«Οταν έχεις βγάλει δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο στην Ελλάδα, θεωρείς ότι είσαι μέλος αυτής της κοινωνίας. Οταν μαθαίνεις αρχές Δικαίου στο σχολείο, συμμετέχεις στις εθνικές εορτές και είσαι παντού παρών, δεν περνάει από το μυαλό σου, ούτε θέλεις να πιστέψεις ότι θα έρθει μια στιγμή που θα σου πουν ότι είσαι ξένος στη χώρα που γεννήθηκες. Αν το συνειδητοποιήσεις με ήπιο τρόπο, καλώς. Αλλά κάποιοι το μάθαμε με σκληρό τρόπο».
Οι γονείς του 27χρονου Μιχάλη έφθασαν πριν από 30 χρόνια στην Ελλάδα από τη Νιγηρία. Η ληξιαρχική πράξη γέννησής του εκδόθηκε από ελληνικό μαιευτήριο, μιλάει ελληνικά όπως κάθε μορφωμένος Ελληνας (έχει σπουδάσει βιομηχανικό σχέδιο στα ΤΕΙ), αλλά αυτό δεν τον προφύλαξε, το 2000, από τριήμερη κράτηση σε αστυνομικό τμήμα της Σύρου υπό την απειλή απέλασης… στη Γιουγκοσλαβία! Τον έσωσε μια καθηγήτρια ελεύθερου σχεδίου.
«Θεωρούσαμε ότι η ληξιαρχική πράξη γέννησης λύνει το πρόβλημα. Ομως τελικά δεν σημαίνει τίποτα το να έχεις γεννηθεί στην Ελλάδα». Αλλοι φίλοι και γνωστοί του κρατήθηκαν περισσότερες ημέρες. Ενας φίλος του «ξεχάστηκε» σε μια φυλακή της Μυκόνου για πέντε μήνες… Μόνο με πιστοποιητικό γέννησης μπορεί κάποιος να πιστοποιήσει την ύπαρξή του στην Ελλάδα. Αλλά πιστοποιητικό μπορεί να εκδοθεί μόνο στη χώρα προέλευσης των γονέων. Αν κάποιος είναι τυχερός, όπως ο Μιχάλης, καταφέρνει η οικογένειά του ύστερα από χρονοβόρες και δαπανηρές διαδικασίες, να το αποκτήσει. Αν όμως οι γονείς αδυνατούν να ταξιδέψουν στη χώρα ιθαγένειας, λόγω καθυστερήσεων στην έκδοση άδειας παραμονής; Αν προέρχονται από χώρα, όπως η Σιέρα Λεόνε, που δεν αναγνωρίζει τα παιδιά που έχουν γεννηθεί εκτός των συνόρων της; Αν προέρχονται από εμπόλεμη ζώνη;
«Πολλά παιδιά έχουν μείνει χωρίς πιστοποιητικό, σε κατάσταση ανυπαρξίας. Ούτε να νοικιάσουν σπίτι μπορούν ούτε λογαριασμό σε τράπεζα να ανοίξουν, ούτε να δουλέψουν νόμιμα. Και αναγκάζονται να καταφύγουν σε άλλες μορφές επιβίωσης», σημειώνει ο Μιχάλης.
Τα παιδιά που έχουν γεννηθεί εδώ ή έχουν έρθει σε πολύ μικρή ηλικία, αρχικά συμπεριλαμβάνονται στην άδεια των γονέων τους, μετά παίρνουν άδεια λόγω σπουδών και ύστερα μπαίνουν, όπως όλοι οι μετανάστες, στην εναγώνια αναζήτηση ενσήμων προκειμένου να διασφαλίσουν την ετήσια ή διετή άδεια παραμονής…
Ο Συνήγορος του Πολίτη, που έχει επισταμένως ασχοληθεί με το θέμα, σε πόρισμά του τον περασμένο Ιούλιο προτείνει σειρά βραχυπρόθεσμων μέτρων, αλλά και ριζικές νομοθετικές αλλαγές. Σε ό,τι αφορά τα βραχυπρόθεσμα μέτρα, προτείνει η ληξιαρχική πράξη γέννησης να γίνεται δεκτή απ’ όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες ως έγγραφο ισοδύναμο προς το πιστοποιητικό γέννησης και να δημιουργηθεί ειδικό «δημοτικό μητρώο αλλοδαπών μόνιμων κατοίκων». Σε ό,τι αφορά τα ριζικά μέτρα, θεωρεί ότι πρέπει να γίνει ευνοϊκότερο το καθεστώς των επί μακρόν διαμενόντων (που δεν έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ακόμη και θέτει ως προϋπόθεση ετήσιο εισόδημα 8.500 ευρώ) και να επανεκτιμηθεί το νομοθετικό πλαίσιο για την πολιτογράφηση ώστε να διασφαλίζει ειδικό σχετικό δικαίωμα υπέρ της δεύτερης τουλάχιστον γενιάς μεταναστών.
«Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι ότι δεν έχει πολιτική στο θέμα της δεύτερης γενιάς», σημειώνει ο κ. Μίλτος Παύλου, διευθυντής του Εθνικού Παρατηρητηρίου για το Ρατσισμό και τη Ξενοφοβία που συμμετέχει από πλευράς Ελλάδας στη σύνταξη του Ευρωπαϊκού Δείκτη Πολιτικών Ενταξης των Μεταναστών (ΜΙΡΕΧ). Η Ελλάδα, όπως σημειώνει, είναι η μόνη χώρα ανάμεσα στην Ευρώπη των παλαιών 15 που δεν έχει ειδική διαδικασία γι’ αυτή την κατηγορία παιδιών. Κάποιες χώρες δίνουν την ιθαγένεια από την ώρα της γέννησης (Μ. Βρετανία), κάποιες τη δίνουν έπειτα από κάποια χρόνια διαμονής (τρία χρόνια για το Βέλγιο, πέντε χρόνια για Γαλλία, Λουξεμβούργο, Σουηδία, Ιρλανδία, Ολλανδία, έξι χρόνια για Πορτογαλία) και άλλες έχουν ευνοϊκές διατάξεις για την απόκτηση μόνιμης άδειας διαμονής.
Παλιό μοντέλο
«Από την τελευταία μας έκθεση», σημειώνει ο κ. Παύλου «διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει πλέον βόρειο και νότιο μοντέλο μεταναστευτικής πολιτικής. Πριν από λίγα χρόνια λέγαμε ότι η Ελλάδα ανήκει στο νότιο μοντέλο (Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα). Ομως, οι υπόλοιπες μεσογειακές χώρες έχουν προχωρήσει προς το κεντρο-ευρωπαϊκό μοντέλο και είναι πιο φιλομεταναστευτικές. Η Ελλάδα έχει παραμείνει στο παλιό μοντέλο και πλέον είναι ταυτόσημη με τις νέες χώρες της Ε.Ε. (πρώην κομμουνιστικά κράτη), που δεν έχουν μεταναστευτική πίεση».
Μια τρίτη λύση, πέρα από την πολιτογράφηση και το καθεστώς των επί μακρόν διαμενόντων, είναι η χορήγηση αδειών αορίστου διαρκείας γι’ αυτά τα παιδιά, σημειώνει ο κ. Παύλου. Είναι ένας τρόπος για να απεξαρτηθούν από τη σύστημα αδειών διαμονής των γονέων τους όσο είναι ανήλικα και από την υποχρέωση να συγκεντρώνουν ετησίως συγκεκριμένο αριθμό ενσήμων όταν ενηλικιώνονται. Αυτή τη στιγμή, όταν είναι ανήλικα παιδιά, έχουν δυσκολίες να εγγραφούν στους παιδικούς σταθμούς και τα σχολεία και όταν ενηλικιώνονται κινδυνεύουν με διοικητική απέλαση και κράτηση.
Οδύσσεια για την ιθαγένεια
Η 31χρονη Μασάερ έχει γεννηθεί από Σουδανούς γονείς στην Αθήνα. Εχει δύο μικρότερες αδελφές (η μια φοιτήτρια στο Πανεπιστήμο Πειραιώς) και ένα δίχρονο γιο. Από την ημέρα της γέννησής της ζει με συνεχώς ανανεούμενες άδειες παραμονής. Οι γονείς της ζουν πάνω από 35 χρόνια στην Αθήνα. Τόσο η ίδια, όσο και ο πατέρας της έκαναν αίτηση για απόκτηση ιθαγένειας, αλλά δεν έμαθαν ποτέ τι έγινε (ο ελληνικός κώδικας δεν υποχρεώνει την Πολιτεία να απαντά σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στους αιτούντες). Θα ήθελε πολύ να έχει την ελληνική υπηκοότητα. «Δεν θα μας ζητούσαν συνέχεια διάφορα χαρτιά, αλλά κυρίως το θέλω για τον μικρό. Εγώ εντάξει… Αλλά το παιδί έχει μια ζωή μπροστά του. Μπορεί να είχαμε την ευκαιρία να ταξιδέψουμε στο εξωτερικό». Η Μεσάερ θα ήθελε να ταξιδέψει στη Δύση και ο Μιχάλης δεν μπόρεσε να εκπροσωπήσει μαζί με άλλα τρία παιδιά την Ελλάδα σε διεθνές φεστιβάλ Θεάτρου του Δρόμου στη Γαλλία…