Η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα μια φορά υπόλογη για τις επιλογές και τον τρόπο που διαχειρίζεται τον φυσικό της πλούτο, την αδυναμία και την απροθυμία της να προστατέψει τη Φύση, καθώς έξι μεγάλα περιβαλλοντικά ζητήματα εισέρχονται στο μικροσκόπιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η «Κ» αποκαλύπτει σήμερα ποιες υποθέσεις βρίσκονται ένα βήμα πριν από την παραπομπή στο Ευρωδικαστήριο και για ποιους λόγους τις διερευνά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Πρόκειται για την εκτροπή του Αχελώου, το ναυάγιο του Sea Diamond, τη διέλευση του αυτοκινητοδρόμου Πύργος – Τσακώνα μέσα από τον Καϊάφα, τη ρύπανση του Ασωπού ποταμού, την υποβάθμιση της λίμνης Κορώνειας και την πλημμελή λειτουργία του ΧΥΤΑ στη Φυλή. Για ορισμένες από αυτές τις περιπτώσεις, οι ελληνικές αρχές έχουν ήδη κληθεί να απολογηθούν.
Οι υποθέσεις αυτές δεν είναι βέβαια οι μόνες. Εφόσον καταλήξουν σε παραπομπές, θα έλθουν να προστεθούν στις 38 που ήδη εκκρεμούν στο Ευρωδικαστήριο για θέματα περιβάλλοντος. Η Ελλάδα, άλλωστε, δεν υπήρξε ποτέ «καλός μαθητής» της Ευρώπης στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Τουναντίον, οι ίδιες παραπομπές και ο φόβος των ευρω-προστίμων είναι που καθοδηγούν την τελευταία δεκαετία την όποια περιβαλλοντική πολιτική της χώρας. Η Ελλάδα δεν πρωτοπορεί σε κανέναν απολύτως τομέα· και αν τα περιβαλλοντικά προβλήματά της είναι λιγότερα ή μικρότερης κλίμακας από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην κλίμακα της ελληνικής οικονομίας και της ανθρώπινης δραστηριότητας. Είτε θέλουμε να το παραδεχθούμε είτε όχι, στην Ελλάδα το περιβάλλον εξακολουθεί να θεωρείται μια ενοχλητική παράμετρος στην ανάπτυξη και όχι η κινητήρια δύναμή του.
Οι έξι αυτές υποθέσεις, λοιπόν, είναι ενδεικτικές του στρεβλού (ή ανεπαρκούς) τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζεται η προστασία της Φύσης. Σε ορισμένες από αυτές είναι εμφανής η ανικανότητα της πολιτείας να επιβάλει τον νόμο, όπως στις περιπτώσεις της Φυλής και του Sea Diamond. Σε άλλες, είναι η ανεπάρκεια των μέτρων, όπως στην περίπτωση του Ασωπού και της Κορώνειας. Σε ορισμένες, τέλος, το πρόβλημα αφορά τη λήψη σοβαρών αποφάσεων (όπως η εκτροπή του Αχελώου και η κατασκευή του αυτοκινητοδρόμου Πύργος – Τσακώνα) χωρίς να συνυπολογίζονται οι επιπτώσεις. Οι έξι αυτές περιπτώσεις είναι καθρέφτης της διάτρητης πολιτικής και του ελληνικού στρουθοκαμηλισμού απέναντι στο περιβάλλον.
Ναυάγιο στη Σαντορίνη
Τον Απρίλιο του 2007 το κρουαζιερόπλοιο Sea Diamond βυθίστηκε ανοιχτά της καλντέρας της Σαντορίνης, αφού προσέκρουσε σε χαρτογραφημένο ύφαλο. Το πλοίο παραμένει σήμερα σε βάθος 150 μέτρων. Εως τώρα έχει γίνει μερική απάντληση των καυσίμων του, ωστόσο παραμένουν στο πλοίο μεγάλες ποσότητες καυσίμων και λιπαντικών και άλλων επικίνδυνων ουσιών (ψυκτικά υγρά, αμίαντος, βαρέα μέταλλα κ.λπ.).
Οι έρευνες της Επιτροπής ξεκίνησαν ύστερα από καταγγελία περιβαλλοντικών οργανώσεων και φορέων. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής έχουν ζητήσει από τις ελληνικές αρχές πληροφορίες για την πορεία των έργων απάντλησης των καυσίμων και ανέλκυσης του πλοίου. Η απάντηση αναμενόταν στα τέλη Ιανουαρίου. Μέχρι τώρα η Ελλάδα έχει υποστηρίξει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι έχει γίνει η πλήρης απάντληση των καυσίμων και ότι θα γίνει και η πλήρης ανέλκυση του πλοίου. Αυτές οι πληροφορίες είναι αντίθετες με όσα έχουν μέχρι σήμερα δημοσιοποιηθεί για την υπόθεση, από τα οποία προκύπτει ότι η πλοιοκτήτρια εταιρεία διέκοψε κάθε περαιτέρω προσπάθεια σχετικά με το ναυάγιο.
