Ρεπορτάζ: Γιωργος Λιαλιος, Τανια Γεωργιοπουλου, Λινα Γιανναρου, Σπυρος Καραλης, Νικος Ρουσανογλου, Γιαννης Ελαφρος
Η μισή Πελοπόννησος κάηκε μαζί με ανθρώπους, δάση, καλλιέργειες, ζώα. Ο κίνδυνος, τώρα, είναι η αμέλεια, η αδράνεια, οι σκοπιμότητες, τα συμφέροντα, οι λάθος νοοτροπίες να «κατεδαφίσουν» ό,τι απέμεινε όρθιο. Οι επόμενες ώρες, μέρες, μήνες είναι εξαιρετικά κρίσιμες. Θα δείξουν Πολιτεία και κοινωνία την απαιτούμενη ετοιμότητα και υπευθυνότητα;
Ο πρώτος μεγάλος κίνδυνος είναι τα καμένα δάση, ή προστατευόμενες περιοχές, που δέχονται χρόνια τώρα οικιστικές πιέσεις, να γίνουν σπίτια, ξενοδοχεία ή… ελιές. Χωρίς δασολόγιο και κτηματολόγιο, η «πόρτα» ανοίγει εύκολα στους καταπατητές. Να μείνει ανεκμετάλλευτη η ευκαιρία να ξαναχτιστεί οργανωμένα, καλαίσθητα ό,τι χάθηκε στη φωτιά. Να στραφούν οι κάτοικοι στο «εύκολο κέρδος» του τουρισμού και να χαθεί η παραδοσιακή οικονομία της περιοχής. Να διαρρεύσει προς τις πόλεις μεγάλο κομμάτι, κυρίως του νεαρού πληθυσμού. Τέλος, με τις πρώτες βροχές, να προκληθούν πλημμύρες, κατολισθήσεις και περαιτέρω καταστροφές… Ολοι αυτοί οι κίνδυνοι μπορούν να αποσοβηθούν. Με ποιο τρόπο; Με έγκαιρη παρέμβαση και σχέδιο. Η «Κ» μίλησε με ειδικούς για το τι πρέπει να γίνει τώρα.
1 Η αλλαγή των χρήσεων γης
Σατανική σύμπτωση ή στοιχείο που εξηγεί πολλά; Το σίγουρο είναι ότι οι περιοχές που κάηκαν τις τελευταίες ημέρες στους νομούς Ηλείας, Μεσσηνίας, Αρκαδίας, Λακωνίας και Εύβοιας, μαζί με εκείνες των νομών Αχαΐας και Κορινθίας που έγιναν στάχτη τον Ιούλιο, είχαν μόλις μπει στο πρόγραμμα κτηματογράφησης και σύντομα θα είχαν οριοθετηθεί αμετάκλητα δάση και δασικές εκτάσεις. Με λίγα λόγια, όσοι εποφθαλμιούσαν δασικές και δημόσιες γαίες είχαν φέτος το καλοκαίρι την τελευταία ευκαιρία για να σβήσουν τα ίχνη των δασών…
Συγκεκριμένα, στις 10 Μαΐου η Κτηματολόγιο Α.Ε. προκήρυξε διαγωνισμό για έξι συμβάσεις, με αντικείμενο την εκπόνηση μελετών για την οριοθέτηση των δασών και δασικών εκτάσεων (οι μελέτες θα πρέπει να παραδοθούν 13 μήνες μετά την ανάληψη των έργων). Μία απ’ αυτές τις συμβάσεις, η υπ’ αριθμόν 6, προβλέπει την οριοθέτηση 22.885.000 (κατ’ εκτίμηση) στρεμμάτων δάσους και δασικών εκτάσεων, με προϋπολογισμό 1.648.466, 25 ευρώ, στους νομούς Αχαΐας, Ηλείας, Μεσσηνίας, Λακωνίας, Αρκαδίας, Αργολίδας και Κορινθίας, καθώς και στην Κρήτη και στο Αιγαίο. Στη σύμβαση υπ’ αριθμόν 5 προβλέπεται η οριοθέτηση των δασών του νομού Εύβοιας, μαζί με άλλους νομούς της Στερεάς.
Κρίσιμο θέμα αναδεικνύεται η προστασία του δασικού πλούτου της περιοχής, που δέχεται μεγάλες πιέσεις… Είναι χαρακτηριστικό ότι ο προηγούμενος δασάρχης Πύργου προτιμούσε τους ευκαλύπτους από τα πεύκα στα δάση (αν και τα δύο δέντρα παίρνουν εύκολα φωτιά) καθώς, όπως έλεγε, οι ευκάλυπτοι δυσκολεύουν τους καταπατητές γιατί βλασταίνουν γρήγορα οπότε δεν αντικαθίστανται εύκολα από ελιές. Η φύτευση με ελιές είναι το πρώτο βήμα για τον αποχαρακτηρισμό μιας δασικής περιοχής εφόσον έτσι φαίνεται ότι πρόκειται για αγροτική έκταση.
