Παράθυρο στον κόσμο ανοίγουν σιγά σιγά και τα ελληνικά πανεπιστήμια. Μπορεί οι Ελληνες καθηγητές να διατηρούν διαύλους επικοινωνίας με ξένους συναδέλφους τους, όμως είναι γεγονός ότι τα ελληνικά ιδρύματα ακόμα χαρακτηρίζονται από εσωστρέφεια, που έρχεται σε αντίθεση με τη διεθνή τάση που προκρίνει συνεργασίες ανάμεσα σε ιδρύματα από διάφορες χώρες και «άνοιγμα» σε ξένους φοιτητές.
Το 2006 στα ελληνικά πανεπιστήμια φοιτούσαν 6.995 φοιτητές από ξένες χώρες (πλην της Κύπρου) και στα ΤΕΙ 1.986. Το βάρος έως τώρα έπεφτε στα μεταπτυχιακά προγράμματα, καθώς εκεί η διδασκαλία μπορούσε να γίνει στα αγγλικά, γεγονός που ευνοούσε την παρουσία ξένων φοιτητών. Ομως, όπως ανέφερε στην «Κ» ο ειδικός γραμματέας ανώτατης εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας κ. Αθανάσιος Κυριαζής, «είναι στο χέρι των ιδρυμάτων να ανοίξουν τις πύλες τους σε ξένους φοιτητές, καθώς ο νέος νόμος-πλαίσιο επιτρέπει την οργάνωση και προπτυχιακών σπουδών σε ξένη γλώσσα. Αυτό συντελεί στη διεθνοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης αρκεί να αξιοποιηθεί από τα ΑΕΙ. Η διεθνοποίηση των εκπαιδευτικών συστημάτων αποτελεί πρώτιστη προτεραιότητα σχεδόν για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες όπως το Ην. Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Νορβηγία αλλά και η Ουγγαρία, η Τσεχία και ακόμη και των γειτόνων μας, όπως η Βουλγαρία και η Τουρκία».
«Το ελληνικό πανεπιστήμιο μπορεί να είναι διεθνώς ανταγωνιστικό. Για παράδειγμα, το MBA International ανταποκρίνεται στον ρόλο της Ελλάδας ως κέντρο των επιχειρηματικών και οικονομικών εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης», αναφέρει στην «Κ» ο πρύτανης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ) κ. Γρηγόρης Πραστάκος και πρωτεργάτης της διεθνοποίησης του ΜΒΑ International του ιδρύματος. Το πρόγραμμα έχει φοιτητές από τα τέσσερα σημεία του πλανήτη: από την Κολομβία έως την Τανζανία και από τη Γαλλία έως την Ινδία. Οι φοιτητές μίλησαν στην «Κ» και, εκτός από το ακαδημαϊκό σκέλος των σπουδών τους, εστιάζουν στην πολιτισμική εμπειρία των σπουδών σε μία χώρα όπως η Ελλάδα.
Βέβαια, δεν είναι στόχος η προσέλκυση φοιτητών με χαμηλό γνωσιολογικό επίπεδο. «Είμαστε πολύ δύσκολοι στον τρόπο εισαγωγής ξένων φοιτητών, καθώς το πρόγραμμα δεν έχει δίδακτρα», τονίζει στην «Κ» ο κ. Γιάννης Βαρουφάκης, καθηγητής στο Διδακτορικό Πρόγραμμα στις Οικονομικές Επιστήμες του Πανεπιστημίου Αθηνών, που προ πενταετίας δέχθηκε τους πρώτους 20 ξένους φοιτητές.
