Η επιστήμη καλπάζει! Αυτό επιτεύχθηκε γιατί ερευνητικά κέντρα των προηγμένων χωρών βοηθούν στη δημιουργία επιστημονικών ομάδων υψηλού επιπέδου, με μεράκι και αφοσίωση για την παραγωγή και μετάδοση νέας γνώσης. Πώς επιτυγχάνουν τα κέντρα αυτά να προσελκύσουν τους καλύτερους; Πρώτον, διαθέτουν παράδοση στην καλλιέργεια της αριστείας. Δεύτερον, επιλέγουν με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια τους άριστους. Τρίτον, παρέχουν ηθικά, οικονομικά και τεχνολογικά κίνητρα στον κάθε νεοπροσλαμβανόμενο. Τέταρτον, η μονιμότητα παρέχεται με φειδώ και μόνο στους παραγωγικούς επιστήμονες.
Τα μηνύματα από τις προηγμένες χώρες δεν έχουν εμπεδωθεί στην Ελλάδα. Στα πανεπιστήμιά μας, για την πρόσληψη διδακτικού και ερευνητικού στελεχιακού δυναμικού, ακολουθούνται νομικίστικες και δημοσιοϋπαλληλικές διαδικασίες. Η προκήρυξη θέσεων ανακοινώνεται μόνο στον ημερήσιο Τύπο. Σχεδόν ποτέ δεν δημοσιεύεται σε επιστημονικά περιοδικά υψηλού κύρους. Τα κίνητρα για την προσέλκυση ενός πολλά υποσχόμενου επιστήμονα όχι μόνο δεν είναι ελκυστικά, αλλά, τις περισσότερες φορές, είναι αποτρεπτικά για όποιον έχει βάλει στόχο στη ζωή του τη θεραπεία της επιστήμης. Στις Σχολές μας δεν είναι σπάνιο να εκλέγονται σε καθηγητική βαθμίδα άτομα που ήδη υπηρετούν για πολλά χρόνια στη Σχολή, ανεξαρτήτως έργου, σαν να πρόκειται για μια αυτόματη προαγωγή, ακολουθώντας μια άτυπη επετηρίδα. Συντεχνία, διαπλοκή και νεποτισμός σχεδόν πάντα κερδίζουν.
Αν κατά τύχη κάποιος ικανός επιστήμονας χτυπήσει την πόρτα μας, κάνουμε τα πάντα για να τον απογοητεύσουμε. Είχαμε την ευκαιρία στην Ιατρική Σχολή να έχουμε πολλούς και καλούς υποψήφιους για κατάληψη καθηγητικής θέσης από Ελληνες της διασποράς, με αναγνωρισμένη επιστημονική προσφορά. Σπάνια εκλέξαμε κάποιον επιστήμονα με διεθνώς αναγνωρίσιμο επιστημονικό έργο. Οταν αυτός εκλέχθηκε, τι αντιμετώπισε; Εργαστήριο άδειο από επιστημονικά όργανα ή μια απαρχαιωμένη κλινική. Οι συνεργάτες που υπηρετούν είναι κουρασμένοι πανεπιστημιακοί με δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία. Δυστυχώς, η πρώιμη μονιμότητα, η ανύπαρκτη αξιολόγηση του έργου του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού γεμίζουν τις πανεπιστημιακές Σχολές, με άτομα που μόνο κατ’ όνομα είναι πανεπιστημιακοί – κυρίως είναι, και αισθάνονται, δημόσιοι υπάλληλοι.
Το πανεπιστήμιο δεν παρέχει καμία οικονομική ενίσχυση στον νεοπροσληφθέντα για επιστημονικό εξοπλισμό ή για προμήθεια των απαραίτητων αντιδραστηρίων και λοιπών αναλώσιμων εργαστηριακών ειδών για την εκτέλεση των πειραμάτων του. Παρ’ όλες τις δυσκολίες, οι ικανοί επιστήμονες καταφέρνουν να προσελκύσουν ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις και να παράξουν πρωτότυπο ερευνητικό έργο.
Κάποιοι καθηγητές, διευθυντές εργαστηρίων ή κλινικών προσελκύουν στο εργαστήριό τους υψηλού διαμετρήματος επιστήμονες, με διάθεση να παράξουν και να μεταδώσουν νέα γνώση. Οι επισκέπτες-επιστήμονες φέρνουν μαζί τους χρηματοδοτήσεις, όργανα και τεχνογνωσία. Δεν χρειάζονται τίποτα από το πανεπιστήμιο, εκτός από τη φιλοξενία του, για να επιτελέσουν το επιστημονικό τους έργο. Δυστυχώς, συχνά συναντούν την ελληνική μικροπρέπεια. Η μετριότητα ανθεί στο μέτρο που δεν συγκρίνεται το μέγεθός της με την αριστεία. Οταν αυτό συμβαίνει η μετριότητα αποκαλύπτεται, γι’ αυτό οι μέτριοι απεχθάνονται οποιαδήποτε πρωτοβουλία ανεβάζει τον πήχυ.
Υπερβάλλω; Συνεχίστε, σας παρακαλώ, την ανάγνωση. Ο διευθυντής ενός εργαστηρίου προσέλκυσε στο εργαστήριό του έναν επιστήμονα με απαράμιλλα επιστημονικά προσόντα. Ο διακεκριμένος επισκέπτης-καθηγητής προσέλαβε από τις χρηματοδοτήσεις του νέους επιστήμονες που νυχθημερόν πασχίζουν για την παραγωγή νέας γνώσης. Η παρουσία, όμως, του διεθνούς φήμης καθηγητή ενόχλησε κάποιους συναδέλφους. Γιατί νομίζετε; Διότι ενοχλεί την επιστημονική τους απραξία. Κάποιος, λοιπόν, προέβη στην εξής απίστευτη καταγγελία: ζήτησε να του γνωστοποιήσει το πανεπιστήμιο ποια είναι η εργασιακή σχέση του διάσημου καθηγητή με το εργαστήριο που τον φιλοξενούσε. Ζήτησε, επίσης, να του εξηγήσουν γιατί ο διάσημος καθηγητής χρησιμοποιούσε τον τίτλο του «καθηγητή». Τίτλο που, φυσικά, ο διακεκριμένος φιλοξενούμενος δεν κατασκεύασε, ούτε του δωρίθηκε, αλλά τον κατέκτησε επάξια στην Αμερική, την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο για το πρωτοποριακό, ερευνητικό του έργο. Ο διευθυντής της κλινικής και του εργαστηρίου, γνωρίζοντας την «ελληνική πραγματικότητα», είχε φροντίσει να γνωστοποιήσει την παρουσία του διακεκριμένου ερευνητή στο εργαστήριό του, τόσο στη διοίκηση της Σχολής, όσο και στο πανεπιστήμιο. Το δε πανεπιστήμιο είχε ήδη αποδεχθεί δωρεά επιστημονικών οργάνων του διάσημου καθηγητή, ύψους ενός εκατομμυρίου δολαρίων.
Αναρωτιέται, λοιπόν, κάθε εχέφρων άνθρωπος: Πώς είναι δυνατόν να προωθηθεί η επιστήμη στη χώρα μας, όταν ερευνητές με διεθνή αναγνώριση που διατίθενται να υπηρετήσουν εθελοντικά το πανεπιστήμιό μας αντιμετωπίζονται από συναδέλφους τους με αυτόν το μικροπρεπή τρόπο;
* Ο κ. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος είναι καθηγητής της Ιατρικής.