντε δήμους της περιοχής, δημιουργώντας μια νέα ασφυκτική κατάσταση, τόσο με τη νέα περιβαλλοντική υποβάθμιση της περιοχής, όσο και με τη συνεπακόλουθη επιβάρυνση του κυκλοφοριακού προβλήματος. Ταυτόχρονα, η αυθαίρετη δόμηση «διοχετεύεται» προς τη δυτική πλευρά της Πάρνηθας και τον άξονα Ελευσίνας – Θήβας, δημιουργώντας τις επόμενες αυθαιρετουπόλεις χωρίς δρόμους, σχολεία, πάρκα, βασικές υποδομές.
Οι δυσμενείς αυτές εξελίξεις στο Θριάσιο «κλειδώνουν» την ανάπτυξη του αστικού συγκροτήματος της Αθήνας προς τα νοτιοδυτικά και δημιουργούν νέα περιβαλλοντικά και οικιστικά αδιέξοδα, τα οποία θα γίνουν ορατά μέσα στην επόμενη εικοσαετία. Η νέα πραγματικότητα έρχεται να προστεθεί στην υπάρχουσα: το Θριάσιο είναι μια περιοχή ήδη πολύ επιβαρυμένη περιβαλλοντικά, καθώς φιλοξενεί εκατοντάδες βιοτεχνίες και βιομηχανίες. Είναι μια περιοχή που τα τελευταία σαράντα χρόνια λειτουργεί ως «η πίσω αυλή» του Λεκανοπεδίου, εκεί όπου «ξεφορτώνονται» ανεπιθύμητες χρήσεις. Κι όμως, η περιοχή του Θριασίου αυξάνεται πληθυσμιακά με πρωτόγνωρους ρυθμούς: μόνο ο Ασπρόπυργος αύξησε τους κατοίκους του κατά 20.000 την περασμένη δεκαετία. Οι περισσότεροι νέοι κάτοικοι είναι οικονομικοί μετανάστες και παλιννοστούντες από την πρώην Σοβιετική Ενωση. Κι όμως, οι πόλεις της περιοχής με δεκάδες χιλιάδες κατοίκους δεν απολαμβάνουν πολύ βασικές υποδομές, όπως αποχέτευση και σωστά δίκτυα ύδρευσης. Μια κατάσταση απαράδεκτη, η οποία εκτός των άλλων έχει σύρει τη χώρα στο ειδώλιο του Ευρωδικαστηρίου, με ορατό τον κίνδυνο επιβολής δυσθεώρητων προστίμων.
Κανείς δεν αμφισβητεί ότι το Θριάσιο Πεδίο (δήμοι Ελευσίνας, Ασπρόπυργου, Μάνδρας, Μαγούλας και Νέας Περάμου, συνολικής έκτασης 239 τ.χλμ.) είναι σήμερα η πιο υποβαθμισμένη περιβαλλοντικά περιοχή της Αττικής και μια από τις πιο υποβαθμισμένες περιβαλλοντικά σε όλη τη χώρα. Οπως καταγράφει έκθεση που έγινε για λογαριασμό του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ΟΡΣΑ) από το Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΙΠΑ) και το Ιδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) («Σχέδιο δράσης για τη χωρική και κλαδική ανάπτυξη στο Θριάσιο Πεδίο και τη δυτική Αττική» – επιστημονικοί υπεύθυνοι Α. Παπαδασκαλόπουλος – Θ. Παλάσκας), στην περιοχή:
– Υπάρχει υπερσυγκέντρωση δραστηριοτήτων του μεταποιητικού τομέα και των αποθηκεύσεων και αντίστοιχη συρρίκνωση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας.
– Συγκεντρώνονται ορισμένες από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες της χώρας.
– Οι περισσότερες από τις μισές μεταποιητικές μονάδες είναι έξω από τις νομοθετημένες βιομηχανικές ζώνες.
– Παρατηρούνται σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα και θαλάσσια ρύπανση.
– Υπάρχει στρεβλή επέκταση του οικιστικού ιστού και σημαντικό έλλειμμα στα δίκτυα και στις υποδομές.
