Σε τροχιά αλλαγών βρίσκεται ο διοικητικός χάρτης της χώρας, με την εφαρμογή ενός νέου σχεδίου «Καποδίστρια ΙΙ» που συγκροτεί «μικρά κράτη» περιφερειακού χαρακτήρα. Καταργώντας το δαιδαλώδες μοντέλο των 13 περιφερειών, 54 νομαρχιών και 1.031 δήμων, το υπουργείο Εσωτερικών φιλοδοξεί να εισαγάγει νέα ευέλικτα διοικητικά σχήματα, επ’ ωφελεία του πολίτη, με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στη λογική «μικρών» περιφερειακών δομών με αναπτυξιακό χαρακτήρα και οικονομική αυτοτέλεια κατατείνουν όλες οι μελέτες, με τις ριζοσπαστικότερες να κάνουν λόγο για ανάγκη δραστικής μείωσης των περιφερειών σε πέντε, των νομαρχιών σε 17 και των δήμων σε κάτω των 500. Ιδιαίτερη αξία έχει η μελέτη που κατέθεσε το Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ενωση Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδας και θα αποτελέσει αντικείμενο διαβούλευσης των νομαρχών στο ειδικό συνέδριο της ένωσης τον προσεχή Μάιο, καθώς περιλαμβάνει σημαντικά ερευνητικά στοιχεία για το πώς «βλέπουν» οι πολίτες τους αιρετούς όλων των βαθμίδων (νομάρχες δημάρχους και περιφερειάρχες) και το πεδίο των δράσεών τους.
«Η αίσθηση των πολιτών είναι ότι η διοίκηση διακρίνεται από δυσλειτουργία και κομματικές παρεμβάσεις. Το 50% των πολιτών ειδικότερα πιστεύει ότι δεν υπάρχει συντονισμός μεταξύ των επιπέδων διοίκησης, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται κατά τη διεκπεραίωση των υποθέσεών τους». Θεωρούν επίσης ότι ευνοούνται μόνο οι δήμαρχοι και οι νομάρχες που κομματικά είναι ταυτισμένοι με την εκάστοτε κυβέρνηση, ενώ 4 στους 10 πολίτες εκτιμούν πως η διαφορετική κομματική ταυτότητα δημάρχου και νομάρχη έχει ως συνέπεια τη μεταξύ τους σύγκρουση που οδηγεί αναπόφευκτα σε δυσλειτουργίες στην άσκηση των καθηκόντων τους.
Νομάρχης ή δήμαρχος;
Ιδιαίτερη απήχηση έχει ο δήμαρχος σε πολίτες χαμηλού και μεσαίου μορφωτικού επιπέδου και σε ηλικίες άνω των 50 ετών, ενώ ο νομάρχης φαίνεται να έχει απήχηση στις πρωτεύουσες των νομών και σε αγροτικές περιοχές. Μικρότερη απήχηση έχουν οι βουλευτές και ακόμη μικρότερη οι νομαρχιακοί σύμβουλοι. Στην τελευταία θέση βρίσκεται ο γενικός γραμματέας της περιφέρειας, ο οποίος τόσο ως πρόσωπο όσο και ως θεσμός είναι άγνωστος στη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών.
Με αυτά τα δεδομένα και κυρίως με την βαθύτατη αίσθηση ότι οι νομαρχίες με τη σημερινή τους μορφή έχουν ήδη ξεπεραστεί τόσο ως διοικητικά μεγέθη (είναι πολύ μικρές για τα μεγάλα προβλήματα και πολύ μεγάλες για τα μικρά) όσο και ως γεωγραφικές μονάδες, έχει ήδη εγκαινιαστεί η δημόσια συζήτηση (από το συνέδριο της ΕΝΑΕ τον περασμένο Δεκέμβριο). Τα «μέτωπα» πλέον έχουν διαμορφωθεί και από τη μία πλευρά βρίσκονται ήδη οι ριζοσπαστικοί (προΐσταται ο σύμβουλος του πρωθυπουργού κ. Αντώνης Μακρυδημήτρης) που ζητούν την κατάργηση της σημερινής μορφής των νομαρχιών (άποψη που προβάλλεται άμεσα και από τη μελέτη του ΙΤΑ) με σαφή διεύρυνση των αρμοδιοτήτων τους (χαρακτηριστικά τοπικής κυβέρνησης) και δυναμική παρουσία στα αναπτυξιακά προγράμματα. Από την άλλη, διαμορφώνεται μία μετριοπαθέστερη άποψη (συντηρείται κυρίως από όλους εκείνους που θα θιγούν άμεσα από τους νέους μηχανισμούς άσκησης της εξουσίας, αλλά και τον τρόπο ανάδειξης των ταγών της) που επιζητεί ηπιότερες λύσεις που μοιάζουν περισσότερο με συνενώσεις.
Νέες υπηρεσίες
Οι νέες αυτοδιοικητικές υπηρεσίες, σύμφωνα πάντα με τη μελέτη του ΙΤΑ, αρθρώνονται σε ένα καινούργιο μοντέλο. Η διοίκηση του νεου δήμου θα έχει ως βάση τη λειτουργία με χωρική αρμοδιότητα τον νομό και με κατανομή κατά θεματικό αντικείμενο των υπηρεσιών. Η δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση θα μπορούσε να διεκδικήσει πολλές από τις αρμοδιότητες που της αφαιρέθηκαν στο παρελθόν αλλά και νέες όπως:
– Ο προγραμματισμός και η εκτέλεση μελετών για συγκοινωνιακά, υδραυλικά και εγγειοβελτιωτικά έργα.
– Ο προγραμματισμός της γεωργικής ανάπτυξης.
– Οι αδειοδοτήσεις για θέματα κτηνοτροφίας, αλιείας κ.ά.
– Η συγκρότηση οργάνων που αποφασίζουν ή γνωμοδοτούν σε θέματα δημοσίων έργων που είναι αρμοδιότητας της περιφέρειας.
– Οι αρμοδιότητες της περιφέρειας σε θέματα τουρισμού.
– Οι άδειες δόμησης και λειτουργίας σε ολυμπιακές εγκαταστάσεις.
– Οι αποφάσεις για το ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων υγειονομικού ελέγχου.
Τέλος, στις περιφέρειες μένει η άσκηση νευραλγικών τομέων δημόσιας διοίκησης. Κομβικό σημείο της πρότασης του ΙΤΑ αποτελεί η υποστήριξη του εγχειρήματος από ένα σοβαρό επιχειρησιακό σχέδιο, ενώ την επιτυχία του θα εγγυηθεί μια «ειδική γραμματεία παρά τω πρωθυπουργώ» (πάγια θέση του πρώην προέδρου της ΚΕΔΚΕ κ. Π. Κουκουλόπουλου) που θα αναλάβει την εφαρμογή της μεταρρυθμιστικής τομής.