Η πύρινη καταστροφή απειλεί να οδηγήσει σε εσπευσμένες και λανθασμένες αλλαγές της χρήσης γης στις πληγείσες περιοχές και στην επιβολή ενός μη βιώσιμου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης. Οι αγρότες που είδαν τα χωράφια τους να καίγονται μπορεί να οδηγηθούν σε εγκατάλειψη ή σε πώληση της γης τους, προς όφελος χρήσεων (κατοικία, τουρισμός, υπηρεσίες), που δεν θα ωφελήσουν μακροπρόθεσμα τον τόπο τους.
Τουρισμός σωστής κλίμακας
«Χρειάζεται ένα μοντέλο ανάπτυξης που δεν θα αναπαράγει τα συνήθη καταστροφικά για τη Φύση και τον άνθρωπο πρότυπα» λέει στην «Κ» ο Γιώργος Λιοδάκης, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Η περιοχή της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου δεν είναι κορεσμένη τουριστικά. «Αυτό δίνει δυνατότητες για την ανάπτυξη ενός τουρισμού σωστής κλίμακας, που θα αναδεικνύει τον φυσικό πλούτο της περιοχής και θα συνδυάζεται με την ανάπτυξη μιας ποιοτικής γεωργίας» λέει ο κ. Λιοδάκης. «Αντίθετα, η άγρια τουριστικοποίηση οδηγεί σε έντονη τάση υποβάθμισης του περιβάλλοντος και σε περιορισμό των οικονομικών αποδόσεων σε λίγους». Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, καθώς η συγκεκριμένη περιοχή είναι κοντά στη Δυτική Ευρώπη και στο Ειδικό Χωροταξικό Τουρισμού (που πρότεινε το ΥΠΕΧΩΔΕ) μπαίνουν κατευθύνσεις για εντατική ανάπτυξη του τουρισμού, ειδικά με την ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας. «Μετά την πυρκαγιά ακούγονται φωνές για τουριστική αξιοποίηση των ελεύθερων και δημόσιων χώρων της παραλίας της Ζαχάρως, γεγονός που θα ήταν πολύ αρνητικό», λέει στην «Κ» ο Κώστας Αγραπιδάς, πρόεδρος του Συλλόγου Περιβαλλοντικής Προστασίας Ζαχάρως.
Αλλες απειλές είναι η εκτός σχεδίου δόμηση και η ανάπτυξη με άναρχο τρόπο υποδομών υπηρεσιών πέριξ των νέων μεγάλων οδικών αξόνων που σχεδιάζονται στην περιοχή (Ιονία Οδός, άξονας κεντρικής Πελοποννήσου κ.λπ).
Η διατήρηση των γεωργικών χρήσεων γης είναι αναγκαία. «Είναι σημαντικό το να επιτευχθεί μια στροφή στην ποιοτική ή βιολογική γεωργία, αντί να γίνει αναπαραγωγή των μοντέλων της χημικής και εντατικής παραγωγής», συμπληρώνει ο κ. Λιοδάκης.
2 Η υποβάθμιση των βιοτόπων
Μεταξύ των περιοχών που επλήγησαν υπάρχουν και μεγάλες εκτάσεις που βρίσκονται υπό την προστασία του δικτύου «Φύση 2000» (Natura). Η ζημιά στους βιοτόπους είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Η περιοχή του Καϊάφα καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς. «Η συγκεκριμένη περιοχή χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή, γιατί δέχεται συγκεκριμένες οικιστικές πιέσεις. Υπήρχαν ήδη χρήσεις επικίνδυνες για τον υγροβιότοπο και παράνομες. Τώρα πρέπει να μπει σε φάση απόλυτης προστασίας», τονίζει η κ. Θεοδότα Νάντσιου, από το WWF. «Πρέπει να επανεξεταστεί η χάραξη της Ιονίας Οδού, μακριά από τον Καϊάφα», προτείνει ο κ. Αγραπιδάς. Απαντώντας σε ερώτηση της «Κ» ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Γ. Σουφλιάς είπε ότι η περιοχή του Καϊάφα πρέπει να εξυγιανθεί, ακόμα και με χρήση απαλλοτριώσεων.
Σε όλη την Πελοπόννησο «υπάρχει κίνδυνος να χάσουμε ενδημικά είδη της χλωρίδας, σπάνια τοπικά φυτά», λέει η κ. Νάντσιου. «Σε δύσκολη θέση πρέπει να έχουν βρεθεί και απειλούμενα είδη ζώων, όπως το τσακάλι, το οποίο ζούσε στις περιοχές του Πάρνωνα και του Ταϋγέτου. Πολλά είδη πουλιών επίσης έχουν χάσει τις πιο νότιες περιοχές κατανομής τους».