Η κύρια νομοθεσία που φαίνεται να παραβιάζεται είναι αυτή περί αποβλήτων, σύμφωνα με την οποία ο ιδιοκτήτης ενός αποβλήτου δεν μπορεί να το εναποθέσει παράνομα εκτός οριοθετημένων ειδικών χώρων και έχει υποχρέωση να το απομακρύνει εντός έτους από την ημερομηνία παράνομης εναπόθεσής του. Η παραπομπή κράτους και πλοιοκτήτριας εταιρείας θα αποφασιστεί μέσα στον Απρίλιο.
Αυτοκινητόδρομος Πύργος – Τσακώνα
Στις 24 Ιουλίου 2007 το ΥΠΕΧΩΔΕ υπέγραψε με κατασκευαστική κοινοπραξία τη σύμβαση για την ανακατασκευή και την εκμετάλλευση για 30 έτη του αυτοκινητοδρόμου Κόρινθος – Πάτρα – Πύργος – Τσακώνα. Στο πλαίσιο αυτού του έργου πρόκειται να αναβαθμιστεί και ο υφιστάμενος δρόμος που διέρχεται από την περιοχή του παραλιακού δάσους της Ζαχάρως και της λίμνης Καϊάφα, που ανήκουν στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000.
Η καταγγελία που κοινοποιήθηκε πρόσφατα (Δεκέμβριος 2007) στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή αφορά τις αρνητικές συνέπειες που θα έχει η διέλευση ενός μεγάλου αυτοκινητοδρόμου στα οικοσυστήματα της περιοχής. Η Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο παραβίασης της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Ηδη έχει σταλεί επιστολή προς τις ελληνικές αρχές προκειμένου να διαπιστωθεί εάν έχουν τηρηθεί οι απαιτήσεις της κοινοτικής νομοθεσίας, κυρίως αναφορικά με την εξέταση εναλλακτικών λύσεων ώστε να αποφευχθούν οι αρνητικές συνέπειες στη Λίμνη Καϊάφα.
Υποβάθμιση της Κορώνειας
Το 1995 η λίμνη Κορώνεια γέμισε νεκρά ψάρια. Το 2002 η λίμνη ξεράθηκε εντελώς, το 2002 και το 2007 χιλιάδες πουλιά βρέθηκαν νεκρά στις όχθες της. Ενας από τους σημαντικότερους υγρότοπους της βόρειας Ελλάδας, για την προστασία του οποίου έχουν διατεθεί τεράστια κονδύλια από το Δημόσιο και την Ε.Ε., εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικότατο πρόβλημα: έχει σε μεγάλο μέρος αποξηρανθεί για να καλλιεργηθεί, δέχεται τοξικά και λύματα, υπεραντλείται από παράνομες γεωτρήσεις.
Δύο σχέδια «σωτηρίας» της λίμνης έχουν έως σήμερα εγκριθεί (1998, 2005), χωρίς να έχουν αποδώσει καρπούς. Το 2005 και το 2006, οι ελληνικές αρχές θέσπισαν καθεστώς προστασίας της περιοχής και ενέκριναν 21 δράσεις απαραίτητες για την αποκατάσταση της λίμνης. Ομως, μέχρι σήμερα δεν έχουν θέσει σε εφαρμογή αποτελεσματικά το υφιστάμενο νομικό καθεστώς προστασίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε να ερευνά αυτεπαγγέλτως την υπόθεση, για πιθανή κακή εφαρμογή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας για την προστασία της Φύσης (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ), καθώς και των υδάτων (Οδηγία 2006/11/ΕΚ). Τον Νοέμβριο, οι υπηρεσίες της Επιτροπής συναντήθηκαν με τις ελληνικές αρχές και τον Δεκέμβριο 2007 ζήτησαν πληροφορίες. Η απάντηση των ελληνικών αρχών αναμένεται στα τέλη Φεβρουαρίου 2008.
Εκτροπή του Αχελώου
Η εκτροπή του Αχελώου για την άρδευση του θεσσαλικού κάμπου είναι ένα έργο που εξαγγέλθηκε πριν από σαράντα χρόνια και αποτελεί έκτοτε σημείο τριβής στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Σήμερα έχει κατασκευαστεί ένα μεγάλο μέρος του έργου (φράγματα Μεσοχώρας και Συκιάς και μέρος της σήραγγας), με κόστος περί τα 500 εκατ. ευρώ, ενώ το ΥΠΕΧΩΔΕ υπολογίζει ότι οι υπόλοιπες εργασίες θα ολοκληρωθούν σε μια τριετία.
