«Τι Μαλιακός, τι Ασωπός» γράφουν ήδη, σχολιάζοντας τη νέα καταστροφή, πολίτες στα blogs. Τα αίτια του μαζικού θανάτου ψαριών στον κλειστό κόλπο της Φθιώτιδας δίχασαν επιστημονικό κόσμο και τοπικούς παράγοντες, ωστόσο όλα κατατείνουν ότι οι πηγές ρύπανσης είναι πολλαπλές, όπως αποδεικνύουν τα υψηλά ποσοστά αζώτου και φωσφόρου που εντοπίστηκαν στα ύδατα.
«Το άζωτο περιλαμβάνεται στα αστικά λύματα, τα οποία έχει αποδειχθεί ότι δεν υπόκεινται στην ανάλογη επεξεργασία στους βιολογικούς καθαρισμούς της περιοχής, της Λαμίας και των Καμένων Βούρλων», επισημαίνει στην «Κ» ο κ. Ιωάννης Ζαμπετάκης, επίκουρος καθηγητής Χημείας Τροφίμων στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Το φώσφορο αποτελεί βασικό συστατικό των φυτοφαρμάκων, που χρησιμοποιούνται ασύστολα στις καλλιέργειες και μέσω της βροχής καταλήγουν στην κλειστή θάλασσα του Μαλιακού. «Είναι κοινό μυστικό ότι τα εξαιρετικά επιβλαβή απόβλητα από σφαγεία, τυροκομεία και ελαιοτριβεία πέφτουν χωρίς καμιά επεξεργασία στο Μαλιακό», τονίζει ο ίδιος. «Ενοχος» κρίνεται και ο Σπερχειός ποταμός που εμπλουτίζει τη θάλασσα με μεγάλες ποσότητες φερτής ύλης ενώ η πρόσφατη ανακατασκευή της εθνικής οδού είχε αποτέλεσμα υπολείμματα χημικών σταθεροποιητών του μπετόν καθώς και μπάζα να απορρίπτονται στο Μαλιακό, αφού κόπηκαν οι προστατευτικοί για το οικοσύστημα καλαμιώνες.
Τα νεκρά ψάρια
Σύμφωνα με τις τελικές αναλύσεις του ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών) η κύρια αιτία θανάτου των ψαριών ήταν το τοξικό φύκος του γένους chattonella. «Το φύκος έχει μεταξύ άλλων την ιδιότητα να εκκρίνει βλέννη, η οποία επικάθεται στα βράγχια των ψαριών με συνέπεια αυτά να πεθαίνουν από ασφυξία», εξηγεί στην «Κ» ο δρ Βιολογίας Κωνσταντίνος Κουκάρας, που έχει εκπονήσει τη διδακτορική του διατριβή στα επιβλαβή μικροφύκη. «Συνήθως, συναντάμε τέτοιου είδους θανάτους στις υδατοκαλλιέργειες, όπου τα ψάρια δεν μπορούν να διαφύγουν», αλλά «τα ελεύθερα ψάρια αντιλαμβάνονται το τοξικό φαινόμενο και απομακρύνονται. Το γεγονός ότι ψόφησαν, αποδεικνύει ότι το φαινόμενο ήταν ακαριαίο ή εξαιρετικά εκτεταμένο»…
Γιατί όμως εμφανίστηκαν τόσα πολλά κύτταρα; «Η ύπαρξη ελάχιστων κυττάρων της chattonella σε κάθε θάλασσα είναι φυσιολογική», υπογραμμίζει ο επιστήμονας. «Η απότομη αύξησή τους συνδέεται με φαινόμενα ευτροφισμού, που προκαλούνται είτε από την ανθρωπογενή δραστηριότητα είτε από κάποια φυσικά φαινόμενα, όπως η καταιγίδα».
Πολλαπλές επιπτώσεις
Η πληγείσα οικονομικώς τοπική κοινωνία είναι ανάστατη, καθώς η δυσοσμία από τη σήψη των νεκρών ψαριών είναι πολύ έντονη, η θάλασσα έχει κυριολεκτικά «αδειάσει» και η περιοχή έχει εν πολλοίς δυσφημιστεί. Παραφιλολογία επικρατεί γύρω από τις πιθανές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, καθώς το τοξικό φύκος έχει εμφανιστεί στο εξωτερικό από τη δεκαετία του 1950, στην Ελλάδα όμως «είναι σχετικά νέο». Σύμφωνα με τους αλιείς, οι καταναλωτές φοβούνται να αγοράσουν ψάρια. Ο κ. Κουκάρας, όμως, διαβεβαιώνει ότι η τοξικότητα του φύκους δεν περνά στην τροφική αλυσίδα. Αντίστοιχα, η θάλασσα του Μαλιακού έχει γίνει απρόσιτη για τους παραθεριστές. Ο Ελληνας επιστήμονας διευκρινίζει, ότι «κάποια τοξικά φύκη προκαλούν όντως αναπνευστικά προβλήματα στους λουόμενους, η chattonella όμως όχι». Ο κ. Κουκάρας παραλληλίζει τις καταστροφικές συνέπειες του φύκους με «ένα φυσικό απρόβλεπτο κίνδυνο όπως ο σεισμός».
Από την άλλη, ο κ. Ζαμπετάκης κρίνει ότι «ο θάνατος των ψαριών συνδέεται άμεσα με τη ρύπανση στην περιοχή». Ωστόσο, θεωρεί ότι υπάρχει ελπίδα αν ληφθούν άμεσα μέτρα: «ο Σαρωνικός προ της λειτουργίας της Ψυττάλειας ήταν ένας νεκρός κόλπος, σήμερα, όμως, έχει και πάλι ψάρια!»