Χρειάζονται ειδικά μέτρα. Ο Ταΰγετος, για παράδειγμα, δεν έχει ανακηρυχθεί εθνικό πάρκο, παρά την εκστρατεία που είχε κάνει το WWF. Στον Πάρνωνα υπάρχει φορέας διαχείρισης αλλά υποφέρει και αυτός από την έλλειψη μέσων και συγκρότησης των φορέων. Ποιος θα αναλάβει το βάρος της ανασυγκρότησης; Το ΥΠΕΧΩΔΕ πάντως εξήγγειλε τη δημιουργία Παρατηρητηρίου, με χρήση δορυφορικών παρακολουθήσεων, την εκπόνηση ειδικών περιβαλλοντικών μελετών για τις περιοχές που επλήγησαν και την χαρτογράφηση των περιοχών Natura.
3 Η άναρχη δόμηση
Η αποκαρδιωτικά μεγάλη κλίμακα της καταστροφής στην Ηλεία και σε άλλες περιοχές μπορεί να λειτουργήσει τελικά προς όφελος των πυρόπληκτων περιοχών; «Θεωρώ ότι υπάρχει πραγματικά μια δυνατότητα να γίνει η Ηλεία καλύτερη από πριν», λέει στην «Κ» η κ. Βιβή Μπάτσου, αρχιτέκτων-πολεοδόμος και διευθύνων σύμβουλος του Ινστιτούτου Εκπαίδευσης Μηχανικών του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος. «Κατ’ αρχήν πρέπει να γίνει οικιστική ανασυγκρότηση. Τα καμένα χωριά να κηρυχθούν διατηρητέοι οικισμοί, ώστε στην ανακατασκευή τους να κρατήσουν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα. Προς αυτήν την κατεύθυνση θα πρέπει να συνταχθούν αρχιτεκτονικές προδιαγραφές από μηχανικούς που ξέρουν την περιοχή, να πολεοδομηθούν οι περιοχές με γρήγορες διαδικασίες και να χρηματοδοτηθούν νέες υποδομές για την ύδρευση και την αποχέτευση. Δεν χρειάζονται πολλά χρήματα, χρειάζεται συντονισμός».
Οι παρεμβάσεις θα πρέπει να επανεξετάσουν και την αισθητική των οικισμών. «Σε κάποιες περιπτώσεις να πρέπει να κάνουμε τους οικισμούς μας πιο ενδιαφέροντες, να ομορφύνουμε σπίτια και δημόσιους χώρους. Ετσι βοηθάμε και την οικονομία τους: η επισκεψιμότητα μιας περιοχής σχετίζεται και με τον χαρακτήρα του δομημένου περιβάλλοντος», λέει στην «Κ» ο Σπύρος Παπαγρηγορίου, πολιτικός μηχανικός, μέλος της Επιτροπής Περιβάλλοντος του ΤΕΕ. «Η Κεφαλονιά και η Καλαμάτα ασχήμυναν μετά τους σεισμούς».
Κατά την ανοικοδόμηση των χωριών, παρουσιάζεται και η ευκαιρία για εφαρμογή τωι αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, υποστηρίζει στην «Κ» η Χριστίνα Θεοχάρη, γραμματέας Περιβάλλοντος στη ΓΣΕΕ. «Ωστόσο, θα πρέπει να αρθούν όλες οι αιτίες που μας οδήγησαν εδώ, όπως οι ανεξέλεγκτες χωματερές, η αυθαίρετη, η εκτός σχεδίου δόμηση».
4 Η εγκατάλειψη της υπαίθρου
Το φιτίλι που απειλεί να πυροδοτήσει ένα νέο κύμα μετανάστευσης από τις πληγείσες περιοχές προς τα αστικά κέντρα έχει ήδη ανάψει. Ολα δείχνουν πως -αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα- η Πελοπόννησος και κυρίως τα ορεινά χωριά της θα γνωρίσουν μια ακόμη περίοδο ερήμωσης.
