Πηγή της άναρχης επέκτασης των πόλεων της Αττικής είναι βέβαια η απουσία στρατηγικού σχεδιασμού για την εξέλιξή της. Χωρίς να είναι πανάκεια, η ύπαρξη ενός σύγχρονου ρυθμιστικού σχεδίου για την Αττική θα βοηθούσε, δίνοντας τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές για την ανάπτυξη της πόλης. Το ισχύον θεσμοθετήθηκε πριν από μια εικοσαετία και κατά κοινή ομολογία έχει πλέον ξεπεραστεί από τις εξελίξεις. Ομως η διαδικασία για την αναθεώρησή του παραπαίει.
Το ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας που είναι σήμερα σε ισχύ θεσμοθετήθηκε πριν από 22 χρόνια, το 1985. «Εκτοτε μεσολάβησαν πολλά, που άλλαξαν άρδην τα δεδομένα στα οποία βασίστηκε», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Οικονόμου, καθηγητής χωροταξίας στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και σύμβουλος στον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ΟΡΣΑ) για την επικαιροποίηση του ρυθμιστικού σχεδίου. «Για παράδειγμα, το ισχύον ρυθμιστικό δεν λαμβάνει υπόψη τα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης. Και αυτό δεν είναι καθόλου θεωρητικό: Παλαιότερα η εικόνα που υπήρχε για τις μεγαλουπόλεις ήταν αρνητική. Σήμερα, η παγκοσμιοποιημένη οικονομία απαιτεί οπωσδήποτε μητροπολιτικό περιβάλλον, στο οποίο να συγκεντρώνονται δραστηριότητες αιχμής: logistics, νέες τεχνολογίες κ.ά. Αυτό σημαίνει ότι ο σχεδιασμός της Αττικής για τα επόμενα χρόνια θα πρέπει να προσελκύσει τέτοιες δραστηριότητες, απομακρύνοντας σταδιακά τις οχλούσες βιομηχανικές».
Νέα δεδομένα για την Αθήνα έφεραν τα κύματα μετανάστευσης της δεκαετίας του ’90. «Υπάρχουν σήμερα περιοχές που έχουν σχεδόν αμιγή πληθυσμό μεταναστών. Η δημιουργία γκέτο ή πυρηνών υποβάθμισης, όπως είναι η πλατεία Βάθης, έχει ευρύτερες συνέπειες για την πόλη. Επομένως πρέπει να υπάρξει σχεδιασμός, για να ικανοποιήσει τις νέες ανάγκες κατοικίας και να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες στις υποβαθμισμένες περιοχές».
Η πόλη επεκτάθηκε
Αλλά και το ίδιο το πρόσωπο της πόλης άλλαξε πολύ τα τελευταία χρόνια. «Οι μεγάλες υποδομές της προηγούμενης δεκαετίας, όπως το νέο αεροδρόμιο και η Αττική οδός είχαν προφανή θετικά, αλλά και παρενέργειες: κινητοποίησαν μια άναρχη αστικοποίηση, η οποία πρέπει να ελεγχθεί», εξηγεί ο κ. Οικονόμου. «Αλλαξε όμως και ο αριθμός των αυτοκινήτων, με αποτέλεσμα να αλλάζουν οι ανάγκες για κυκλοφορία και στάθμευση. Ταυτόχρονα η πόλη επεκτάθηκε. Προκύπτει, λοιπόν, κατά τη γνώμη μου η ανάγκη δημιουργίας νέων αξόνων· ενδεχομένως ενός νέου περιφερειακού». Παράλληλα, με τη νέα γιγάντωση της Αθήνας την τελευταία εικοσαετία μεταβλήθηκαν και οι ανάγκες των κατοίκων της. «Από το 1980 έως σήμερα αυξήθηκε κατακόρυφα η σημασία του ελεύθερου χρόνου και των δραστηριοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι σε μια πόλη 4,5 εκατομμυρίων θα πρέπει να χωροθετήσουμε τέτοιες υποδομές και να διευκολύνουμε την πρόσβαση σε αυτές».
Πού βρίσκεται σήμερα η αναθώρηση του ρυθμιστικού; Η σχετική συζήτηση ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 και κατέληξε στην εκπόνηση σχεδίου αναθεώρησης (ολοκληρώθηκε το 2003) από ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον κ. Οικονόμου. Το σχέδιο απεστάλλη τότε από το ΥΠΕΧΩΔΕ για γνωμοδότηση στους αρμόδιους φορείς, αλλά οι προτεραιότητες άλλαξαν και το σχέδιο ξεχάστηκε. Εσχάτως η αναθεώρηση του ρυθμιστικού της Αθήνας επανήλθε, με τη μορφή της επικαιροποίησης της μελέτης του 2003, ενώ ταυτόχρονα ανατέθηκε η μελέτη ενός επιχειρησιακού σχεδίου για την εφαρμογή του. Κανείς όμως δεν μπορεί να υποστηρίξει με σιγουριά ότι θα υπάρξει σύντομα αποτέλεσμα, με δεδομένο το κακό προηγούμενο των καθυστερήσεων. «Σε κάθε περίπτωση πάντως το ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας πρέπει να αναθεωρηθεί», λέει ο κ. Οικονόμου. «Οχι μόνο επειδή το προηγούμενο ξεπεράστηκε· νομίζω ότι ένα νέο ρυθμιστικό μπορεί να δώσει μια νέα ώθηση στην πόλη».