Η θέση του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες είναι ότι «δεν πρέπει να μιλάμε σε όλους για το άσυλο, για να μη χρησιμοποιείται καταχρηστικά. Βέβαια, ο νομικός αρωγός είναι υποχρεωμένος να δεχθεί και να προωθήσει το αίτημα όπου ζητήσει πολιτικό άσυλο». Οπως εξηγεί στην «Κ» ο νομικός κ. Σπ. Κουλοχέρης «ενημερώνουμε πάντα όσους θεωρούμε prima fatsea πρόσφυγες ή δικαιούχους διεθνούς προστασίας, όπως οι Σομαλοί, οι Αφγανοί, οι Ιρακινοί. Σε αυτούς πρέπει να δίνεται ένα φυλλάδιο στη γλώσσα τους, όπου θα εξηγούνται τα δικαιώματά τους. Επειδή, όμως, πολλοί δεν έχουν πάει σχολείο ή η κουλτούρα τους είναι στηριγμένη στην προφορικότητα, θα πρέπει κάποιος από Μη Κυβερνητική Οργάνωση να τους εξηγήσει τι γράφει το φυλλάδιο. Γι’ αυτούς το κείμενο δεν λέει τίποτα. Είναι σαν να δώσω στη θεία μου το βιβλίο των οδηγιών για το πώς λειτουργεί το πλυντήριο. Δεν θα το ανοίξει ποτέ. Στην αρχή θα σου πουν «εγώ θέλω να με αφήσετε να πάω όπου θέλω» κι εσύ πρέπει να εξηγήσεις ότι «κοίτα να δεις. Δεν μπορείς να πας όπου θέλεις. Μπήκες παράνομα στη χώρα. Πρέπει να κρατηθείς για τάδε χρονικό διάστημα. Εχεις τα τάδε δικαιώματα. Θα σου πάρουν τα δακτυλικά αποτυπώματα και εάν μετά σε βρουν σε άλλη χώρα, κινδυνεύεις να σε επιστρέψουν»».
«Γιατί έφυγες;»
Μπορεί κάποιος να δικαιούται προστασία, αλλά επειδή υφίσταται δίωξη από τα γεννοφάσκια του δεν το καταλαβαίνει. Γι’ αυτό υπάρχουν δύο βασικές ερωτήσεις που κάποιος κάνει στο screening: «Γιατί έφυγες από τη χώρα σου;» «Γιατί ήρθες στην Ελλάδα;».
«Αν σου πει ότι ήρθε γιατί δεν είχε να φάει», εξηγεί ο κ. Κουλοχέρης «τον ρωτάς «γιατί δεν είχες να φας;». Εάν σου πει ότι «δεν είχα να φάω διότι μου πήρε ο θείος μου τα χωράφια», τον ρωτάς «Κι εσύ γιατί δεν έκανες τίποτα;». Αν σου πει «δεν μπορούσα να κάνω τίποτα διότι ο θείος μου είναι με το κόμμα της κυβέρνησης», τότε καταλαβαίνεις ότι πιθανότατα διώκεται στη χώρα του και τότε έχεις υποχρέωση να του εξηγήσεις ότι έχει τη δυνατότητα να υποβάλει αίτημα ασύλου».
«Για να καταλάβετε τι εννοώ, θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Εάν εμείς περιγράφαμε σε έναν Νορβηγό την ταλαιπωρία που τραβάμε με τις δημόσιες υπηρεσίες, θα μας έλεγε «εσείς υποφέρετε σε αυτή τη χώρα». Εμείς, όμως, θεωρούμε αυτονόητο ότι θα πάμε σε μια υπηρεσία και ο υπάλληλος δεν θα είναι στη θέση του ή θα μας πουν ψέματα. Πρόσφατα σε μια διεθνή συνάντηση έλεγα σε Σουηδούς και Ούγγρους συναδέλφους ότι οι εκάστοτε υπουργοί φέρνουν μαζί και τους συμβούλους τους. «Αφού υπάρχουν μέσα στα υπουργεία άνθρωποι που πληρώνονται κανονικά από το κράτος, τι τους θέλουν τους συμβούλους;» με ρώτησαν γεμάτοι απορία.
