Ποιος είπε ότι οι ξηρασίες είναι καινούργιο φαινόμενο στη χώρα μας; Τουλάχιστον 15 πολύ ισχυρές ανομβρίες και ξηρασίες κι άλλες τόσες μικρότερης έντασης έχει ζήσει η Ελλάδα από τα χρόνια του Οθωνα έως σήμερα. Η χειρότερη από όλες δεν είναι η φετινή, ούτε καν εκείνη του ’89-90, αλλά του 1898, ενώ ακολουθούν οι ξηρασίες του 1891, του 1876…
Ανομβρες, ξηρές, καταστροφικές χρονιές, μεταξύ Οκτωβρίου και Ιανουαρίου, ζούμε συχνά στη χώρα μας, συνήθως έπειτα από βροχερές χρονιές και καταστροφικές πλημμύρες, όπως εκείνες της περασμένης πενταετίας με αποκορύφωμα το 2002. Μια μέτρια μονοετή ξηρασία έχουμε κάθε 5 χρόνια. Μια ισχυρή μονοετή ξηρασία κάθε 10 χρόνια και μια ισχυρή διετή ξηρασία κάθε 25 χρόνια.
Αυτά αποκαλύπτει μια ενδιαφέρουσα μελέτη του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων. Μετεωρολογικές μετρήσεις και στατιστικά στοιχεία του Αστεροσκοπείου Αθηνών στο οποίο υπάρχουν καταγραφές των ετήσιων βροχοπτώσεων από το 1860 ώς σήμερα, αλλά και μετρήσεις του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών που επεξεργάστηκαν ερευνητές του, δείχνουν ότι η Ελλάδα εισήλθε σε μια νέα περίοδο ανομβρίας – ξηρασίας. Πόσο θα κρατήσει, άγνωστο. Τι την προκαλεί; Πόσο συμβάλλει το φαινόμενο του θερμοκηπίου και οι μεταβολές που αυτό προκαλεί σε διάφορες περιοχές του πλανήτη;
Οι περίοδοι ανομβρίας – ξηρασίας που ορισμένοι επιστήμονες θέλουν σήμερα να χαρακτηρίζουν πρωτοφανείς, έχουν παρελθόν. Ειδικά για τις περιόδους ξηρασίας, όπως έδειξαν πρόσφατες δενδροχρονολογήσεις σε ρόμπολα της Πίνδου και του Ολύμπου, πολύ μεγάλες ανομβρίες εκδηλώθηκαν στη χώρα μας και τους προηγούμενους αιώνες.
Τα ξηρά αυτά χρόνια είχαν πάντοτε σοβαρότατες οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αντίστοιχες ήταν ορισμένες χρονιές οι συνέπειες των έντονων βροχοπτώσεων, με τη συχνότητά τους τα τελευταία 15 χρόνια να αποδίδεται κι αυτή στις κλιματικές αλλαγές λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Την πενταετία 2001-2006 εκδηλώθηκαν πάντως πολλές και ισχυρές πλημμύρες. Οι τελευταίες από αυτές έπληξαν τους νομούς Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Μαγνησίας, Αττικής, Αργολίδας, Μεσσηνίας, Χανίων, Ηρακλείου το πρώτο 20ήμερο του Οκτωβρίου 2006. Στη Θεσσαλονίκη και τη Χαλκιδική το ύψος βροχής μέσα σε διάστημα λίγων ημερών ξεπέρασε τον ετήσιο μέσο όρο για να ακολουθήσει μια μη αναμενόμενη, «αφύσικη», δραματική μεταβολή του καιρού, με αποκορύφωμα την ξηρασία του περασμένου Ιανουαρίου, κατά τον οποίο η θερμοκρασία ανέβηκε 4-5 βαθμούς πάνω από τα κανονικά επίπεδα, «τρελαίνοντας» στην κυριολεξία τη χλωρίδα και την πανίδα της χώρας.
«Οι πλημμύρες διαδέχονται ξηρασίες και τις ξηρασίες πλημμύρες» υπογραμμίζουν χαρακτηριστικά στην εργασία τους οι ερευνητές του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Ερευνας δρ Γεωρ. Μπαλούτσος, Αθαν. Μπουρλέτσικας και η δρ Βασιλική Γκούμα, «και αυτήν την εναλλαγή επηρεάζουν πολλοί παράγοντες δημιουργώντας απρόσμενες καιρικές καταστάσεις, συχνά εκτός τόπου και χρόνου».
Αδυναμία προετοιμασίας
Το θέμα της εναλλαγής των καιρικών φαινομένων στην εποχή μας περιπλέκεται ακόμα περισσότερο αφού αδυνατούμε -προσθέτουν- να διαπιστώσουμε πόσο η συχνότητα και η ένταση αυτών οφείλονται στη φυσική διακύμανση του καιρού και του κλίματος και πόσο στη «διείσδυση του ανθρώπου στους χώρους ανάπτυξης και δράσης καιρικών φαινομένων και κυρίως στην ατμόσφαιρα».
Για εκείνο όμως που δεν υπάρχει καμία αμφιβολία είναι η… αδυναμία προετοιμασίας της χώρας μας απέναντι σ’ αυτές τις εναλλαγές ξηρασίας και πλημμυρών. Η εκδήλωση μιας ακόμη ξηρασίας στη χώρα μας, ακόμη κι αν οι μετεωρολογικοί παράμετροί της είναι ολόιδιοι με μια ξηρασία της δεκαετίας του ’80 θα έχει σήμερα οπωσδήποτε μεγαλύτερες κοινωνικοοικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. «Επομένως, τονίζει ο κ Γ. Μπαλούτσος, χρειαζόμαστε μέτρα ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων, που θα ελαφρύνουν τις συνέπειες των ξηρών ετών. Απαραίτητα έργα που θα συγκεντρώνουν νερά τον χειμώνα, έργα που θα αποτρέπουν να χάνεται το νερό στη θάλασσα. Το αέναο κύκλο ξηρασίας-πλημμύρας πολύ σοφά η λαϊκή ρήση τον αποδίδει με το «έχει ο καιρός γυρίσματα» και γι’ αυτά τα γυρίσματα πρέπει να σχεδιάσουμε και να δράσουμε…».