Ενα δείγμα συνεργασίας με ξένα πανεπιστήμια προσφέρει η συνεργασία του ΟΠΑ με το ινδικό Naresse Monjee Institute of Management Studies στη Βομβάη. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται στην Ελλάδα με αντικείμενο τη διοίκηση επιχειρήσεων σε οικογενειακές επιχειρήσεις. «Η Ελλάδα έχει πάρα πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις, όπως και η Ινδία. Αυτό κατ’ αρχήν αποτέλεσε τη βάση του προγράμματος», τόνισε στην «Κ» ο επίκουρος καθηγητής του ΟΠΑ κ. Ερικ Σόντερκιστ από τη Σουηδία. «Μια άλλη πτυχή είναι ότι η Ελλάδα είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο για τη ναυτιλία της. Στην Ινδία αναπτύσσεται ο κλάδος των logistics και της ναυτιλίας. Αναζητήσαμε από την πλευρά μας τρόπους για να δούμε τις κοινωνικές πλευρές της ανάπτυξης στον τομέα της ναυτιλίας, τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον», ανέφερε στην «Κ» η Ινδή κ. Μίινα Γκαλιάρα, καθηγήτρια στο Naresse Monjee Institute of Management Studies, αποτυπώνοντας ένα μοντέλο συνεργασίας. Η πρόκληση για τα ελληνικά ΑΕΙ είναι να κοιτάξουν πέρα από τον μικρόκοσμό τους…
Ετιέν Σασά
35 ετών από Γαλλία
Η ομορφιά της Ελλάδας και τα χαμηλότερα δίδακτρα ήταν οι δύο βασικοί λόγοι που ο Ετιέν αποφάσισε να σπουδάσει στο ΜΒΑ International. «Γνωρίζω επίσης ότι το ΜΒΑ είναι αξιολογημένο μεταξύ των καλύτερων διεθνώς», τονίζει. Στέλεχος σε εταιρεία επικοινωνιών αρχικά απορροφήθηκε από την καριέρα του. Κάποια στιγμή αποφάσισε ότι έπρεπε να κάνει ένα βήμα παραπάνω και οι σπουδές στη διοίκηση επιχειρήσεων ήταν το όχημα. Ο Ετιέν είναι ο μεγαλύτερος της ομάδας. Ισως γι’ αυτό και διαπιστώνει ότι παρότι εύκολα αναπτύχθηκαν οι σχέσεις μεταξύ των φοιτητών… «οι διαφορές είναι μέσα μας».
Ρεντζίν Κοπτά
21 ετών από Βομβάη, Ινδία
Γνώριζε τα ελληνικά νησιά από τις ταινίες που παράγει το Μπόλιγουντ, η ινδική κινηματογραφική βιομηχανία. Ηλθε στη χώρα μας για να σπουδάσει μέσω του προγράμματος MBA Family Business. H οικογένειά του έχει εταιρεία real estate, εξ ου και ο Ρεντζίν βρέθηκε σήμερα να σπουδάζει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Διαπιστώνουμε όλοι πόσο εύκολα μπορούμε να ταιριάξουμε με άτομα άλλης ηλικίας, άλλης εθνικότητας. Πραγματικά οι σπουδές εδώ είναι εμπειρία ζωής» λέει. Οσο για τους Ελληνες… «χρειάζεται χρόνος για να γίνουν φιλικοί με τους ξένους. Το καταλαβαίνω».
Σάρα Κάουφμαν
27 ετών από Ισραήλ – Καναδά
«Διαπιστώνουμε ότι δεν είμαστε διαφορετικοί, έστω κι αν καταγόμαστε απ’ όλες τις μεριές του πλανήτη», λέει η Σάρα Κάουφμαν. Η καταγωγή των γονιών της -η μητέρα της είναι Καναδή, ο πατέρας της Ισραηλινός- τη βοηθάει, άλλωστε, να κατανοήσει καλύτερα τη μίξη των λαών. «Τα δύο τελευταία χρόνια άρχισα να μαθαίνω ελληνικά. Ζούσα στο Ισραήλ, αλλά ο πόλεμος με τον Λίβανο άλλαξε την οπτική μου για τη ζωή. Ετσι ήθελα να κάνω κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό. Αποφάσισα, λοιπόν, να σπουδάσω στο MBA International του Οικονομικού Πανεπιστημίου».
