Ο διευθυντής δίνει το στίγμα στο σχολείο. Δημιουργεί παράδοση. Τα σπουδαία δημόσια και ιδιωτικά σχολεία έχουν ένα δυναμικό διευθυντή, που εμπνέει, βάζει στόχους, προστατεύει, ελέγχει. Είναι έτσι ο μέσος διευθυντής του ελληνικού σχολείου; Πόσο αυτός ανταποκρίνεται στις ανάγκες της εποχής μας;
Η έρευνα του Κέντρου Εκπαιδευτικής Ερευνας (ΚΕΕ) που παρουσιάζει σήμερα η «Κ» καταδεικνύει ότι ο διευθυντής του ελληνικού σχολείου είναι και αυτός μια… κόπια του γνώριμού μας «προϊστάμενου» στο Δημόσιο. «Δεν έχει αλλάξει, άλλωστε, τίποτε από τη δεκαετία του ’70. Η θέση του διευθυντή είναι το «παράσημο» για την κομματική πειθαρχία… Οι διευθυντές απλώς διεκπεραιώνουν τη χαρτούρα που απαιτεί η υπηρεσία, είναι μέτριες προσωπικότητες και χωρίς έμπνευση.
Σπάνια συναντάς ανθρώπους με εκπαιδευτικό όραμα, που να θέλουν κιόλας να αναλάβουν μια τέτοια θέση», μας λέει ο φυσικός με 23 έτη υπηρεσίας σε γυμνάσια, λύκεια και ΤΕΕ κ. Παναγιώτης Δ. (θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του για ευνόητους λόγους). «Υπάρχουν εξαιρέσεις εμπνευσμένων διευθυντών, όμως η πλειονότητα είναι πειθήνια, εκτελεστικά όργανα με μόνο στόχο την επανεκλογή τους. Υπάρχουν και κάποιες γραφικές περιπτώσεις – άνθρωποι σχολαστικοί, ευθυνόφοβοι, μέτριοι», δηλώνει στην «Κ» η φιλόλογος κ. Ιωάννα Τ.
Εμειναν στις προθέσεις
Από τα ποσοστικά αποτελέσματα της έρευνας -στην οποία υπεύθυνος είναι ο κ. Μιχάλης Κουτούζης και συνεργάσθηκαν η κ. Τάνια Μαυράκη, η κ. Πωλίνα Μπιθαρά και ο κ. Σταύρος Κυρανάκης- σε 250 διευθυντές δημοτικών, γυμνασίων, λυκείων και ΤΕΕ από όλη τη χώρα, προκύπτει ότι το κύριο μέλημά τους είναι η διεκπεραίωση της καθημερινότητας του σχολείου.
Από την επεξεργασία των απαντήσεων ελάχιστα ασχολούνται με την ποιότητα και τους στόχους του εκπαιδευτικού έργου. Λίγοι διευθυντές δηλώνουν ότι έχουν θέσει στόχους· για παράδειγμα, να μειωθεί η διαρροή των μαθητών (όπου υπάρχει), να υπάρχουν αντισταθμιστικά μέτρα βοήθειας για τους «μη προνομιούχους» μαθητές, να γίνουν ενέργειες ώστε μαθητές με διαφορετικότητα (π.χ. με ειδικές ανάγκες, αλλοδαποί και παλιννοστούντες) να ενταχθούν ομαλά στη σχολική μονάδα, και να αναπτυχθούν καινοτόμες δραστηριότητες.
Ακόμη και όταν έχει τεθεί κάποιος από τους παραπάνω στόχους, ελάχιστοι διευθυντές δηλώνουν ότι έχει επιτευχθεί. Το ελληνικό σχολείο μοιάζει να βαδίζει χωρίς όραμα. Ευθύνη που βαρύνει την Πολιτεία. Ολα τα προηγούμενα χρόνια, όσες φορές πομπωδώς ανακοινώθηκε η προσπάθεια αναβάθμισης της θέσης του διευθυντή, οι προθέσεις ακυρώθηκαν στην πράξη. Μέσα στο καλοκαίρι αναμένεται να επιλεγούν οι Προϊστάμενοι Γραφείων και οι Σχολικοί Σύμβουλοι και κατόπιν οι νέοι διευθυντές σχολείων. Πληροφορίες της «Κ» αναφέρουν ότι η διαδικασία έχει καθυστερήσει, οδηγώντας μέλη της ΟΛΜΕ και της ΔΟΕ να εκτιμήσουν ότι η καθυστέρηση οφείλεται στην προεκλογική τροχιά στην οποία έχει τεθεί η χώρα…
Ελλείψεις προσωπικού και μέσων
Η γραφειοκρατία «χτυπάει» και τα δημόσια σχολεία. Οι ίδιοι οι διευθυντές που συμμετείχαν στην έρευνα του Κέντρου Εκπαιδευτικής Ερευνας εστιάζουν στα προβλήματα της οργάνωσης του εκπαιδευτικού συστήματος, της διαχείρισης του προσωπικού και του μεγάλου φόρτου γραφειοκρατικών εργασιών σε σχέση με το υπάρχον προσωπικό. Βασικό τους πρόβλημα είναι αυτό που επανέρχεται σε υψηλούς τόνους από τις εκπαιδευτικές ομοσπονδίες (ΟΛΜΕ και ΔΟΕ) κάθε Σεπτέμβριο, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς: τα κενά σε εκπαιδευτικούς.
