Υπάρχει ζωή μετά τον άνθρακα; Η καύση, από τη φωτιά των πρωτογόνων μέχρι τη μηχανή εσωτερικής καύσης της βιομηχανικής επανάστασης, συντροφεύει τον άνθρωπο και φωτίζει τα βήματα της εξέλιξής του στο διάβα των αιώνων. Σήμερα όμως φτάσαμε σε ένα σημείο καμπής. Η ανεξέλεγκτη, άγρια και ρυπογόνα ανάπτυξη των τελευταίων 150 χρόνων, που στηρίχθηκε στα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, άνθρακα, λιγνίτη, φυσικό αέριο), οδήγησε σε μεγάλη αύξηση των συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, στο «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και στις επώδυνες κλιματικές αλλαγές. Ταυτόχρονα, η ξέφρενη άνοδος των τιμών του πετρελαίου υπογραμμίζει την οικονομική διάσταση στην ανάγκη απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Οι αναζητήσεις για τη «μετά τον άνθρακα» εποχή δυναμώνουν.
«Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε με τη λογική «business as usual», είναι καταστροφικό», τόνισε η κ. Ζακλίν Μακ Γκλέιντ, διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΕΑ), σε επιστημονική συνάντηση που διοργανώθηκε πρόσφατα στις Βρυξέλλες, με τίτλο «Post Carbon Society». Για να αποφύγουμε όμως αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη μεγαλύτερη των δύο βαθμών (που θεωρείται η τελευταία γραμμή άμυνας), απαιτείται δραματική μείωση των εκπομπών στις βιομηχανικές χώρες της Δύσης.
Ο κ. Χανς Χοακίμ Σελχούμπερ, διευθυντής του Ινστιτούτου του Πότσδαμ για την Κλιματική Αλλαγή, μίλησε για μείωση 85% το 2050 σε σχέση με το 1990, έτσι ώστε η συνολική παγκόσμια μείωση να φτάσει το 70%. Πρόκειται για μια κολοσσιαία προσπάθεια, που απαιτεί παρεμβάσεις σε όλα τα επίπεδα. Η κ. Μακ Γκλέιντ ξεχωρίζει τέσσερις βασικές κατευθύνσεις: Ενημέρωση και ανάπτυξη των ικανοτήτων των πολιτών. Ενθάρρυνσή τους με παροχές υπέρ φιλικών προς το περιβάλλον επιλογών και τιμωρία όσων ρυπαίνουν. Κινητοποίηση των κοινοτήτων και, τέλος, προβολή των θετικών παραδειγμάτων.
Και η Ελλάδα; «Στην Ελλάδα δεν κάνουμε σχεδόν τίποτα, καθώς επενδύουμε κυρίως στο ιδιωτικό. Χρειάζεται παρέμβαση του κράτους με χρήση οικονομικών εργαλείων», τονίζει ο κ. Κίμων Χατζημπίρος, επίκουρος καθηγητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Κάθε Ελληνας «καίει» κατά μέσον όρο 14,8 βαρέλια πετρέλαιο τον χρόνο, όταν ο Δανός χρειάζεται 11,4 και ο Τσέχος 7,2! Η ενεργειακή αποδοτικότητα στην Ελλάδα είναι μόλις 66,1%, όταν ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 71,3%. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η κυβέρνηση προωθεί την κατασκευή νέων εργοστασίων εισαγόμενου άνθρακα!
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θα θεωρήσουν ουτοπία μια κοινωνία ελαχίστων εκπομπών άνθρακα. Μεγαλύτερη «ουτοπία», όμως, είναι η προσδοκία μιας αξιοπρεπούς διαβίωσης σε ένα «φλεγόμενο» πλανήτη.