Τζίνα Σπαδαφόρ
27 ετών από Μπογκοτά, Κολομβία
Η ιδέα του… εξωτικού ταξιδιού από την Κολομβία στην Ελλάδα την γοήτευσε. «Ηθελα να κάνω μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων αλλά όχι στις ΗΠΑ, ούτε στη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία. Το μεταπτυχιακό πρόγραμμα MBA Ιnternational του Οικονομικού Πανεπιστημίου είναι γνωστό μεταξύ των πανεπιστημίων. Βρίσκω ότι οι Ελληνες μοιάζουν πολύ με τους Λατίνους. Θέλουν να σε βοηθήσουν, έχουν χιούμορ, ενώ η Αθήνα έχει το ίδιο κυκλοφοριακό πρόβλημα με την Μπογκοτά. Νιώθω ότι οι Ελληνες είναι ένα ισορροπημένο μείγμα Ανατολής και Δύσης, και αυτό είναι πολύ ωραίο».
Λάουρα Σιμεόν
32 ετών από Κονστάντζα, Ρουμανία
«Είμαι σαν στο σπίτι μου στη χώρα σας, ξέρω την Ελλάδα. Δεν είναι η πρώτη φορά που βρίσκομαι εδώ» λέει η Λάουρα. Μητέρα ενός πεντάχρονου αγοριού, άφησε για λίγο την οικογένειά της για να σπουδάσει στην Ελλάδα με στόχο να βελτιώσει τις επαγγελματικές της προοπτικές. Πριν δούλευε στο παράρτημα της αυτοκινητοβιομηχανίας Πόρσε στο Βουκουρέστι. Θεωρεί ότι πλέον είναι απαραίτητες οι μεταπτυχιακές σπουδές, καθώς η οικονομία της Ρουμανίας αναπτύσσεται και υπάρχουν νέες ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης. «Το πρόγραμμα αυτό είναι πολύ σημαντική ευκαιρία για μένα», τονίζει η Λάουρα.
Ιρένα Ντούμακ
31 ετών από Βελιγράδι, Σερβία
«Παίζω φλάουτο, μάλιστα τώρα που ήλθα στην Ελλάδα έμαθα να τραγουδώ στα ελληνικά», μας λέει ενθουσιασμένη η Ιρένα, η οποία πήρε την ευκαιρία να κάνει μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων. «Ηταν δύσκολη απόφαση. Είμαι παντρεμένη και έπρεπε να αφήσω την οικογένειά μου. Ομως, δουλεύω στην τράπεζα Societe General και σκέφτηκα ότι με το μεταπτυχιακό θα δημιουργηθούν νέες προοπτικές για την καριέρα μου», λέει. Η Ιρένα έχει έναν καλό λόγο για τους Ελληνες -«είναι πολύ ευγενείς», λέει- αλλά και για την ελληνική φιλοξενία. Αλλωστε, δηλώνει ενθουσιασμένη από τη νυχτερινή της έξοδο σε ελληνική πίστα.
Ντέιαν Αντζέλκοβιτς
30 ετών από Σερβία – ΗΠΑ
Ο Ντέιαν, με πατέρα από τη Σερβία και μητέρα από τις ΗΠΑ, έχει λάβει από τους συμφοιτητές του τον τίτλο του εκπροσώπου τους. Αλλωστε, δείχνει εποικοινωνιακός καθώς είναι εμφανής η άνεσή του απέναντί μας. Γελά, αστειεύεται με τους συμφοιτητές του και τονίζει ότι οι σπουδές συνδυάζονται με μια υπέροχη φιλοξενία. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Μηχανική και πήρε υποτροφία για το MBA International. «Υπάρχουν ίδια μεταπτυχιακά σε αμερικανικά πανεπιστήμια. Ομως, εδώ είναι διαφορετικά. Οι άνθρωποι είναι τόσο γενναιόδωροι. Θα συνιστούσα την Ελλάδα σε όσους ξένους θέλουν να σπουδάσουν».