Χάνεται ο ελαιώνας
Αν όμως μέχρι πρότινος τα σημαντικότερα προβλήματα παρατηρούνταν κυρίως στην παράκτια ζώνη, το εσωτερικό του Θριασίου με τους ελαιώνες και τις γεωργικές καλλιέργειες λειτουργούσε ως «αντίβαρο» στην επιβάρυνση της περιοχής, ισορροπώντας κάπως την κατάσταση. Το αντίβαρο αυτό όχι μόνο καταργείται με ταχείς ρυθμούς, αλλά αντικαθίσταται με τσιμέντο. «Ενώ στην ανατολική Αττική δημιουργείται ένα μεγάλο πολεοδομικό συγκρότημα με ακριβή κατοικία και υπηρεσίες, στο Θριάσιο δημιουργείται ένα νέο συγκρότημα με οχλούσες χρήσεις, αποθήκες και μεταφορές», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Νίκος Μπελαβίλας, λέκτορας Πολεοδομίας στη σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. «Οπως πριν από μερικές δεκαετίες χάσαμε τον Ελαιώνα της Αθήνας, σήμερα χάνουμε τον ελαιώνα της Ελευσίνας και μάλιστα με την ανοχή του θεσμικού πλαισίου, καθώς τα νέα πολεοδομικά σχέδια επιτρέπουν αυτή την κατάσταση».
Παντού αποθήκες
Η συγκέντρωση οχλουσών χρήσεων στο Θριάσιο, εκτός από την περιβαλλοντική υποβάθμιση στην οποία οδηγεί, θέτει μακροπρόθεσμα σε κίνδυνο και τον ορεινό όγκο της Πάρνηθας. «Ηδη στη δυτική του πλευρά, αλλά και κατά μήκος της Εθνικής οδού Ελευσίνας – Θήβας δημιουργούνται νέες αυθαιρετουπόλεις. Πρόκειται για περιοχές στη βόρεια Μαγούλα και τη βόρεια Μάνδρα, στις οποίες προϋπάρχουν δεκαετίες τώρα διάσπαρτα αυθαίρετα και σήμερα δομούνται με ταχείς ρυθμούς «οι βίλες των φτωχών»», εξηγεί ο κ. Μπελαβίλας. «Ολη αυτή η ανάπτυξη στο Θριάσιο γίνεται χωρίς βασικές υποδομές. Αυτό θα οδηγήσει αναπόφευκτα την περιοχή σε παραγωγική κρίση μέσα στα επόμενα 20-30 χρόνια».
Καταλύτες για την εξέλιξη στην περιοχή είναι η Αττική Οδός, ο νέος εμπορευματικός σταθμός του ΟΣΕ και το νέο λιμάνι της Ελευσίνας. Ο κλάδος που ανθεί είναι οι αποθηκευτικοί χώροι και τα διακομιστικά κέντρα. «Οι αποθήκες παίρνουν ταχύτατα τη θέση της αγροτικής γης», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Ντίνος Ρούσσης, από την Επιτροπή Κατοίκων για την Παραλία της Ελευσίνας. «Το χειρότερο είναι πως, παρότι έχουν κάλυψη λ.χ. 20%, το υπόλοιπο 80% «τσιμεντώνεται» προκειμένου να σταθμεύουν οχήματα, να τοποθετούνται εμπορεύματα κ.λπ. Αποτέλεσμα είναι να μην «αναπνέει» η περιοχή, να αυξάνεται η θερμοκρασία, να μην απορροφούνται τα νερά της βροχής».
Οι νέες αυτές εξελίξεις έρχονται να προστεθούν στο ήδη επιβαρυμένο περιβάλλον της περιοχής. «Το Θριάσιο άρχισε να συγκεντρώνει βιομηχανίες ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, δυστυχώς χωρίς να ληφθούν επαρκή μέτρα για την αποτροπή της ρύπανσης του εδάφους, της ατμόσφαιρας και της θάλασσας», εξηγεί στην «Κ» η καθηγήτρια της σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ κ. Κλειτώ Γεράρδη. «Και παρότι οι περισσότερες βιομηχανικές περιοχές είναι οριοθετημένες, δεν πολεοδομήθηκαν, δηλαδή δεν δημιουργήθηκαν βιομηχανικά πάρκα, με πράσινο και άλλες δραστηριότητες.
