Αλήθεια, ποιο είναι το νόημα του χωροταξικού σχεδιασμού, όταν δεν έχει όραμα για το μέλλον; Το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον παράκτιο χώρο και τα νησιά, που δόθηκε την περασμένη εβδομάδα για διαβούλευση και «πέρασε στα ψιλά», λόγω του προεκλογικού πυρετού, φαίνεται να είναι μία ακόμα χαμένη ευκαιρία. Το σχέδιο δεν «χαλαρώνει» τους ισχύοντες όρους δόμησης στον αιγιαλό, αν και πολλά σημεία του πρέπει να διευκρινιστούν, αλλά ταυτόχρονα δεν προτείνει μέτρα – τομές για τη μεγαλύτερη προστασία των ακτών και τον μεγαλύτερο έλεγχο της παράκτιας δόμησης. Με τον τρόπο αυτό, όμως, δείχνει μη ρεαλιστικό, καθώς δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη την κλιματική αλλαγή, την άνοδο του επιπέδου της θάλασσας και τις σοβαρές συνέπειες που θα έχουν για την ανάπτυξη της Ελλάδας τις επόμενες δεκαετίες.
Κλείνοντας τις τελευταίες του εκκρεμότητες, το ΥΠΕΧΩΔΕ έδωσε στη δημοσιότητα την προηγούμενη εβδομάδα το «ξεχασμένο» ειδικό χωροταξικό για τον παράκτιο χώρο και τα νησιά. Το σχέδιο μένει πιστό στις βασική αρχή που είχε το 2003, όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά (αλλά χωρίς τότε να θεσπιστεί): τον χωρισμό της παράκτιας περιοχής σε τρεις ζώνες, με διαφορετικές ρυθμίσεις για την καθεμία:
– Στην «κρίσιμη ζώνη», που περιλαμβάνει τα πρώτα 100 μέτρα από τη γραμμή του αιγιαλού προς την ξηρά και τη θάλασσα.
– Στη «δυναμική ζώνη», που καταλαμβάνει τα επόμενα 100 μέτρα από την «κρίσιμη ζώνη» προς το εσωτερικό.
– Στην «υπόλοιπη παράκτια ζώνη», που συνεχίζεται από τη «δυναμική ζώνη» έως τα όρια του δήμου.
Σε πρώτη ανάγνωση, το ειδικό χωροταξικό δείχνει να μην μεταβάλλει στα κρίσιμα σημεία την ισχύουσα νομοθεσία για τη δόμηση στον αιγιαλό. Υπάρχουν, βέβαια, αρκετά «θολά» σημεία που πρέπει να ξεκαθαριστούν: για παράδειγμα, στη «δυναμική ζώνη» το σχέδιο δίνει συντελεστή δόμησης 0,5 (έναντι Σ.Δ. 0,2 που ισχύει γενικά σήμερα) για «λοιπές επιτρεπόμενες χρήσεις», τις οποίες δεν διευκρινίζει επαρκώς.
Στα Κυκλαδονήσια
Ομως, στο πιο κρίσιμο σημείο, δηλαδή την ελάχιστη απόσταση από τον αιγιαλό για οικοδόμηση κτιρίων, διατηρεί τα 50 μέτρα, αγνοώντας σειρά αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας. Το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο, κρίνοντας προεδρικά διατάγματα για τη θέσπιση Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) σε Κυκλαδονήσια (τα περισσότερα διατάγματα… ουδέποτε θεσπίστηκαν) ζητεί αύξηση της ελάχιστης απόστασης στα 100 μέτρα, ενώ απορρίπτει κατηγορηματικά οποιαδήποτε πρόταση για μείωση. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της ΖΟΕ Σίφνου το Ε΄ Τμήμα έκρινε (απόφαση υπ’ αριθμ. 210/2002) ότι «η ελάχιστη απόσταση κτισμάτων από τη γραμμή του αιγιαλού πρέπει να ορισθεί γενικά σε 100 μέτρα, όπως προβλέπεται από παλαιότερα νομοθετήματα (όπως το από 11.5.1989 Π.Δ. για τη νήσο Σύρο), για να αποφευχθεί η επιδείνωση του ευαίσθητου οικοσυστήματος των νησιών». Το διάταγμα της ΖΟΕ Σίφνου επανήλθε στο Ε΄ Τμήμα, το οποίο απέρριψε (αρ. 99/2004) νέα πρόταση του νομοθέτη, αυτή τη φορά για μείωση της ελάχιστης απόστασης τοποθέτησης κτισμάτων από τη γραμμή του αιγιαλού από 100 σε 30 μέτρα. Οπως έκρινε το ΣτΕ, η πρόταση αυτή «αντιστρατεύεται προδήλως την ανάγκη προστασίας του ευαίσθητου οικοσυστήματος των ακτών».
Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε το ΣτΕ (αρ. 536/2002), κρίνοντας το σχέδιο διατάγματος για τη ΖΟΕ Τήνου. «Ενόψει της αυξημένης ανάγκης προστασίας των ακτών των μικρών νήσων, ως ευαίσθητων οικοσυστημάτων εκτεθειμένων στις μεγάλες πιέσεις της αγρίας τουριστικής και οικιστικής αναπτύξεως, η ελάχιστη απόσταση των κτισμάτων από την καθορισμένη γραμμή του αιγιαλού πρέπει να μην είναι μικρότερη των 100 μέτρων». Υπενθυμίζεται ότι το ΥΠΕΧΩΔΕ επέλεξε να θεσπίσει τα ειδικά χωροταξικά πλαίσια όχι με προεδρικά διατάγματα, που κρίνονται απευθείας από το ΣτΕ, αλλά με κοινές υπουργικές αποφάσεις, ένα ακόμα «τρικ» για να αποφύγει τον έλεγχο του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου.
Αυξάνονται οι οικισμοί
Ποιο είναι, λοιπόν, σήμερα το τοπίο στις παράκτιες περιοχές; Τα τελευταία χρόνια, οι παράκτιοι οικισμοί πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς, όπως άλλωστε και η διάσπαρτη οικοδόμηση με τους όρους που ισχύουν στις εκτός σχεδίου περιοχές. Μελέτη του 1999 (Νικολάου Α., Σταματίου Ε., «Η εξελιξη της οικιστικής ανάπτυξης στον παράκτιο χώρο») παρουσιάζει ως χαρακτηριστικά παραδείγματα την Ανατολική Αττική, στην οποία οι παραθαλάσσιοι οικισμοί αυξήθηκαν κατά 34, από το 1971 έως το 1991, και έφτασαν τους 87, και τη Χαλκιδική, στην οποία το ίδιο διάστημα δημιουργήθηκαν 82 (!) νέοι παράκτιοι οικισμοί, φθάνοντας τους 135.
Παρά τις τεράστιες οικιστικές πιέσεις που δέχονται οι ακτές, η διαδικασία διαδικασία χάραξης γραμμής αιγιαλού (απαραίτητη για τον καθορισμό των ορίων) βρίσκεται ακόμα σε εμβρυακό στάδιο: το 2002 είχαν καθοριστεί μόλις 1.700 χλμ. ακτών, ή αλλιώς το 11% του συνόλου! Σε περίπτωση που ένας πολίτης επιθυμεί να χτίσει σε περιοχή που δεν έχει καθορισμένη γραμμή αιγιαλού, τότε πρέπει να ζητήσει τη συγκρότηση μιας ειδικής επιτροπής της διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της Περιφέρειας.
Την εντύπωση ότι όλα αυτά τα χρόνια η Πολιτεία σκοπίμως… κοιμάται τον ύπνο του δικαίου στο θέμα της προστασίας των ακτών ενισχύει και το δαιδαλώδες νομοθετικό καθεστώς που διέπει τη δόμηση στον αιγιαλό, με δεκάδες αλληλοαναιρούμενους νόμους, διατάγματα και εγκυκλίους και φυσικά, αρκετές εξαιρέσεις. Χαρακτηριστικό είναι πως μέχρι το 2001, το μοναδικό θεσμικό εργαλείο για την προστασία των ακτών ήταν ένας νόμος του 1940! Ενας νόμος που προφύλασσε τον κοινόχρηστο χαρακτήρα των ακτών, αλλά δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα πληθυσμιακής υπερσυγκέντρωσης των ακτών, καταπάτησης δημόσιας γης, αυθαίρετης δόμησης στον αιγιαλό. Και φυσικά δεν λάμβανε υπόψη προβλήματα διάβρωσης των ακτών και ανόδου της στάθμης της θάλασσας, προβλήματα που παραμένουν και σήμερα «ψιλά γράμματα», ή παραπέπονται στην επόμενη γενιά…
Η παράκτια δόμηση στην Ευρώπη
Αντίθετα με την Ελλάδα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν αυξήσει την ελάχιστη απόσταση των κτισμάτων από τις παραλίες, προστατεύοντάς τες και για τις επόμενες γενεές.
– Η Ιταλία έχει απαγορεύσει από το 1985 κάθε μετατροπή χαρακτήρα περιοχών που βρίσκονται σε απόσταση 300 μέτρων από τις ακτές.
– Η Ισπανία από το 1988 θεωρεί προστατευόμενη δημόσια έκταση τα πρώτα 100 μ. από τον αιγιαλό (με δυνατότητα για επιπλέον 100 μ.) και πολλές δραστηριότητες απαγορεύονται αυστηρά.
– Η Πορτογαλία, σύμφωνα με νόμο που ισχύει από το 1933 (!), ορίζει ζώνη 500 μέτρων από τον αιγιαλό, στην οποία ισχύουν συγκεκριμένοι περιορισμοί.
– Η Δανία θεωρεί προστατευόμενη ζώνη τα πρώτα 100 μέτρα από τον αιγιαλό σε αστικές και παραθεριστικές περιοχές (και 300 μ. στις αγροτικές). Στη ζώνη αυτή απαγορεύεται ή περιορίζεται αυστηρά η δόμηση, ενώ απαγορεύεται η περίφραξη των ιδιοκτησιών και η παρεμπόδιση της πρόσβασης στην παραλία.