Τάιτους Καφούμα
30 ετών από Τανζανία
Γελά ολόκληρος όταν οι συμφοιτητές του αναφέρουν ότι μέσα στα Χριστούγεννα γεννήθηκε ο γιος του. Ολοι μαζί τού έκαναν δώρο τα έξοδα του ταξιδιού στη χώρα του. «Είναι υπέροχη εμπειρία οι σπουδές μου εδώ. Είμαι υπεύθυνος για την οικογενειακή μας επιχείρηση. Θα ήθελα να την επεκτείνω, να αναπτυχθεί η επιχείρηση. Ετσι, επέλεξα αυτό το μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Επίσης, ήξερα την Ελλάδα από την ιστορία της και ήθελα να τη γνωρίσω. Δεν με απογοήτευσε τίποτε. Ούτε οι δάσκαλοι ούτε οι συμφοιτητές μου ούτε η χώρα!»
Μίινα Γκαλιάρα
πανεπιστημιακός από την Ινδία
«Εχω μία συναισθηματική άνεση με τους Αθηναίους. Νιώθω στον αέρα μια πολύ όμορφη αίσθηση. Είναι ευγενείς. Δεν βρίσκω κάτι που να χωρίζει εμάς τους Ινδούς με εσάς τους Ελληνες». Πρώτη πηγή γνώσης της Ελλάδας για την Ινδή καθηγήτρια Μίινα Γκαλιάρα είναι η ιστορία της χώρας μας. «Ολα τα βιβλία ξεκινούν από τον Μέγα Αλέξανδρο», αναφέρει στην «Κ». Η ιστορία της αλλά και η… Φίνος Φιλμ. Οι παλιές ελληνικές ταινίες έκαναν θραύση στην Ινδία – «δράματα, κωμωδίες από το ’60» μας λέει- ενώ τώρα συχνά πυκνά το Μπόλιγουντ επιλέγει τα ελληνικά νησιά για ειδυλλιακό φόντο στα ινδικά φιλμ.
Ραφαήλ Μάρκελλος*
Δύσβατος μονόδρομος
Η Ελλάδα σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ έχει την πρώτη θέση παγκόσμια στον αριθμό φοιτητών που σπουδάζουν στο εξωτερικό σε σχέση με τον πληθυσμό της. Ταυτόχρονα, παρά τα αξιόλογα πανεπιστήμια που διαθέτει, η Ελλάδα προσελκύει πολύ μικρό αριθμό αλλοδαπών φοιτητών σε σχέση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Είναι σκόπιμο για τρεις τουλάχιστον λόγους να ισοσκελιστεί αυτό το αρνητικό ισοζύγιο. Πρώτον, κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας, οι αλλοδαποί φοιτητές αποτελούν μια πολύτιμη δεξαμενή από την οποία οι ελληνικές επιχειρήσεις και τα πανεπιστήμια θα μπορούν να αντλούν δυσεύρετο ανθρώπινο δυναμικό αναστρέφοντας το διαβόητο «brain drain». Δεύτερον, οι αλλοδαποί φοιτητές μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πηγή εσόδων για τα πανεπιστήμια και τις τοπικές κοινωνίες. Τρίτον, οι φοιτητές αυτοί μπορούν να συντελέσουν στην ενδυνάμωση των οικονομικών και πολιτισμικών σχέσεων με άλλα κράτη (π.χ. σε επίπεδο Ε.Ε., Βαλκανίων) αλλά και στην κοινωνική ανανέωση.