Συγκεκριμένα, το 87,5% των διευθυντών δημοτικών, γυμνασιών, λυκείων και ΤΕΕ ανέφεραν ότι η πιο σημαντική δραστηριότητά τους είναι η κάλυψη όλων των κενών θέσεων και η εξασφάλιση όλων των ειδικοτήτων εκπαιδευτικών κατά την έναρξη της σχολικής χρονιάς αλλά και καθ’ όλη τη διάρκειά της.
– Η επίλυση των προβλημάτων στο πλαίσιο της καθημερινής λειτουργίας του σχολείου είναι η πλέον χρονοβόρα διαδικασία, όπως απάντησε το 43,8% των διευθυντών, ενώ η τήρηση του αρχείου (π.χ. πρωτόκολλο, μαθητολόγιο κ.λπ.) κατατάσσεται ως η τρίτη πλέον χρονοβόρα δραστηριότητα (29,9%). Αυτό συνδυάζεται και με το γεγονός ότι στα σχολεία δεν υπάρχει γραμματειακή υποστήριξη, με αποτέλεσμα οι διευθυντές να παραπονιούνται ότι αναλώνονται σε γραφειοκρατικές ενέργειες (47,8%).
– Ακριβώς λόγω αυτών των ελλείψεων του συστήματος και του φόρτου εργασίας που μετακυλίεται στις πλάτες τους, οι διευθυντές θεωρούν ότι οι αμοιβές τους δεν είναι ικανοποιητικές (44,6%). Παράπονο που βέβαια «αυτοακυρώνεται» από τη στιγμή που οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί βάζουν υποψηφιότητα για τη θέση του διευθυντή της σχολικής μονάδας.
– Τέλος, τονίζουν ότι οι τεχνικές εργασίες και η συντήρηση του κτιρίου είναι η πιο χρονοβόρα διαστηριότητα του σχολείου, ενώ εμμέσως πλην σαφώς επιρρίπτουν ευθύνες για ολιγωρία στις τοπικές δημοτικές αρχές που είναι αρμόδιες για την επίλυση τέτοιων ζητημάτων.
Η αγωνία για την καθημερινότητα
Ο Ελληνας διευθυντής, τονίζει ο κ. Μανώλης Κουτούζης, ερευνητής στο Κέντρο Εκπαιδευτικής Ερευνας, αναλώνεται στη διαχείριση της καθημερινότητας και των λειτουργικών δυσκολιών των σχολείων και δεν έχει χρόνο αλλά ούτε και υποστήριξη για να ασχοληθεί πιο ουσιαστικά για την εκπαιδευτική διαδικασία ζητήματα, με τη «διοίκηση» της μονάδας. Σε μια εποχή που η εκπαιδευτική μονάδα έχει τη δυνατότητα, ακολουθώντας τη διεθνή τάση, να δώσει το δικό της «στίγμα», ανοίγοντας την πόρτα της στην τοπική κοινωνία, διαμορφώνοντας εσωτερικές πρακτικές για την αντιμετώπιση προβλημάτων (π.χ. διαρροή, υποεπίδοση) ή την αξιοποίηση ευκαιριών (συμμετοχή σε δίκτυα, επαγγελματική ανάπτυξη προσωπικού), ο Ελληνας διευθυντής πρέπει να αντιμετωπίσει πρακτικά, καθημερινά προβλήματα για να μπορέσει απλώς να λειτουργήσει η μονάδα. Οταν «πρέπει να κάνω τον υδραυλικό, τον μαραγκό και τον τζαμά και παράλληλα να τηρώ το αρχείο» όπως μας ανέφερε κάποιος διευθυντής σε σεμινάριο στη Λαμία, «πού να βρω τον χρόνο να ασχοληθώ με όλα αυτά τα πραγματικά ενδιαφέροντα και προκλητικά που μας προτείνετε;». Ας τον ακούσουμε!