Πριν από μία δεκαετία περίπου η Πελοπόννησος ήταν η περιοχή με το υψηλότερο ποσοστό φυσικής μείωσης του πληθυσμού στη χώρα, μετά το Βόρειο Αιγαίο. Αιτία, η υπογεννητικότητα και η γήρανση του πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές. Οπως σημειώνει ωστόσο στην «Κ» η διευθύντρια Ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών κ. Χάρις Συμεωνίδου, «το ρεύμα εγκατάλειψης της υπαίθρου που συνεχιζόταν τα τελευταία 30 χρόνια, εδώ και περίπου μία πενταετία είχε ανακοπεί». Το θετικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί την τελευταία πενταετία ήρθε να «υπονομεύσει» η καταστροφική λαίλαπα. «Εάν υπάρξει νέο κύμα φυγής, αυτό θα δημιουργήσει συσσωρευτικά προβλήματα ακόμα και στο δημογραφικό της χώρας», εξηγεί η κ. Συμεωνίδου. «Μην ξεχνάμε ότι στην ύπαιθρο η γονιμότητα είναι υψηλότερη σε σχέση με τα αστικά κέντρα». Σύμφωνα με την ίδια, για να συγκρατηθεί ο πληθυσμός δεν αρκεί ένα «εφάπαξ». «Θα πρέπει η κάθε περίπτωση να εξεταστεί ξεχωριστά».
Ενας άλλος κίνδυνος είναι η εγκατάλειψη της Πελοποννήσου από τους οικονομικούς μετανάστες. Οπως τονίζει στην «Κ» ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής κ. Αλέξανδρος Ζαβός, εάν συμβεί αυτό, η ανασυγκρότηση της περιοχής κινδυνεύει να τιναχτεί στον αέρα. «Η μείωση του πληθυσμού των γηγενών έχει καταστήσει τους μετανάστες τα μόνα εργατικά χέρια. Αυτοί είναι που συντηρούν την τοπική οικονομία. Είναι δώρο άδωρο μια ανάπτυξη χωρίς ανθρώπους να τη στηρίξουν». Αξίζει να αναφερθεί ότι μόνο στον νομό Ηλείας ζουν 22.149 μετανάστες, ενώ στον δήμο Ζαχάρως ο νόμιμος μεταναστευτικός πληθυσμός ανέρχεται σε 1.785 άτομα. Μια «βίαιη» μετακίνησή τους προς άλλες περιοχές ενδέχεται να δημιουργήσει άλλου είδους προβλήματα. Ο χρόνος ήδη μετράει ανάποδα, καθώς οι μετανάστες δεν διαθέτουν περιουσιακά στοιχεία και κατά συνέπεια δεν δικαιούνται αποζημίωσης. Τίποτα δεν τους κρατάει πια στις περιοχές αυτές…
5 Κατολισθήσεις και καταστροφικές πλημμύρες
Μπορεί οι υψηλές θερμοκρασίες των τελευταίων ημερών να παραπλανούν, όμως σύντομα θα έχουμε τις πρώτες βροχές. Και τότε εκείνοι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους κυνηγημένοι από τη φωτιά ίσως μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να δουν τις περιουσίες τους να κινδυνεύουν από τις πλημμύρες.
Σύμφωνα με τον διδάκτορα δασολόγο, διευθυντή του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων, κ. Γιώργο Λυριντζή, πρέπει άμεσα να προστατευτούν τα εδάφη στις περιοχές που κάηκαν. «Χρειάζεται να μειώσουμε όσο είναι δυνατόν τη διάβρωση των εδαφών, με κορμοδέματα και κορμοπλέγματα, καθώς στη δυτική Ελλάδα οι βροχές είναι ραγδαίες». Οπως εξηγεί, περισσότερο κινδυνεύουν η Μεσσηνία και η Αρκαδία στην περιοχή της Μεγαλόπολης και των Κρεστένων. Για την περιοχή του Πύργου είναι περισσότερο αισιόδοξος, καθώς το διασπασμένο ανάγλυφο της περιοχής -εναλλαγή δασικών και γεωργικών εκτάσεων- μπορεί να έσωσε μικρές κοιτίδες πρασίνου που θα συγκρατήσουν το χώμα. Πάντως, ήδη σε πολλές περιοχές της Αρκαδίας έχουν σημειωθεί κατολισθήσεις.
Ο δασάρχης Πύργου κ. Παναγιώτης Κορισιάνος εξηγεί ότι στα ορεινά χωριά πρέπει να γίνουν άμεσα αντιδιαβρωτικά – αντιπλημμυρικά έργα. Επίσης θα πρέπει να προστατευτούν οι επαρχιακοί δρόμοι, όπως αυτός που συνδέει την Αρχαία Ολυμπία με το χωριό Λάλα, καθώς με τις πρώτες βροχές υπάρχει κίνδυνος να φύγει το έδαφος και να κλείσει τους δρόμους. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στις περιοχές όπου έχουν κλείσει ρέματα, καθώς ο κίνδυνος πλημμυρικών φαινομένων είναι μεγάλος. «Το πιο σημαντικό είναι να σταματήσει η βόσκηση σε όλες τις καμένες περιοχές για πέντε τουλάχιστον χρόνια, ώστε να υπάρξει φυσική αναγέννηση. Αλλά πώς να πείσεις κτηνοτρόφους που έχουν καταστραφεί να μη βόσκουν τα ζώα τους;».