Νέες μορφές ενέργειας
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια ευθύνονται για το 27% των αερίων του θερμοκηπίου στην Ε.Ε. Βασικός στόχος είναι η εξοικονόμηση ενέργειας, με την αύξηση της αποδοτικότητας και της αποκεντρωμένης παραγωγής. «Η Ε.Ε. μπορεί να μειώσει τουλάχιστον κατά 20% τη σημερινή κατανάλωση ενέργειας. Το κέρδος θα είναι 60 δισ. ευρώ τον χρόνο», τόνισε στη συνάντηση των Βρυξελλών ο Ιγνάσιο Πέρες Αριάγκα, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κομίγιας στη Μαδρίτη.
Ο κ. Σελχούμπερ υποστήριξε ότι το ένα τρίτο και πλέον της μείωσης των εκπομπών, μέχρι το 2100, θα προέλθει από την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας όλου του συστήματος (παραγωγή και μεταφορά ενέργειας, βιομηχανία, μεταφορά, κατανάλωση).
«Δυστυχώς, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα θα αυξάνονται ακόμα για πολλά χρόνια, λόγω της ανάπτυξης του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου», σημείωσε ο κ. Χατζημπίρος, δίνοντας πολύ μεγάλο βάρος στις τεχνολογίες σύλληψης και αποθήκευσης του CO2 σε γεωλογικά στρώματα αρκετά κάτω από την επιφάνεια της γης.
«Η υψηλή τιμή του πετρελαίου βοηθάει στο να στραφούμε προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας», τονίζει. «Η τεχνολογία των ανεμογεννητριών είναι πια ώριμη, ενώ και τα φωτοβολταϊκά εξελίσσονται γρήγορα. Δεν πρέπει να τα φοβηθούμε».
Δυστυχώς, όμως, το μοντέλο της ελληνικής κυβέρνησης για την κάλυψη της ενεργειακής ζήτησης, όπως καταγράφηκε σε έκθεση του υπουργείου Ανάπτυξης το περασμένο καλοκαίρι, είναι ιδιαίτερα προβληματικό. Το πιο ευνοϊκό για τις ΑΠΕ σενάριο προβλέπει, για το 2020, συμμετοχή του λιγνίτη κατά 26,4% και του λιθάνθρακα κατά 21% στην παραγωγή ενέργειας! Οι ανανεώσιμες πηγές μόλις που φτάνουν το 20% και 6,8% τα υδροηλεκτρικά. Το αποτέλεσμα είναι να προβλέπεται αύξηση(!) των εκπομπών θερμοκηπίου κατά 32% και βελτίωση ενεργειακής απόδοσης μόνο κατά 10%! Την ίδια ώρα, Βρετανία και Γερμανία βάζουν στόχο να κλείσουν τα εργοστάσια άνθρακα μέχρι το 2016 και το 2018 αντίστοιχα, και η Σουηδία να απεξαρτηθεί πλήρως από το πετρέλαιο μέχρι το 2020.
Μέτρα για τη βιομηχανία
Πιο αποδοτικές μηχανές, ανακύκλωση υλικών, αυστηρός έλεγχος όλων των εκπομπών (και εκτός CO2) είναι ορισμένοι από τους άμεσους στόχους που συζητήθηκαν στις Βρυξέλλες. Πριν από το 2030, πρέπει να έχουν επιτευχθεί αναβαθμισμένη ενεργειακή αποδοτικότητα, μέθοδοι σύλληψης και αποθήκευσης του CO2 στις βιομηχανίες τσιμέντου, αμμωνίας και σιδήρου.
Επιβάρυνση από τις μεταφορές
Οι μετακινήσεις αυξάνονται ταχύτατα σε όλη την Ευρώπη. O EEA υπολογίζει ότι η αύξηση των διανυόμενων χιλιομέτρων ανά άτομο θα φτάσει το 53% μέχρι το 2030. Σημαντικό κομμάτι αποσπούν πλέον οι αερομεταφορές (ιδιαίτερα ρυπογόνες), οι οποίες αναμένεται να ανεβούν από το 5,5% στο 10,5%.