Οι λύσεις
Από την άλλη πλευρά, οι οικισμοί που δημιουγήθηκαν για να στεγάσουν τους εργάτες έφθασαν σταδιακά έξω από τις βιομηχανίες χωρίς κανένα σχεδιασμό, με αποτέλεσμα σήμερα να ασφυκτιούν».
Κανείς βέβαια δεν συζητάει το ενδεχόμενο απομάκρυνσης των μεγάλων βιομηχανιών από το Θριάσιο, ιδιαίτερα με δεδομένη την αποβιομηχάνιση της Αττικής. «Ωστόσο, πρέπει να ληφθούν αυστηρότερα μέτρα για να υπάρξει σωστή διαχείριση των αποβλήτων των βιομηχανιών και να πάψει η αυθαιρεσία», λέει ο κ. Μπελαβίλας. «Κυρίως όμως πρέπει να προστατευθεί η γεωργική γη και το αγροτικό τοπίο, αλλιώς οι συνέπειες θα είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμες». «Πρέπει να βρούμε περιοχές μέσα στον αστικό ιστό του Θριασίου, ενδεχομένως από επιχειρήσεις που κλείνουν, και να τις μετατρέψουμε σε περιοχές πρασίνου, αναψυχής», συμπληρώνει η κ. Γεράρδη, «να ανοίξουμε το μέτωπο προς τη θάλασσα, να αποκαταστήσουμε τη φυσική λειτουργία των ρεμάτων της περιοχής, να δούμε ως συνέχεια τους αρχαιολογικούς χώρους από την Ελευσίνα έως την Αθήνα».
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η έκθεση του ΙΠΑ και του ΙΟΒΕ για το Θριάσιο. «Θεωρούμε σκόπιμη τη δημιουργία ενός τεχνολογικού πάρκου και την οργάνωση των διάσπαρτων βιοτεχνικών εγκαταστάσεων σε ΒΙΠΕ», λέει στην «Κ» ο συντονιστής της έκθεσης, λέκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, κ. Μαν. Χριστοφάκης. «Παράλληλα, πρέπει να βελτιωθούν οι εσωτερικές οδικές συνδέσεις και να δημιουργηθούν οργανωμένες ζώνες αγροτικής ανάπτυξης».
Καταδίκη από το Ευρωδικαστήριο για τα επικίνδυνα απόβλητα
Τα προβλήματα στο Θριάσιο Πεδίο δεν αφορούν μόνο το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής των κατοίκων του, αλλά ενδέχεται να μεταφραστούν και σε βαριά ευρωπαϊκά πρόστιμα. Η Ελλάδα θα έπρεπε ήδη από το τέλος του 1998 να είχε λάβει τα αναγκαία μέτρα για τη δημιουργία αποχετευτικού δικτύου στο Θριάσιο Πεδίο. Τελικά, ως είθισται, η Ελλάδα αδράνησε πλήρως με αποτέλεσμα να καταδικαστεί από το Ευρωδικαστήριο στις 24 Ιουνίου 2004 και κατόπιν να παραπεμφθεί για δεύτερη φορά τον περασμένο Απρίλιο. Οσον αφορά τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων, η Ελλάδα καταδικάστηκε στις 14 Απριλίου 2005, καθώς δεν είχε λάβει τα αναγκαία μέτρα για την καταγραφή και αναγνώριση των επικίνδυνων αποβλήτων, ούτε κατάρτισε σχέδια για τη διαχείρισή τους.