Υπάρχουν παραδείγματα και άλλων σχετικά μικρών χωρών που δείχνουν ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να προσελκύσει με επιτυχία αλλοδαπούς φοιτητές. Πώς; Μπορούμε να διακρίνουμε κάποιους βασικούς παράγοντες: τη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των πανεπιστημίων, τη δημιουργία αγγλόφωνων προγραμμάτων σπουδών, τη διεθνή πιστοποίηση και συγκριτική αξιολόγηση των προγραμμάτων σπουδών και την εκμετάλλευση εγχώριων συγκριτικών πλεονεκτημάτων. Η διεθνής εμπειρία και κατάσταση δείχνει ότι η βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των ελληνικών πανεπιστημίων είναι ένας μονόδρομος δύσβατος και αβέβαιος. Δυστυχώς δεν υπάρχουν εύκολες ή ανώδυνες λύσεις. Παρά τις σημαντικές δυσκολίες και προκλήσεις πρέπει να επιλέξουμε συνειδητά αν θα συνεχίσουμε να παρακολουθούμε τις εξελίξεις ή αν θα συμμετάσχουμε ενεργά σε αυτές.
* Ο Ρ. Μάρκελλος είναι επίκουρος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ερικ Σόντερκιστ*
Με τη συμβολή επισκεπτών καθηγητών
Η κατεύθυνση Επιχειρηματικότητας εντάχθηκε στο πρόγραμμα σπουδών το 2002 και υπήρξε η πρώτη τέτοιου είδους ειδίκευση σε MBA Πρόγραμμα προσφερόμενο από ελληνικό πανεπιστήμιο. Η κατεύθυνση σχεδιάστηκε για να εμφυσήσει την επιχειρηματική σκέψη στους σπουδαστές του προγράμματος, σε μια εποχή όπου η τεχνολογική εξέλιξη, η παγκοσμιοποίηση και η καινοτομία αποτελούν τους κεντρικούς άξονες της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Από την αρχή, βασική φιλοδοξία ήταν να κάνουμε την ειδίκευση πολύ διαδραστική – ανοικτή στην επιχειρηματική κοινότητα και στη σημαντική συμβολή επισκεπτών καθηγητών από όλο τον κόσμο. Οι στόχοι του προγράμματος έχουν πραγματοποιηθεί με τη συνεχή υποστήριξη διεθνούς φήμης καθηγητών. Οι σπουδαστές έχουν επίσης τη μοναδική ευκαιρία να επωφεληθούν από την εμπειρία της McKinsey and Co. που υποστηρίζει σειρά μαθημάτων με την αποστολή συμβούλων της ως επισκεπτών ομιλητών.
Η επιχειρηματική εκπαίδευση όμως δεν τελειώνει μέσα στην τάξη. Οι σπουδαστές συμμετέχουν παράλληλα σε μια πληθώρα ενεργειών, που περιλαμβάνουν: προσωπική γνωριμία με επιτυχημένους επιχειρηματίες, διοργάνωση παρουσιάσεων από επισκέπτες ομιλητές, σχεδιασμό και παρουσίαση της δικής τους επιχειρηματικής ιδέας και συμμετοχή σε διαγωνισμούς επιχειρηματικών σχεδίων. Επιπρόσθετα, το πρόγραμμα έχει αναπτύξει τα τελευταία τρία χρόνια ισχυρές σχέσεις με το ίδρυμα Narsee Monjee Institute of Management Studies (Βομβάη, Ινδία) στον τομέα της επιχειρηματικότητας και τη Διοίκηση Οικογενειακών Επιχειρήσεων. Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, σπουδαστές από το NMIMS παρακολουθούν το Ειδικό Πρόγραμμα Επιχειρηματικότητας (Special Entrepreneurship Program), το οποίο συνδυάζει μαθήματα και σεμινάρια σχετικά με το Ευρωπαϊκό και Ελληνικό Επιχειρησιακό Περιβάλλον με επισκέψεις σε επιχειρήσεις και την ανάπτυξη ενός επιχειρηματικού σχεδίου όπου οι Ινδοί σπουδαστές καλούνται να εντάξουν ιδέες από την Ινδία στην ελληνική πραγματικότητα ή αντίστροφα. Η επαφή αυτών των σπουδαστών, που όλοι δραστηριοποιούνται στις οικογενειακές τους επιχειρήσεις στην Ινδία, με τους άλλους σπουδαστές του MBA αποτελεί πρόσφορο έδαφος για νέες διασυνδέσεις και ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης στην επίλυση εργασιών και μελετών περιπτώσεων. Επιπλέον μας δίνεται η δυνατότητα να επωφεληθούμε από τη μοναδική εμπειρία και γνώσεις των καθηγητών του NMIMS που διδάσκουν και στο δικό μας Μεταπτυχιακό.