Η μεγάλη πληγή όμως είναι τα Ι.Χ. αυτοκίνητα, που εκπέμπουν το 7% των αερίων θερμοκηπίου στην Ε.Ε. (0,5% τα τρένα και 1% τα λεωφορεία). «Οι μισές μετακινήσεις με Ι.Χ. στην Ευρώπη είναι μικρότερες των έξι χιλιομέτρων, άρα θα μπορούσαν να γίνουν με μέσα μαζικής μεταφοράς, με ποδήλατο ή με τα πόδια», υπογράμμισε η κ. Μακ Γκλέιντ.
«Πέρα από τις τεχνολογικές βελτιώσεις, τα υβριδικά αυτοκίνητα κ.λπ., πρέπει να περιοριστεί δραματικά η χρήση του αυτοκινήτου», τονίζει ο κ. Χατζημπίρος. «Το Ι.Χ. είναι εξαιρετικά σπάταλο: ένα λεωφορείο αντικαθιστά 50 Ι.Χ.! Πρέπει να καταλάβουμε ότι το ιδιωτικό αυτοκίνητο θα χρησιμοποιείται μόνον ως μέσο αναψυχής».
Για τον σκοπό αυτό ο καθηγητής του ΕΜΠ προτείνει αξιόπιστα ΜΜΜ και μεγάλη αύξηση του κόστους χρήσης του Ι.Χ.
Λύσεις στον οικιστικό τομέα
Σε μια σειρά ευρωπαϊκών χωρών προωθούνται τα ενεργειακά ουδέτερα σπίτια, δηλαδή τα κτίρια που δεν χρειάζονται ενέργεια για θέρμανση ή ψύξη, αφού την αποκτούν αξιοποιώντας την ηλιακή ενέργεια, τον άνεμο και τη γεωθερμία, σε συνδυασμό με πολύ καλά μονωτικά υλικά. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, έγινε πέρυσι υποχρεωτική η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων στις μεγάλες οικοδομές.
«Στην Ελλάδα, με το κλίμα που έχουμε, τα κτίρια θα έπρεπε να είναι ενεργειακά αυτόνομα», τονίζει ο καθηγητής του ΕΜΠ. Δυστυχώς, όμως, εμείς δεν έχουμε ακόμα ενσωματώσει την οδηγία της Ε.Ε., που ρυθμίζει το ενεργειακό των οικοδομών.
Ο κ. Αριάγκα έδωσε βάρος στην ανάγκη πιο αποδοτικών ενεργειακά ηλεκτρικών συσκευών των σπιτιών, ενώ προβλέπει ότι το «έξυπνο σπίτι», που θα ελέγχει την κατανάλωση ενέργειας, θα είναι διαθέσιμο στην αγορά πριν από το 2030.
Προτάσεις για τη γεωργία
Βελτίωση των καλλιεργειών και της χρήσης γης έτσι ώστε να ανεβεί η αποθηκευτική ικανότητα του εδάφους σε CO2, αποκατάσταση τυρφωδών ή υποβαθμισμένων εδαφών, αποφασιστικό περιορισμό της χρήσης νιτρικών, ζήτησε ο κ. Αριάγκα.
Επίσης, με μεγάλη ένταση τέθηκε ο στόχος της υπεράσπισης των δασών, ενάντια στην αποψίλωση, τις πυρκαγιές και τις καταπατήσεις, ενώ υπογραμμίστηκε η αναντικατάστατη αξία της αναδάσωσης.
Για το μέλλον αναπτύχθηκαν οι ιδέες της καλλιέργειας ειδών δέντρων με αυξημένη παραγωγή βιομάζας και συγκράτηση άνθρακα.
Τρεις ευρωπαϊκές πόλεις δίνουν το παράδειγμα
ΒΕΚΣΑΡ – Vajxo: Η πόλη Βέξγιε της Σουηδίας, με τους 80.000 κατοίκους, βραβεύτηκε πέρυσι από την Ε.Ε. ως «πόλη της βιώσιμης ενέργειας» (μείωσε από το 1993 έως το 2006 κατά 30% τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου). Σήμερα κάθε κάτοικος του Βέξγιε δημιουργεί 3,235 τόνους CO2 τον χρόνο, κατά μέσον όρο, όταν κάθε Σουηδός δημιουργεί 5 τόνους και κάθε κάτοικος των ΗΠΑ 20 τόνους!