«Το πρόβλημα είναι όντως σημαντικό, καθώς ολόκληρη η περιοχή εξυπηρετείται από βόθρους, ενώ οι βιομηχανίες ρίχνουν τα λύματά τους στα ρέματα και από εκεί καταλήγουν στη θάλασσα», παραδέχεται μιλώντας στην «Κ» ο πρόεδρος της ΕΥΔΑΠ κ. Κώστας Κωστούλας. «Το 2001 η ΕΥΔΑΠ ανακοίνωσε την κατασκευή των απαραίτητων έργων, αλλά ένα χρόνο μετά υπαναχώρησε, πριν υπογράψει συμβάσεις. Χάθηκε έτσι πολύτιμος χρόνος. Τελικά πέρισυ η ΕΥΔΑΠ επανεκκίνησε τις διαδικασίες: τον Αύγουστο προκήρυξε την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού διάθεσης λυμάτων και την κατασκευή δύο αντλιοστασίων και κεντρικού δικτύου συλλεκτήρων, ενώ στις 5 Δεκεμβρίου θα προκηρύξει την κατασκευή κέντρου τριτοβάθμιας επεξεργασίας λυμάτων (στα ανατολικά της Χαλυβουργικής) δυναμικότητας 117.000 ατόμων. Το δευτερεύον αποχετευτικό δίκτυο θα κατασκευαστεί από τη νομαρχία Δυτικής Αττικής. Τα έργα θα είναι έτοιμα στα τέλη του 2009».
Οσον αφορά τη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων, οι ελληνικές αρχές προέβησαν σε καταγραφή τους στην περιοχή του Θριασίου Πεδίου και τροποποίησαν το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο. Εκκρεμεί το νέο σχέδιο διαχείρισης, το οποίο θα καθορίζει χώρους και μεθόδους διάθεσης σε ολόκληρη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένου του Θριασίου Πεδίου.
Ωστόσο τα προβλήματα δεν αφορούν μόνο τον περιορισμό της ρύπανσης από αστικά και βιομηχανικά λύματα. Οπως εκτιμά η ΕΥΔΑΠ, το δίκτυο ύδρευσης των πέντε δήμων του Θριασίου είναι απαρχαιωμένο και σε κακή κατάσταση. «Το 2003 και 2004 παραλάβαμε τα δίκτυα του Ασπρόπυργου και της Ελευσίνας και διαπιστώσαμε ότι είχαν μεγάλα προβλήματα, είτε παλαιότητας, είτε περιορισμένης έκτασης», λέει ο κ. Κωστούλας. Η ΕΥΔΑΠ πάντως δυσανασχετεί για τα μεγάλα χρέη των δήμων που χρησιμοποιούν τις παροχές της σε όλη την Αττική και αφήνει να εννοηθεί ότι δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει έννομα μέσα πίεσης στο εγγύς μέλλον: χαρακτηριστικά στο Θριάσιο ο δήμος Μαγούλας χρωστάει στην ΕΥΔΑΠ 1,22 εκατ. ευρώ και ο δήμος Μάνδρας 876 χιλιάδες ευρώ.
Ελπίδες για τη Γη της Περσεφόνης
Του Σταυρου Δημα/ Επιτρόπου Περιβάλλοντος στην Ε.Ε.
Τον περασμένο Ιούνιο επισκέφθηκα ένα δημοτικό σχολείο της Ελευσίνας, στην περιοχή του Θριασίου, μαζί με τον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια στο πλαίσιο της παγκόσμιας ημέρας περιβάλλοντος. Επιλέξαμε αυτήν την περιοχή για να στείλουμε το μήνυμα, πως όλοι οι εκπρόσωποι της πολιτείας και των ευρωπαϊκών θεσμών θα πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, ώστε το Θριάσιο να επιτρέπει στους κατοίκους και τους επισκέπτες του να θυμούνται πως είναι η Γη της Περσεφόνης. Μετά τα λάθη και σε ορισμένες περιπτώσεις την εγκληματική αμέλεια των ανθρώπων, ο έλεγχος που ασκεί η Ευρωπαϊκή Ενωση και η διάθεση της πολιτείας να αντιμετωπίσει τα πολύ σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής, μας επιτρέπει να ελπίζουμε πως αυτό μπορεί να συμβεί στα χρόνια που έρχονται.
Στην περιοχή του Θριασίου η ελληνική κυβέρνηση όφειλε να λάβει μέτρα από το 1998, αμέλεια που οδήγησε σε καταδίκη της Ελλάδας από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων τον Ιούνιο του 2004. Αισιοδοξούμε πως και με την αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων τα έργα θα ολοκληρωθούν το τέλος του 2009. Στο θέμα της διαχείρισης των επικίνδυνων αποβλήτων έχουν γίνει σημαντικά βήματα, εκκρεμεί όμως το νέο σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων που θα διευκολύνει και τη χρηματοδότηση εγκαταστάσεων.