* O Ερικ Σόντερκιστ είναι επίκουρος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Γιάννης Βαρουφάκης*
Αντίδοτο η διεθνοποίηση
Το ελληνικό πανεπιστήμιο, παρά τους ελεεινούς μισθούς που προσφέρει και τα γνωστά προβλήματα που το καταδυναστεύουν, έχει τη δυνατότητα να καταστεί διεθνώς αξιοπρόσεκτο. Πώς; Στο εξωτερικό, οι πιο ισχυροί πόλοι έλξης που δημιουργούν γύρω τους ζωντανές, δημιουργικές ακαδημαϊκές κοινότητες, και οι οποίες εν τέλει διαφημίζουν τη χώρα διεθνώς, είναι τα ολιγομελή, ολοκληρωμένα, και διεθνώς δικτυωμένα Διδακτορικά Προγράμματα. Πρόκειται για προγράμματα που, έπειτα από δύο χρόνια εντατικών μαθημάτων, οδηγούν στην εκπόνηση διατριβών με διεθνή απήχηση. Είναι κάτι τέτοιο δυνατόν στην Ελλάδα; Απ’ ό,τι φαίνεται, ναι! Τον Οκτώβριο του 2003 ένα τέτοιο πρόγραμμα, το Διδακτορικό Πρόγραμμα στις Οικονομικές Επιστήμες του Πανεπιστημίου Αθηνών -UADPhilEcon εν συντομία- άνοιξε τις πόρτες του στους πρώτους 20 φοιτητές. Σήμερα διανύει το πέμπτο έτος λειτουργίας. Πέραν των Ελλήνων, το UADPhilEcon εντάσσει στις τάξεις του φοιτητές από οκτώ διαφορετικές χώρες (ΗΠΑ, Τουρκία, Φινλανδία, Ρωσία, Ισπανία κ.ά.). Για να αποκτήσουν τον ενδιάμεσο μεταπτυχιακό τίτλο (MPhil in Economics), πρέπει να περάσουν από δύο χρόνια εντατικών μαθημάτων (περίπου 600 ώρες) στα αγγλικά, τα οποία τους διδάσκουν 38 πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, δώδεκα εκ των οποίων από το εξωτερικό (Βρετανία, ΗΠΑ, Βέλγιο, Αυστραλία, Γερμανία), καθώς και πάνω από πενήντα ερευνητικά σεμινάρια (κυρίως από καθηγητές πανεπιστημίων του εξωτερικού). Η εμπειρία ίδρυσης του UADPhilEcon και η συγκινητική προθυμία διαπρεπών Ελλήνων και ξένων καθηγητών που εδρεύουν στο εξωτερικό να συμβάλουν σε αυτό, καταδεικνύει πως η διεθνοποίηση του δημόσιου πανεπιστημίου είναι το βέλτιστο αντίδοτο τόσο στην εγχώρια αναξιοκρατία όσο και στην παγκοσμιοποιούμενη, χυδαία, εμπορευματοποίηση.
* Ο Γ. Βαρουφάκης είναι καθηγητής στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών Παν. Αθηνών.