»Η διαφορά μας από αυτούς τους λαούς είναι ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν θεσπισθεί στην Ευρώπη. Εμείς είμαστε υποχρεωμένοι να τα σεβόμαστε, ενώ γι’ αυτούς δεν υφίστανται τέτοιες έννοιες. Σκοπός δεν είναι να καταργηθεί το κράτος και να το κάνουμε ξέφραγο αμπέλι. Η διαδικασία πρέπει να γίνεται ακριβώς για να μην είναι η χώρα ξέφραγο αμπέλι και για να βοηθηθούν όσοι έχουν ανάγκη. Για να γυρίζουμε σπίτια μας και να κοιμόμαστε ήσυχοι ότι κάναμε το καθήκον μας, ότι εφαρμόσαμε τον νόμο. Απλά πράγματα».
Ψευδής ταυτότητα
Μπορεί κάποιος να δηλώσει ψευδή ταυτότητα; «Φυσικά» απαντά στην «Κ» ο κ. Κουλοχέρης, «αλλά ο ειδικός οφείλει να καταλάβει ποιος δικαιούται προστασία και ποιος όχι. Υπάρχει ολόκληρο σύστημα ανοικτών και κλειστών ερωτήσεων για να καταλάβεις πού βρίσκεται η αλήθεια. Οφείλεις να το κάνεις αυτό για να βοηθήσεις όσους έχουν ανάγκη. Οποιοσδήποτε άνθρωπος είναι πολύ δύσκολο να λέει συνέχεια ψέματα, εάν ο άλλος ξέρει να θέτει τις σωστές ερωτήσεις. Για παράδειγμα, στην εξέταση ενός αιτήματος ασύλου, όταν ο άλλος σου λέει ότι είναι από το Νταρφούρ, τον ρωτάς «από ποια πόλη;» και συνεχίζεις με ανάλογες ερωτήσεις: «Υπάρχει ποτάμι στην πόλη;», «Ποιο είναι το όνομά του;», «Πόσες ώρες κάνεις από το χωριό σου μέχρι το ποτάμι;», «Πόσους κατοίκους έχει το χωριό σου;», «Οταν μπήκαν στο σπίτι για να σε συλλάβουν από ποιο παράθυρο πήδηξες;» Ε! δεν μπορεί να λέει σε όλα ψέματα. Θυμάμαι κάποτε εξέταζα ανθρώπους που ισχυρίζονταν ότι είναι Παλαιστίνιοι. Ζήτησα από τους πρώτους να μου πουν την πρώτη στροφή του εθνικού τους ύμνου. Μετά, από τους υπόλοιπους ζήτησα να μου πουν τη δεύτερη στροφή. Ξέρετε τι είχε γίνει; Οι πρώτοι είχαν πει στους επόμενους τι ρώτησα και ο μοναδικός Παλαιστίνιος μάθαινε στους υπόλοιπους την πρώτη στροφή από τον εθνικό ύμνο… Κάποια άλλη φορά, όμως, που χρησιμοποίησα το ίδιο κόλπο, ντράπηκα πολύ. Μια μεγάλη ομάδα πραγματικών Σομαλών, παιδιά και μεγάλοι, ρακένδυτοι όλοι, σηκώθηκαν όρθιοι και άρχισαν να τραγουδούν με βαθιά συγκίνηση τον εθνικό ύμνο της Σομαλίας. Ντράπηκα τόσο πολύ… Η δική μου εμπειρία λέει ότι αυτός που είναι πρόσφυγας είναι λακωνικός και έχει απαντήσεις. Πρέπει όμως να νιώθει άνετα. Να μη βρίσκεται σε κατάσταση ταραχής. Να μη του βάλεις μπροστά του έναν αστυνομικό. Να μην τον εξετάζεις σε ένα χώρο όπου γίνονται 15 συνεντεύξεις συγχρόνως».
Ουδείς αλάνθαστος
Το λάθος πάντα παραμονεύει, παραδέχεται ο κ. Κουλοχέρης και περιγράφει μια δική του προσωπική εμπειρία: «Είχε έρθει κάποτε σε μένα κάποιος που ισχυριζόταν ότι είναι από τη Σομαλία. Ομως είχε το προφίλ ανθρώπου από την Υεμένη. Ηταν κοντούλης, με άλλες γωνίες προσώπου και διαφορετικά μαλλιά από τους Σομαλούς. Σκέφτηκα αμέσως ότι λέει ψέματα. Ομως κατά τη διάρκεια της συνέντευξης προέκυψε ότι ανήκε σε μια φυλή που είχε μεταναστεύσει από την Υεμένη στη Σομαλία τον 10ο αι. μ.Χ. Είχε υπάρξει θύμα βιασμού μπροστά στα μάτια της μάνας του από μέλη άλλης φυλής. Η μητέρα του είχε καταφέρει να περάσει απέναντι στην Υεμένη και βρισκόταν σε στρατόπεδο της Υπατης Αρμοστείας. Τελικά επρόκειτο για σαφή περίπτωση πρόσφυγα. Ομως χρειάσθηκε να μιλήσω ώρες μαζί του για να καταλάβω την αλήθεια. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στο screening όπου ο διαθέσιμος χρόνος είναι πολύ μικρότερος».
