Περιμένει κανείς από ένα παιδί να κάνει τα πράγματα χειρότερα προσπαθώντας να καλύψει μια ζαβολιά. Δεν περιμένει όμως από το κράτος να καλύπτει ένα -καθ’ ομολογία του- λάθος με ένα μεγαλύτερο. Αυτό όμως φαίνεται ότι συμβαίνει με την επιλογή του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης να εγκρίνει το μαζικό ψεκασμό των αστικών και περιαστικών πευκώνων με εντομοκτόνα, προκειμένου να αντιμετωπίσει την επιδημία ξήρανσης των πεύκων που προκλήθηκε από την επιδοτούμενη διάδοση εντόμου από τους μελισσοκόμους. Η «ζαβολιά» όμως αυτή μάλλον θα έχει επιπτώσεις. Ο αρμόδιος επίτροπος Σταύρος Δήμας απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στις ελληνικές αρχές για ελλιπή προστασία των φυσικών οικοτόπων από τη συγκεκριμένη απειλή, μισοανοίγοντας την πόρτα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Το κακό ξεκίνησε το 1996 με την πρωτοφανή απόφαση τής τότε ηγεσίας του υπουργείου Γεωργίας να εφαρμόσει πρόγραμμα «εμβολιασμών» του εντόμου Marchalina hellenica στα πεύκα, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή πευκόμελου (ο «εργάτης» όπως λέγεται στη γλώσσα των μελισσοκόμων απομυζά τους χυμούς του δέντρου, παράγοντας γλυκά μελιττώματα). Η δράση, που είχε κόστος 750 εκατ. δρχ. και συγχρηματοδοτήθηκε από το Β΄ ΚΠΣ, διήρκεσε έως το 2000 – η Marchalina hellenica διαδόθηκε σε 154.000 στρέμματα δάσους. Οι επιπτώσεις δεν άργησαν να φανούν. Χιλιάδες πεύκα, κυρίως στη νότια Ελλάδα, άρχισαν να εμφανίζουν χλώρωση, αραίωση της κόμης και εν τέλει να νεκρώνονται, παραδινόμενα στη φλοιομυζητική δράση του εντόμου. Τα αστικά και περιαστικά δάση δεν γλίτωσαν. Η χαρακτηριστική εικόνα της «βαμβακάδας» και η ασθενής όψη των πεύκων στα βόρεια προάστια της Αθήνας οφείλεται ακριβώς στη ραγδαία αύξηση των πληθυσμών του εντόμου.
Δεν είναι τυχαίο ότι, το 2005, με υπουργική απόφαση απαγορεύθηκε ο εμβολιασμός των πεύκων στην Αττική (το πρόβλημα ήταν πια ορατό στους πολίτες και όχι «κρυμμένο» σε κάποιο δάσος). Κανένα μέτρο όμως δεν ελήφθη για τις υπόλοιπες πληγείσες περιοχές. Παρότι το πρόγραμμα επιδότησης έχει εκπνεύσει, κανένας δεν εμποδίζει τους μελισσοκόμους να συνεχίζουν τους εμβολιασμούς στην υπόλοιπη χώρα. (Αν και, όπως λέει στην «Κ» ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδος κ. Γεράσιμος Κράγιας, «δεν έχουν μείνει πεύκα να εμβολιάσουμε»).
Εως πολύ πρόσφατα, άλλωστε, το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης απέφευγε να αναγνωρίσει το συσχετισμό μεταξύ της Marchalina hellenica και των ξηράνσεων. Οι επιστήμονες, που έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιπτώσεις του μαζικού εμβολιασμού των πεύκων γνώρισαν τη χλεύη των αρμοδίων και απομονώθηκαν.
«Οχι» από τους επιστήμονες
Τον προηγούμενο Μάιο, ωστόσο, το υπουργείο ενέκρινε τη διάθεση στην αγορά επτά εντομοκτόνων (χαμηλής τοξικότητας, όπως διευκρινιζόταν) για την αντιμετώπιση του προβλήματος στα πεύκα της Αττικής. Στην πραγματικότητα κήρυξε την έναρξη ενός μπαράζ ψεκασμών από δήμους και ιδιώτες για το δίμηνο Μαΐου-Ιουνίου (περίοδος κατά την οποία το έντομο διανύει το πιο ευπρόσβλητο στάδιο). Οπως ανακοινώθηκε πριν από λίγες μέρες, το πρόγραμμα θα συνεχιστεί φέτος και εκτός Αττικής. «Οπου το πρόβλημα είναι στα πόδια των αστών και όπου δεν εμπλέκεται η μελισσοκομία», αναφέρει χαρακτηριστικά αρμόδιος υπάλληλος του υπουργείου.
Οι ειδικοί ωστόσο εκφράζουν έντονες επιφυλάξεις για το κατά πόσο αυτή αποτελεί την ενδεδειγμένη μέθοδο αντιμετώπισης της επιδημίας. «Οι ουσίες αυτές κυκλοφορούν στον αέρα όπως η γύρη των λουλουδιών, πέφτουν στο έδαφος, καταλήγουν στον υδροφόρο ορίζοντα», εξηγεί στην «Κ» η αναπληρώτρια καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Πολυξένη Νικολοπούλου-Σταμάτη. «Η έκθεση είναι διαρκής. Είναι πρωτοφανές να αποφασίζεται η μαζική χρήση εντομοκτόνων στον αστικό ιστό». Οπως επισημαίνει, δεν υπάρχουν ασφαλή όρια έκθεσης σε εντομοκτόνα. «Οι ουσίες αυτές συνδέονται με ανάπτυξη καρκίνων, αλλεργίες, παθήσεις του αναπνευστικού, προβλήματα γονιμότητας. Η απόφαση του υπουργείου δεν είναι επιστημονικά αποδεκτή», καταλήγει. Χαρακτηριστικό είναι πάντως ότι πριν από λίγους μήνες το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε την υπουργική απόφαση έγκρισης ενός εκ των σκευασμάτων, καθώς η δραστική του ουσία έχει χαρακτηρισθεί καρκινογόνος. (Εντύπωση προκαλεί το γιατί δεν έχει ενημερωθεί η σχετική λίστα στην ιστοσελίδα του υπουργείου.)