«Κάποιοι το μάθημα το θεωρούν πάρεργο»
Οι 250 διευθυντές δημοτικών σχολείων, γυμνασιών, λυκείων και ΤΕΕ που συμμετείχαν στην έρευνα του ΚΕΕ, με τις απαντήσεις τους στο ερωτηματολόγιο του ΚΕΕ διέγραψαν το προφίλ του σημερινού σχολείου, εστιάζοντας κυρίως στις ελλείψεις του, τα προβλήματα αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών.
Ωστόσο, δεν λείπουν εκείνοι που με μεράκι κάνουν προτάσεις, βάζουν το προσωπικό τους στοιχείο στην έρευνα, κριτικάρουν «υφισταμένους» και «προϊσταμένους». Σταχυολογήσαμε μερικές από τις απαντήσεις που εντυπωσιάζουν:
– «Εκπαιδευτικοί που μόνιμα βιάζονται να τελειώσουν από την υπηρεσία για να εξυπηρετήσουν μόνο τα προσωπικά τους ζητήματα – συμφέροντα και έτσι το «Σχολείο» να φαίνεται «πάρεργο». Το φαινόμενο αυτό εντοπίζεται κυρίως στους νέους συναδέλφους», αναφέρει διευθύντρια, φιλόλογος με 29 έτη υπηρεσίας.
Λίγο παρακάτω η ίδια τονίζει ότι ο διευθυντής πρέπει «να είναι αντικειμενικός και να μην υποκύπτει σε «άνωθεν» πιέσεις, όταν εκείνος κρίνει ότι εξυπηρετείται έτσι το μερικό έναντι του γενικότερου συμφέροντος».
Και με ιδιαίτερα σκωπτικό τόνο προσθέτει: «Οι Προϊστάμενοι Γραφείων πρέπει να κάνουν επισκέψεις στα σχολεία της δικαιοδοσίας τους τουλάχιστον κάθε μήνα, ώστε να έχουν ιδίαν αντίληψη για τον τρόπο λειτουργίας των σχολείων. Αλλωστε οι διοικητικοί υπάλληλοι και οι αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί στα Γραφεία διοίκησης και τις Διευθύνσεις αφθονούν, ώστε να αποδεσμεύονται οι προϊστάμενοί μας!!».
– «Οι διευθυντές πρέπει να έχουν το δικαίωμα αξιολόγησης των διδασκόντων ετησίως. Είναι και αυτό ένα εφόδιο (μέσο) για να πειθαρχούν οι υφιστάμενοι (να είναι συνεπείς)». Τάδε έφη φιλόλογος με 31 έτη υπηρεσίας σε γυμνάσια και λύκεια, αναφερόμενη στα υπόλοιπα μέλη του συλλόγου διδασκόντων του σχολείου της…
– Ο ιδανικός διευθυντής για την φιλόλογο με 31 έτη υπηρεσία πρέπει – εκτός των άλλων τυπικών προσόντων – «να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, να επιλύει θέματα, να είναι διαλλακτικός και επικοινωνιακός, να έχει πολύπλευρη μόρφωση, με μετεκπαίδευση, ξένες γλώσσες, και εμπειρία από διαφορετικά σχολεία και δη του εξωτερικού». Πόσοι τέτοιοι υπάρχουν στα ελληνικά σχολεία;
– «Είναι ελλειμματική η γνώση των καθηγητών για θέματα που σχετίζονται με μαθησιακές δυσκολίες», ανέφερε θεολόγος, με δεύτερο πτυχίο από σχολή Φιλοσοφικής και 30 χρόνια υπηρεσίας.
– «Συστεγαζόμαστε σε κοντέινερ, κρυώνουμε τον χειμώνα και ζεσταινόμαστε το καλοκαίρι. Περιμένουμε να επισκευαστεί το παλιό κτίριο», δηλώνει διευθυντής γυμνασίου, που μάλλον επειδή απογοητεύτηκε από τις μάταιες αναφορές στους αρμόδιους φορείς, βρήκε ευκαιρία να διατυπώσει τα προβλήματα στέγασης του σχολείου στους ερευνητές του ΚΕΕ.
– «Γνώση – εμπειρία – επικοινωνία» είναι το τρίπτυχο της επιτυχίας για τη θέση του διευθυντή, όπως τουλάχιστον υποστηρίζει ο διευθυντής δημοτικού σχολείου ειδικής αγωγής με 31 χρόνια υπηρεσίας. Μάκαρι όλοι να ήταν έτσι!