Διαχωρισμός ανά περίπτωση
Με το screening γίνεται διαχωρισμός των ανθρώπων ανά κατηγορίες, ώστε να προωθούνται στη συνέχεια σε ανάλογες δομές. Είναι δύσκολο να εξαχθεί αμέσως συμπέρασμα για το ποιος δικαιούται προστασία. Γι’ αυτό και σύμφωνα με την πρόταση του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, στα κέντρα καταγραφής και διαχείρισης οι αλλοδαποί θα παραμένουν το πολύ μια εβδομάδα. Θα γίνεται δακτυλοσκόπηση, καταγραφή, ιατρικές εξετάσεις και ανάλογα με τη γενική κατηγορία στην οποία θα ανήκουν θα παραπέμπονται οι ευάλωτες ομάδες (ασυνόδευτα ανήλικα, οικογένειες με παιδιά, έγκυες, μητέρες μόνες με παιδιά, θύματα βασανιστηρίων) σε ειδικά ανοιχτά κέντρα, οι ενήλικοι αιτούντες άσυλο σε ειδικά κέντρα φιλοξενίας αιτούντων άσυλο, οι μη αιτούντες άσυλο θα προωθούνται στα κρατητήρια αλλοδαπών σε όλη την Ελλάδα προκειμένου να απελαθούν.
Αυτός εξάλλου είναι και ο μοναδικός τρόπος για να σταματήσουν οι παραβιάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου για τις οποίες έχει επανειλημμένως καταδικαστεί η χώρα. Μόνο έτσι δεν θα μαζεύονται ανθρώπινα ράκη στο κέντρο της πόλης και σε συγκεκριμένες γειτονιές. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να εκλείψει το φαινόμενο «Πέτρου Ράλλη» με τις ουρές 3.000 ανθρώπων κάθε εβδομάδα έξω από το τμήμα αλλοδαπών, όπου την πολυπόθητη αίτηση για πολιτικό άσυλο δεν καταφέρνουν να καταθέσουν όσοι δικαιούνται εξέτασης του αιτήματος, αλλά όσοι μπορούν να καταβάλουν τα 1.000 ευρώ που «κοστίζει» το δικαίωμα πρόσβασης στη διαδικασία…
Πρόβλημα με τους διερμηνείς
Είναι απαραίτητο να υπάρχουν ειδικευμένοι διερμηνείς στις κύριες γλώσσες προέλευσης, που για τη χώρα μας είναι φαρσί, παστούν, αραβικά, ουρντού, τουρκικά -αγγλικά και γαλλικά, για αρκετούς από τους «εισερχόμενους».
Ομως, με το υπάρχον σύστημα απασχόλησης στο Δημόσιο είναι αδύνατον να βρεθούν ο διερμηνείς. Η χρηματοδότηση γι’ αυτές τις δράσεις θα προέλθει από ευρωπαϊκά προγράμματα, ενώ η αστυνομία αναζητεί διερμηνείς για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Οσοι μετανάστες γνωρίζουν καλά ελληνικά είναι αυτοί που μένουν χρόνια στην Ελλάδα και δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν τις εργασίες τους για ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα με ημερομηνία λήξης, με δεδομένο ότι η νομιμότητά τους εξαρτάται από τη συνεχή απασχόληση.
Χρειάζονται αλλαγές
Κατά δεύτερον, στις θέσεις αυτές απαγορεύει ο νόμος να προσληφθούν αιτούντες άσυλο, αν και κάποιοι από αυτούς, μετά μακρόχρονη παραμονή στην Ελλάδα και σπουδές, γνωρίζουν καλά ελληνικά. Εάν, λοιπόν, δεν γίνουν αλλαγές στο καθεστώς απασχόλησης είναι αδύνατον να βρεθούν διερμηνείς. Και χωρίς διερμηνείς, ακόμη και η καλύτερη ομάδα screening δεν μπορεί να δουλέψει.