Δεν μένουν όμως εκεί. Την επόμενη δεκαετία θέλουν να είναι Πόλη Ελεύθερη από Ορυκτά Καύσιμα. Το Βέξγιε διαθέτει έναν κεντρικό σταθμό παραγωγής ενέργειας από καύση βιομάζας, που παρέχει όλη την ηλεκτρική ενέργεια και επιπλέον το 90% της θέρμανσης και του ζεστού νερού. Και μάλιστα με οικονομία, αφού κοστίζει μόλις τα 2/3 του κόστους του πετρελαίου.
Η επόμενη μεγάλη μάχη είναι οι συγκοινωνίες. Οι ποδηλατόδρομοι είναι γεμάτοι με κόσμο, αλλά οι κάτοικοι δύσκολα αποχωρίζονται τα τεράστια Βόλβο. Ο δήμος παίρνει μέτρα για την προώθηση των «πράσινων αυτοκινήτων».
ΓΚΙΣΙΝΓΚ, Αυστρία: Το Γκίσινγκ, μια μικρή κωμόπολη 4.000 κατοίκων, στα σύνορα της Αυστρίας με την Ουγγαρία, έκανε τη δική του επανάσταση, χρησιμοποιώντας ήλιο, ξύλο, καλαμπόκι, φυτικά έλαια και απορρίμματα για να ζεσταθεί και να κινηθεί. Φτιάχνοντας τον δικό του σταθμό παραγωγής ενέργειας, πέτυχε από το 1995 μείωση κατά 90% των εκπομπών CO2. Η ενέργεια κοστίζει 30-40% φθηνότερα από εκείνη των εταιρειών διανομής.
Στους δρόμους κινούνται αυτοκίνητα που καίνε βιομάζα, ενώ το Γκίσινγκ απέκτησε και οικολογικό τουρισμό, αφού δέχθηκε 5.000 επισκέπτες το 2006, που ήρθαν να δουν τα επιτεύγματά του. Σήμερα, η πολύ φτωχή παλιότερα περιοχή γνωρίζει μια άλλου τύπου ανάπτυξη, με 60 επιχειρήσεις και 1.200 θέσεις εργασίας. Υπάρχει και άλλος δρόμος…
ΒedΖΕD, Νότιο Λονδίνο: «Σε δέκα χρόνια κάθε νέο σπίτι θα είναι ένα σπίτι μηδενικών εκπομπών άνθρακα. Θα είμαστε το πρώτο κράτος στον κόσμο που θα πετύχουμε αυτόν το στόχο». Τάδε έφη Γκόρντον Μπράουν, ο νέος πρωθυπουργός της Βρετανίας. Οι Βρετανοί δεν ξεκινούν από το μηδέν. Εχουν ήδη το πείραμα του Beddington Zero Enery Development ή αλλιώς BedZED, στο νότιο Λονδίνο, το οποίο περιλαμβάνει 100 βιοκλιματικά σπίτια («ΟΙΚΟ», 2/2006). Διπλοί τοίχοι, ενισχυμένα πατώματα, φυτεμένες στέγες, σωστός προσανατολισμός μείωσαν κατά 90% τις ανάγκες για θέρμανση! Σε συνδυασμό με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών ηλιακών συστημάτων, τις ειδικά αποδοτικές ηλεκτρικές συσκευές και τη χρήση οικονομικών λαμπτήρων, η συνολική κατανάλωση ενέργειας μειώθηκε κατά 60%. Οικονομία 33% υπάρχει και στο νερό, με χρήση ειδικών δεξαμενών, όπου συγκεντρώνεται βρόχινο και ανακυκλωμένο νερό.
Το «χωριό» θερμαίνεται από ένα σταθμό συμπαραγωγής θερμότητας και ισχύος, που αξιοποιεί υπολείμματα ξυλείας από τοπικές δεντροκομικές μονάδες. Το BedZED εξυπηρετείται με ΜΜΜ όλο το 24ωρο και… κοινόχρηστα αυτοκίνητα.