Το έργο έχει μπλοκαριστεί πέντε φορές από το Συμβούλιο της Επικρατείας, εξαιτίας των δυσθεώρητων περιβαλλοντικών του επιπτώσεων. Προκειμένου να διασκεδάσει τις αντιδράσεις και να παρακάμψει τα νομικά προβλήματα, το κράτος αποφάσισε τη μερική (και όχι ολική) εκτροπή του ποταμού, ενώ προβάλλει πλέον την αναγκαιότητα του έργου για την ύδρευση των θεσσαλικών πόλεων έναντι της άρδευσης του κάμπου.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ερευνά την υπόθεση έπειτα από καταγγελίες περιβαλλοντικών οργανώσεων και φορέων. Η Επιτροπή εξετάζει κατά πόσο ο νόμος 3481/2006 (που ενέκρινε την εκτροπή του Αχελώου και το σχέδιο διαχείρισης της λεκάνης απορροής του ποταμού) παραβιάζει τις απαιτήσεις των οδηγιών 2001/42/ΕΚ (στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση) και 2000/60/ΕΚ (οδηγία – πλαίσιο για την προστασία των υδάτων). Προτού έρθει σε επαφή με τις ελληνικές αρχές, η Επιτροπή προβαίνει στις δέουσες εξακριβώσεις για να διαπιστώσει εάν το έργο εμπίπτει στο (χρονικό και ουσιαστικό) πεδίο εφαρμογής των κοινοτικών οδηγιών.
Ρύπανση του Ασωπού
Ο ποταμός Ασωπός, που διασχίζει τη Βοιωτία και εκβάλλει στη βόρεια Αττική, ρυπαίνεται αδιάλειπτα τα τελευταία 40 έτη από την ανεξέλεγκτη απόρριψη βιομηχανικών λυμάτων. Η πρακτική αυτή, η οποία αντλεί την όποια νομιμότητά της από ένα προεδρικό διάταγμα του ’69, έχει οδηγήσει στην καταστροφή του οικοσυστήματος του ποταμού. Επιπλέον έχουν ρυπανθεί και τα υπόγεια νερά, με αποτέλεσμα να είναι προβληματική έως επικίνδυνη η κατάσταση του πόσιμου νερού στον δήμο Οινοφύτων, που υδρεύεται από γεωτρήσεις.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διερευνά αυτεπαγγέλτως το ενδεχόμενο κακής εφαρμογής της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας για τα επικίνδυνα απόβλητα (Οδηγία 91/689/ΕΟΚ) και την προστασία των υδάτων (δηλαδή τις Οδηγίες 2006/11/ΕΚ, 80/68/ΕΟΚ και 98/83/ΕΚ). Τον Οκτώβριο 2007 η Επιτροπή ζήτησε πληροφορίες από τις ελληνικές αρχές, οι οποίες απάντησαν τον Δεκέμβριο. Η Επιτροπή προβαίνει στις δέουσες εξακριβώσεις για να διαπιστώσει κατά πόσον τηρούνται οι απαιτήσεις των κοινοτικών οδηγιών.
ΧΥΤΑ Φυλή – Σκαλιστήρι (β΄ φάση)
Η μοναδική νόμιμη χωματερή της Αττικής στα Ανω Λιόσια έχει από χρόνια κορεστεί. Προσπαθώντας να δώσει μια λύση στη διαχείριση των απορριμμάτων της πρωτεύουσας, η πολιτεία αποφάσισε την κατασκευή τριών ΧΥΤΑ στη Φυλή, την Κερατέα και το Γραμματικό. Τα έργα αυτά συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ταμείο Συνοχής τον Δεκέμβριο του 2004, αλλά η υλοποίησή τους παρεμποδίστηκε λόγω των προσφυγών που ασκήθηκαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων της Αττικής, οι ελληνικές αρχές ενέκριναν την κατασκευή προσωρινής χωματερής στη ζώνη που προβλέπεται για το δεύτερο στάδιο της χωματερής στην περιοχή Φυλή – Σκαλιστήρι («Σκαλιστήρι – β΄ φάση»). Το έργο αυτό εκτελείται με εθνικούς πόρους και είναι ανεξάρτητο του έργου στη Φυλή (φάση α΄) που συγχρηματοδοτείται από το Ταμείο Συνοχής.
Ωστόσο, όπως προέκυψε από αυτοψία των υπηρεσιών της νομαρχίας Δυτικής Αττικής, ο ΧΥΤΑ Φυλής λειτουργεί χωρίς να πληρούνται οι απαιτήσεις της κοινοτικής νομοθεσίας. Για παράδειγμα, μόλις 20% των απορριμμάτων οδηγείται στο εργοστάσιο μηχανικής ανακύκλωσης, ενώ δεν έχουν ληφθεί μέτρα ελέγχου, επιτήρησης και περιβαλλοντικής παρακολούθησης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ερευνά το ενδεχόμενο παραβίασης των απαιτήσεων των οδηγιών 2006/12/ΕΚ περί των στερεών αποβλήτων και 99/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων. Η διαδικασία παραπομπής ξεκίνησε με προειδοποιητική επιστολή τον Οκτώβριο του 2007. Οι ελληνικές αρχές απάντησαν στην προειδοποιητική επιστολή της Επιτροπής στις 15/1/2008 και τα στοιχεία εξετάζονται.