Συγκλονίστηκε η κοινή γνώμη από το έγκλημα στο Αγρίνιο. Πράγματι, δεν συμβαίνει κάθε μέρα μια λεκτική διαμάχη να καταλήγει σε μακελειό – πέντε νέα παιδιά βρίσκονται σήμερα στο χώμα και άλλος ένας νέος, ο δράστης, στη φυλακή, έξι ζωές κατεστραμμένες. Δύσκολα επίσης μπορεί κάποιος να καταλάβει πώς ένα «καλό» παιδί μπορεί να φθάσει στο σημείο να πυροβολήσει, να κυνηγήσει, να αποτελειώσει τόσους ανθρώπους, βυθίζοντας στο πένθος μια ολόκληρη περιοχή -και προς τι;- για λίγες σπιθαμές τριφύλλι. Μήπως όμως, μετά το πρώτο σοκ (το κλείσιμο των τηλεοπτικών παραθύρων και τη σιγή των κάθε είδους «ειδικών»), θα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με μια «κακή στιγμή» στην κατά τα άλλα ήρεμη ζωή της «αγνής» ελληνικής επαρχίας;
Ο εγκληματολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου κ. Βασίλης Καρύδης, πάντως, σίγουρα δεν «έπεσε από τα σύννεφα» το περασμένο Σάββατο ακούγοντας τη συγκεκριμένη είδηση. «Ειδικά τώρα που το βλέπουμε πιο ψύχραιμα, η μόνη κατ’ ουσίαν διαφοροποίηση του εγκλήματος αυτού έχει να κάνει με τον αριθμό των θυμάτων», εξηγεί στην «Κ». «Πολύ συχνά στους αγροτικούς πληθυσμούς έχουμε ένα τραγικό αποτέλεσμα με αφετηρία το πέρασμα ενός κοπαδιού από «λάθος» σημείο, για λίγα μέτρα γης». Οπως επισημαίνει, στην κουλτούρα της μικρής κοινωνίας της επαρχίας, το ζήτημα της υπεράσπισης της ιδιοκτησίας, όπως και η έννοια της τιμής, έχουν τελείως διαφορετικές ερμηνείες από αυτές που ενδεχομένως δίνει ένας άνθρωπος της πόλης. «Υπάρχουν κώδικες, όρια μπροστά στα οποία δεν μπορείς να υποχωρήσεις. Η αμφισβήτηση της ιδιοκτησίας σου, άρα του κύρους σου, η τιμή σου, δεν επιδέχεται απαξίωσης».
Τα «τυριά»
Δεν είναι τυχαίο πάντως πως, σύμφωνα με έρευνες, οι άνθρωποι που έχουν διαπράξει εγκλήματα για τέτοιους λόγους, δεν ξανακάνουν ποτέ έγκλημα στη ζωή τους. (Είναι χαρακτηριστικό πως στην «παράλληλη» κοινωνία των φυλακών, αυτού του είδους οι ισοβίτες δεν έχουν κανένα κύρος, δεν χαίρουν σεβασμού. Οι επαγγελματίες εγκληματίες τούς αποκαλούν «τυριά». «Οι άνθρωποι που συμμετέχουν στην υποκουλτούρα του υποκόσμου κατανοούν ότι η πράξη που τους έστειλε φυλακή δεν ήταν κάτι παραπάνω από ένα συμπτωματικό γεγονός», σημειώνει ο κ. Καρύδης).
Σύμφωνα με τον καθηγητή Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γιάννη Πανούση, «είναι προφανές ότι το έγκλημα πηγάζει από έναν «κώδικα αξιών», σύμφωνα με τον οποίο η προστασία της γης, του ζωτικού χώρου, αποτελεί δικαίωμα και δικαιολογεί την αυτοδικία, ακόμα και με βία, απέναντι σε οποιονδήποτε την απειλεί ή την παραβιάζει». Προσθέτει, δε, μιλώντας στην «Κ», πως «πρόκειται για μια αντίληψη «παλικαρισμού» που έρχεται από άλλες ιστορικοκοινωνικές περιόδους, αλλά εξακολουθεί να ισχύει στις κλειστές ομάδες».
Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι κάτοικοι των Καλυβίων -εν προκειμένω- θα αντιδρούσαν με τον τρόπο που αντέδρασε ο δράστης του πενταπλού φονικού. Ωστόσο, όπως αναφέρει στην «Κ» και η κλινική ψυχολόγος κ. Αναστασία Παρασκευοπούλου-Rush, όταν υπάρχει προδιάθεση, η καταπίεση που ασκεί η κλειστή κοινωνία της επαρχίας μπορεί να έχει καταλυτικό ρόλο. Και εξηγεί: «Κάθε μικρή κοινωνία έχει τους δικούς της νόμους, κανόνες, αξίες στις οποίες οφείλεις να προσαρμοστείς εάν θέλεις να επιβιώσεις σε αυτή. Επίσης, στην επαρχία, τα υλικά πράγματα είναι πολύ πιο σημαντικά. Καθένας προσπαθεί να δείξει την καταξίωσή του, με βάση αυτά που έχει. Αυτά τον προσδιορίζουν. Δεν είναι σπάνιο, λοιπόν, ένα άτομο που μπορεί να εμφανίζει κάποια δυσλειτουργία στην προσωπικότητά του, να καταπιέζεται μέσα σε μια κοινωνία που δίνει τόσο βάρος στα χωράφια, στα χρήματα και κάποια στιγμή να ξεσπά. Οι μικρές κοινωνίες γεννούν νοσηρότητα».
Διάχυση της βίας
Στα εγκλήματα βίας η επαρχία έχει τα πρωτεία στην Ελλάδα. (Από τις 260 ανθρωποκτονίες που τελέστηκαν το 2005 σε όλη την επικράτεια, μόλις οι 49 είχαν ως σκηνικό την Αττική). «Επιπλέον, είναι κοινή η αντίληψη ότι η επίσημη εγκληματικότητα είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Το μεγάλο κομμάτι βρίσκεται κρυμμένο κάτω από το νερό. Αφού λοιπόν, η επαρχία έχει τα σκήπτρα της γνωστής εγκληματικότητας, επόμενο είναι να έχει και τα σκήπτρα της αφανούς. Με λίγα λόγια, η καθημερινότητα στην επαρχία περιέχει πολύ περισσότερη βία από αυτή που αντανακλάται στις στατιστικές», λέει ο κ. Καρύδης. Αλλωστε, συνεχίζει ο ίδιος, την τελευταία δεκαετία καταγράφεται διάχυση της βίας σε όλη την κοινωνία. «Το γεγονός ότι έχει μειωθεί η εμπιστοσύνη μας στους θεσμούς, καλλιεργεί μια διάθεση αυτοδικίας σε όλους. Η οποία φαίνεται από το πώς διαχειριζόμαστε ένα μικροεπεισόδιο στην κίνηση, μια παρατήρηση από τον διαχειριστή. Η κατανόηση, η αλληλεγγύη, έχουν υποχωρήσει σημαντικά. Στην επαρχία, όλα αυτά μεγενθύνονται, ενώ η οπλοφορία κάνει συχνά τις επιπτώσεις τραγικές».
«Πρέπει κάποτε να συνειδητοποιήσουμε ότι τα λεγόμενα μικρά μυστικά των τοπικών κοινωνιών είναι «θανατηφόρα»», υπογραμμίζει ο κ. Πανούσης. «Γι’ αυτό η κοινωνία της αλληλεγγύης και της εμπιστοσύνης πρέπει να κινητοποιεί μηχανισμούς πρόληψης, υποστήριξης και όχι να απλώνει δίκτυα συγκάλυψης».