Κατηγορηματικά αντίθετος στη χρήση εντομοκτόνων στην πόλη δηλώνει στην «Κ» και ο ερευνητής του εργαστηρίου Εντομολογίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΘΙΑΓΕ ( Εθνικό Ιδρυμα Αγροτικών Ερευνών) κ. Πάνος Πετράκης. «Οπως δεν έχει ξαναγίνει πουθενά στον κόσμο η τεχνητή διάδοση φυτοφάγου εντόμου, δεν έχει ξαναγίνει και ο βομβαρδισμός πάρκων και αυλών με χημικά». Οπως τονίζει ο κ. Πετράκης, ο έλεγχος των εντόμων μπορεί να επιτευχθεί μόνο με φυσικούς εχθρούς και σταδιακά. Ο διευθυντής του Τμήματος Φυτοπροστασίας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης κ. Θεοφ. Καφρίτσας, ωστόσο, σημειώνει στην «Κ» ότι τα σκευάσματα που εγκρίθηκαν είναι τα πλέον ακίνδυνα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. «Αν η τριανταφυλλιά σας πιάσει μελίγκρα, δεν θα την ψεκάσετε;» λέει χαρακτηριστικά.
Πενιχρά αποτελέσματα
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου, τα αποτελέσματα από τους περυσινούς ψεκασμούς «κρίθηκαν ικανοποιητικά». Ερωτήματα λοιπόν πρέπει να προκαλέσουν οι δηλώσεις στην «Κ» των υπευθύνων τριών δήμων της Αττικής, οι οποίοι πέρυσι ακολούθησαν τις οδηγίες του υπουργείου. «Δεν υπάρχει αποτέλεσμα. Δυο-τρεις μήνες το καλοκαίρι γλιτώσαμε, αλλά τώρα πάλι εμφανίστηκε και μάλιστα στα ίδια πεύκα», αναφέρει ο κ. Παναγιώτης Σταθόπουλος εκ μέρους του Δήμου Αγίου Στεφάνου. Τα ίδια και στην Ανοιξη. «Ψεκάσαμε όπως μας είπαν, αλλά δεν έγινε τίποτα. Πάλι γεμάτα είναι φέτος τα πεύκα. Θα ξαναψεκάσουμε, τι να κάνουμε;» αναφέρει ο κ. Χρήστος Παντιώρας από τη Διεύθυνση Πρασίνου του δήμου. Εντονο παραμένει το πρόβλημα και στα δέντρα του Δήμου Νέας Πεντέλης. «Είχαμε κάποια μείωση, αλλά δεν εξαφανίστηκε η Marchalina. Θα προχωρήσουμε πάλι σε εφαρμογή. Θα χρειαστούν 2-3 χρόνια για να εξαλειφθεί το φαινόμενο. Εχει διαταραχθεί εξαιρετικά η ισορροπία του οικοσυστήματος», σημειώνει ο δημοτικός σύμβουλος κ. Γιάννης Κουρής.
«Επόμενο είναι», λέει ο κ. Πετράκης. «Μαζί με τη Marchalina σκοτώνονται και οι φυσικοί της εχθροί. Αυτό το σύστημα θα πετύχει μόνο αν μετατρέψουμε την Αττική σε θερμοκήπιο και ψεκάζουμε ανελέητα».
Η επιστολή του επιτρόπου Σταύρου Δήμα
Η προειδοποιητική επιστολή του κ. Δήμα προς τους υπουργούς Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιά και Αγροτικής Ανάπτυξης Ευ. Μπασιάκο αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής:
– Η τεχνητή εξάπλωση του εντόμου έλαβε χώρα χωρίς προηγούμενη εκτίμηση των περιβαλλοντικών συνέπειών της, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα.
– Παρά τη λήξη της επιδότησης των εμβολιασμών και την απαγόρευση της τεχνητής μετάδοσης του εντόμου στην Αττική, (…) οι ελληνικές αρχές δεν έχουν λάβει αντίστοιχα μέτρα στις υπόλοιπες περιοχές που έχουν πληγεί, ενώ δεν έχουν προχωρήσει τα απαιτούμενα μέτρα αναχαίτισης της επιδημίας (π.χ. ψεκασμοί με μη τοξικά εντομοκτόνα).
– Δεν αμφισβητείται ότι στα προσβεβλημένα πεύκα (…) παρατηρούνται πολύ περισσότερες και ταχύτερες ξηράνσεις. (…) Συνεπώς, στοιχειοθετείται η υποβάθμιση των οικοτόπων.
– Οι ελληνικές αρχές υποστηρίζουν ότι η υποβάθμιση των πεύκων δεν οφείλεται στο έντομο και στους εμβολιασμούς των πεύκων, χωρίς ωστόσο να αναφερθούν σε σχετικές επιστημονικές έρευνες.
– Κατά συνέπεια, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κρίνει ότι η Ελληνική Δημοκρατία, μην έχοντας λάβει τα αναγκαία μέτρα για την αποφυγή της υποβάθμισης των οικοτόπων, (…) παρέβη τις υποχρεώσεις (…) για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας.