Ας αρχίσουμε από το τέλος της συνάντησης. Οταν, βγαίνοντας από το Μουσείο της Ακρόπολης, όπου γευματίσαμε, περπατήσαμε στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Στα λίγα μέτρα που διασχίσαμε, πριν ο Γιώργος Λούκος στρίψει στη Μακρυγιάννη με κατεύθυνση το κτίριο του Φεστιβάλ Αθηνών, κάτι άλλαξε. Προστέθηκε μια πτυχή στον χαρακτήρα του καλλιτεχνικού διευθυντή του Ελληνικού Φεστιβάλ, την οποία ελάχιστα εκθέτει και ζήτησε επιπλέον να μη δημοσιοποιηθεί. Εριξε ένα κέρμα σε μετανάστη που έπαιζε μουσική, αναρωτήθηκε πολλές φορές για τη μοίρα όλων αυτών των πλανόδιων Πακιστανών(;) που πουλούσαν ομπρέλες για τον ήλιο ή επιδείκνυαν την πραμάτεια τους από πλαστικά παιχνίδια. Η κοινωνική δραστηριότητα του Γιώργου Λούκου έχει και μια εθελοντική πλευρά, που δεν θέλει να καταγραφεί. Ο,τι κάνει ή διηγείται είναι ούτως ή άλλως αποδραματοποιημένο. Διαθέτει αυτό το πολύτιμο κεντροευρωπαϊκό(;) χαρακτηριστικό, να παραμένει ψύχραιμος ακόμη και όταν τίποτα δεν είναι στέρεο και εξασφαλισμένο. Οπως το κτίριο της Πειραιώς 260, στο οποίο φιλοξενούνται οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ (σ.σ. το παραχωρεί η Εθνική Τράπεζα), η μελλοντική χρηματοδότηση του θεσμού, η εμπιστοσύνη και εκτίμηση με την οποία τον περιβάλλουν καλλιτέχνες και πολιτικοί. Το τελευταίο, μάλλον δεν ανατρέπεται. Αλλά και πάλι, όλα είναι ρευστά… Πριν από πέντε χρόνια, όταν τοποθετήθηκε στο τιμόνι ενός παρηκμασμένου θεσμού, από τον τότε πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, τον περιέβαλαν αντικρουόμενα σχόλια. Από τη μια, καχυποψία, από την άλλη, αποδοχή. Τι κι αν είχε τις καλύτερες «συστατικές επιστολές» από την 26χρονη διεύθυνση του Μπαλέτου της Οπερας της Λυών, από τις διεθνείς συνεργασίες και επαφές του. Από την πρώτη κιόλας χρονιά, όμως, όταν ο διεθνής Τύπος άρχισε να εκθειάζει την αναγέννηση ενός θεσμού και να συρρέει κόσμος στις παραστάσεις, το «κλίμα» άλλαξε. Σήμερα, το όνομά του ταυτίζεται με το ερώτημα: «Τι καλό θα μας φέρετε και του χρόνου, κύριε Λούκο;». Τον σταματούν στο δρόμο για έναν ευγενικό χαιρετισμό, σχόλιο ή πληροφορία. Είναι εμφανές ότι τα τελευταία χρόνια το κοινό έχει υπερδιπλασιαστεί. Συμβάλλει σ’ αυτό και το επικοινωνιακό χάρισμα του νέου διευθυντή.
Στη διάρκεια του γεύματος, στο εξαιρετικά προνομιούχο και, παρά τα πλήθη, ήσυχο καφέ – εστιατόριο του Μουσείου, το μαγνητόφωνο άνοιξε και έκλεισε πολλές φορές. Τα «off the record» συναγωνίζονται τα «on». Το «αρχείο» του Γιώργου Λούκου συμπληρώνει την όψη της Ελλάδας της χρεοκοπίας και των πελατειακών σχέσεων στον χώρο του πολιτισμού. Και μπορεί να μην είναι (τόσο) οικονομικά τα σκάνδαλα, εγγράφονται όμως αποκαλυπτικές συμπεριφορές και απαιτήσεις.
– Πέμπτος χρόνος στη διεύθυνση του Φεστιβάλ, κ. Λούκο… Προς το καλύτερο;
– Τα πράγματα δεν είναι ποτέ άσπρα ή μαύρα. Εχουν αποχρώσεις. Ας αρχίσουμε από τα θετικά: μολονότι η κρίση είναι δραματική, δεν επηρέασε το Φεστιβάλ. Πήγε πάρα πολύ καλά και δύσκολες παραστάσεις ήταν sold out.
– Σε αυτά τα sold out, τι ποσοστό είναι προσκλήσεις και τι εισιτήρια;
– Ελάχιστες είναι οι προσκλήσεις. Τα εισιτήρια είναι πολύ σημαντικό έσοδο για μας. Βγάζουμε περίπου 3,5 εκατομμύρια, που καλύπτουν ένα μέρος του προϋπολογισμού μας.
– Στην Πειραιώς, παρατηρούμε ότι ανακυκλώνονται σε έναν βαθμό τα ίδια πρόσωπα.
– Τους «επώνυμους» τους βλέπουμε και τους αναγνωρίζουμε, αλλά δεν είναι μόνο αυτοί. Μέχρι το 2005 το κοινό του Φεστιβάλ ήταν 65.000 – 70.000 και τώρα είναι 200.000, από το οποίο ένα ποσοστό 60% είναι νέα παιδιά που δεν ήξεραν καν ότι υπήρχε Φεστιβάλ Αθηνών.
– Πόσο τα φεστιβάλ ανά τον κόσμο είναι συνδεδεμένα με την κοινωνία;
– Εξαρτάται από τα φεστιβάλ. Για παράδειγμα, η Αβινιόν έχει ταυτότητα ως πόλη χάρη στο φεστιβάλ της. Μεταμορφώνεται κάθε καλοκαίρι σε ένα πολιτιστικό κέντρο. Εκτινάσσεται τουριστικά και οικονομικά.
– Στην Αθήνα τα τελευταία χρόνια πυκνώνουν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις σε όλη τη διάρκεια του χρόνου και τον ερχόμενο χειμώνα θα αυξηθούν και με την προσθήκη του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ωνασείου. Υπάρχει κοινό στην Αθήνα για να απορροφήσει όλα αυτά τα θεάματα;
– Νομίζω ναι. Αυτό που μπορεί να συμβεί είναι μια σύγκριση ταυτοτήτων. Αλλος είναι επιχορηγούμενος οργανισμός και μπορεί να έχει φτηνό εισιτήριο και άλλος όχι. Για παράδειγμα, στο Φεστιβάλ μπορεί να δει παραστάσεις με 20 – 25 ευρώ και αλλού πρέπει να δώσει 100… Αυτό, θα το σκέφτεται όλο και περισσότερο.
– Οσο περνάνε τα χρόνια, μετανιώνετε που αναλάβατε τη διεύθυνση;
– Καθόλου. Είναι κάτι που πάει καλά και με ευχαριστεί. Ορισμένα πράγματα θα έπρεπε να έχουν γίνει πιο γρήγορα. Για παράδειγμα, το θέμα της Πειραιώς σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα θα είχε λυθεί (σ.σ. αγορά του κτιρίου από το κράτος ώστε να εκχωρηθεί στο Φεστιβάλ). Βέβαια, εδώ οι υπουργοί Πολιτισμού αλλάζουν κάθε έξι μήνες, περίπου! Οπως έχω ήδη πει, σε 26 χρόνια στην Οπερα της Λυών γνώρισα έξι υπουργούς, σε τέσσερα χρόνια στην Ελλάδα γνώρισα οκτώ, γιατί αλλάζουν και υπουργείο!
Οι ξένες παραστάσεις στοιχίζουν λιγότερο
Φέτος, το Φεστιβάλ χρηματοδοτήθηκε με 7 εκατ. από το ΥΠΠΟΤ. Από χορηγίες (Εθνική, ΟΠΑΠ, Αττικό Μετρό) προστέθηκαν άλλες 500.000 ευρώ περίπου. «Από το εξωτερικό οι παραστάσεις, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, στοιχίζουν λιγότερο», λέει ο Γ. Λούκος. «Μία ελληνική παράσταση κοστίζει, περίπου, κατά μέσον όρο, 200.000. Μία παράσταση από το εξωτερικό σπάνια είναι τόσο ακριβή. Η περσινή της Επιδαύρου του Bridge Project με το «Χειμωνιάτικο παραμύθι» και τον Ιθαν Χοκ ήταν ακριβή, αλλά βγάλαμε 400.000 από εισιτήρια και υπερκαλύφθηκαν τα έξοδα. Το ίδιο και με την Ελεν Μίρεν – «Φαίδρα» και το National Theatre που βγάλαμε 350.000».
– Την ελληνική πραγματικότητα την ξέρατε όταν ήρθατε;
– Οχι. Τη γνώρισα μέσα από το Φεστιβάλ. Και μου αρέσει πολύ. Με όλες τις αντιθέσεις της, είναι μια πολύ ζωντανή χώρα. Είμαστε ψώνια, πιστεύουμε όλοι ότι είμαστε καλλιτέχνες, ο ναρκισσισμός είναι πολύ πιο έντονος απ’ ό,τι στην Ελβετία, για παράδειγμα. Εκεί έχουν τράπεζες εδώ έχουμε ego!.. Στις προτάσεις που υποβάλλονται στο Φεστιβάλ ορισμένες είναι απαιτητικές, έως και απειλητικές, από ανθρώπους που δεν έχουν καν καριέρα. Κάποιος που δεν έχει ανεβάσει ποτέ παράσταση, θέλει να κάνει ένα έργο σε νησί και να το φέρει με καράβι στον Πειραιά… Επίσης, ο αριθμός των προτάσεων. Η Αβινιόν έχει 60 και εμείς 800 εκ των οποίων οι 780 είναι ελληνικές… Ορισμένα ντοσιέ δε, που υποβάλλονται, είναι ογκώδη σαν εγκυκλοπαίδειες. Ολοι αυτοί αγαπούν την τέχνη, πράγματι. Μόνο που στο εξωτερικό, όποιος αγαπάει την τέχνη δεν θεωρεί αυτομάτως τον εαυτό του καλλιτέχνη.
– Εάν αναγκαζόσασταν να επιλέξετε ανάμεσα στην Αθήνα και στη Λυών; Πρόσφατα δημοσιεύτηκε στον γαλλικό Τύπο ότι είστε συνυποψήφιος για τη διεύθυνση του ιστορικού Τεάτρ Νασιονάλ ντι Σαγιό.
– Δεν ξέρω τι θα ‘κανα. Μου έκαναν μια πολύ σημαντική πρόταση, που τη σκέφτομαι εδώ κι έναν μήνα. Το Σαγιό είναι πολύ τιμητική υποψηφιότητα… Είμαι όμως δεμένος με τη Λυών, αγαπώ την ησυχία της, είμαι δεμένος με τα προγράμματα που έχω ετοιμάσει τα επόμενα χρόνια… Θα ‘πρεπε να τα σταματήσω όλα αυτά για να αναλάβω το Σαγιό. Από την άλλη, 26 χρόνια στη Λυών, ίσως έχει κλείσει κι ένας κύκλος.
Το Φεστιβάλ επηρεάζει την κοινωνία και η κοινωνία το Φεστιβάλ
Στην αίθουσα του εστιατορίου, τουρίστες από όλα τα μέρη του κόσμου αλλά και αρκετοί Ελληνες. Χαμηλοί τόνοι, υποδειγματική οργάνωση, ο χώρος επιβάλλεται στους επισκέπτες. Ενα διεθνές περιβάλλον, σε ένα μουσείο-κόσμημα. Απέναντί μας, η Ακρόπολη κλειστή λόγω στάσεων εργασίας. Η Ελλάδα των πολλών ταχυτήτων. «Μνημεία-όμηροι διεκδικήσεων. Δεν είμαι υπέρ αυτής της τακτικής. Κάνει κακό στον τουρισμό και στη χώρα. Πλήττεται η οικονομία, άρα το κακό επιστρέφει σ’ εμάς τους ίδιους. Ξέρω ήδη πολλούς τουρίστες που επέλεξαν άλλον προορισμό», σχολιάζει νηφάλια ο Γ. Λούκος. Η μόνη «έκρηξη» -για την ακρίβεια μιλάει γρήγορα και νευρικά χωρίς διακοπή- προκύπτει στο ερώτημα «τι σας έχει κουράσει όλα αυτά τα χρόνια».
«Υπάρχει μια δυσκολία στη λειτουργία του κράτους. Ορισμένα πράγματα που είναι αυτονόητα, δεν γίνονται. Φέτος, το ΚΑΣ παραχώρησε το Ηρώδειο σε παραστάσεις μετά το τέλος του Φεστιβάλ. Εγώ συμμορφώθηκα στις υποδείξεις ότι πρέπει να σεβόμαστε τα μνημεία, αλλά φοβάμαι ότι το ξέχασαν οι ίδιοι. «Εκλεισα» στις 15 Ιουλίου, έδωσα άδεια σε όσους εργάζονται κι εκείνοι το παραχωρούν σε όποιον περαστικό το θέλει. Εάν σεβόμαστε όλοι τον εαυτό μας, θα έπρεπε να σεβόμαστε και το Ηρώδειο. Δεν συμβαίνει πουθενά αλλού. Ούτε στο Κολοσσαίο της Ρώμης ούτε στο Παλάτι των Παπών στην Αβινιόν, μόνο στο Ηρώδειο. Εμείς, που είμαστε αρχαιολάτρες και ξιφουλκούμε διαρκώς για το παρελθόν μας, είμαστε οι πρώτοι που νοικιάζουμε τα μνημεία μας σαν να είναι μπουζουξίδικα».
Μικρή παύση, για να πάρει ανάσα. Δύο περιστέρια που έχουν μπει στην αίθουσα από τις ανοιχτές τζαμαρίες, περιφέρονται ανενόχλητα και απολύτως εξοικειωμένα.
– Κι εσείς, προσωπικά, έχετε κάνει πολλές υποχωρήσεις στα σχήματα που εμφανίζονται στο Ηρώδειο και κυρίως στην Επίδαυρο. Ξεκινήσατε πιο δυναμικά και ριζοσπαστικά.
– Για ορισμένους ήταν αυτονόητο ότι αποτελούν μέρος του Φεστιβάλ. Αν μια πρόταση δεν έχει ενδιαφέρον, δεν τη συμπεριλαμβάνω στο πρόγραμμα. Αυτό παραμένει.
– Αλλάζει η νοοτροπία;
– Αλλάζει πολύ αργά. Στο εξωτερικό είναι αυτονόητο ότι δεν συμμετέχεις επειδή είσαι εθνικό θέατρο ή εθνική ορχήστρα, αλλά επειδή κάνεις μια ενδιαφέρουσα πρόταση.
– Στην αρχή είχατε και πολιτικές παρεμβάσεις. Βουλευτές και υπουργούς που ζητούσαν διάφορα ρουσφέτια. Σταμάτησε αυτό;
– Ναι, σταμάτησε. Δεν είναι πράγματα που «φαίνονται» αυτά, αλλά αποτελούν πολύ μεγάλη πρόοδο. Επαιρναν, για παράδειγμα, από τα τάδε υπουργείο και ζητούσαν 25 προσκλήσεις. Απαντούσα, όχι. Αν θέλει ο υπουργός να έρθει θα του διαθέσουμε μία πρόσκληση. Αιφνιδιάστηκαν στην αρχή, γιατί δεν είχαν συνηθίσει σε παρόμοιες αντιδράσεις. Νομίζω ότι με βοήθησε πολύ το γεγονός ότι είχα δουλέψει στο εξωτερικό.
– Το Φεστιβάλ έδωσε το σήμα ή αλλάζει και κάτι στην ελληνική κοινωνία;
– Νομίζω και τα δύο μαζί. Νομίζω ότι το Φεστιβάλ βοήθησε να αλλάξει η ελληνική κοινωνία. Και τα δύο μαζί.
– Αρα υπάρχει αλληλεπίδραση…
– Βεβαίως. Βλέπω τώρα το κοινό που έρχεται για εισιτήρια στην Πειραιώς. Λειτουργεί εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι τρία χρόνια πριν, που θεωρούσε αυτονόητο ότι κάτι πρέπει να κάνουμε. Να προσθέσουμε μία ακόμη παράσταση, για παράδειγμα. Τώρα είναι πολύ πιο διαλλακτικοί. Αλλαξε η συμπεριφορά τους.
– Ερχονται οι πολιτικοί στο Φεστιβάλ;
– Οχι όσο θα ‘πρεπε ή θα ‘θελα εγώ. Σε άλλες χώρες πάνε περισσότερο.
– Η τέχνη και η πολιτική στην Ελλάδα έχουν επαφή;
– Η πολιτική δεν έχει σχέση με την τέχνη. Οχι το αντίστροφο.
– Πιστεύετε ότι οι πολιτικοί στη χώρα μας υπολείπονται της κοινωνίας, των καλλιτεχνών της;
– Η οργή του κόσμου κατά των πολιτικών δεν είναι χωρίς βάση. Ξυπνήσαμε όλοι ένα πρωί κάτω από το νερό. Επί χρόνια βυθιζόμασταν και δεν μας το έλεγε κανείς.
– Οταν ήρθατε στην Ελλάδα, τι σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση;
– Κρατώ τα θετικά: την περιέργεια και τον ενθουσιασμό του κοινού.
Οι σταθμοί του
1950
Γεννήθηκε στην Αθήνα.
1968
Φεύγει στη Γαλλία μετά το Γυμνάσιο.
1972
Ξεκινά συνεργασίες με το Thˆtre du Silence. Ακολουθούν η Οπερα της Ζυρίχης (1973), το Μπαλέτο Ρολάν Πετί της Μασσαλίας (1975), η Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης (1981 – ’82).
1974
Σπουδάζει Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Aix-en-Provence.
1984
Τοποθετείται διευθυντής Χορού στην Οπερα της Λυών.
1992
Αναλαμβάνει διευθυντής του Φεστιβάλ Χορού στις Κάννες.
1995
Ο υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας του απονέμει τον τίτλο του Chevalier des Arts et des Lettres.
2000
Του απονέμεται ο τίτλος του Officier des Arts et des Lettres.
2005
Αναλαμβάνει τα Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.
Η συνάντηση
Ο Γ. Λούκος προτιμούσε να μην απομακρυνθούμε από τα γραφεία του Φεστιβάλ, που βρίσκονται στη Χατζηχρήστου. Ιδανική επιλογή, το εστιατόριο του Μουσείου της Ακρόπολης. Φάγαμε φάβα Σαντορίνης με καπαρόφυλλα, γαρίδες στη σχάρα με σαλάτα από αρμυρίκια και κεφτέδες με δυόσμο. Ολα εξαιρετικά γευστικά, με προσεγμένα υλικά. Μία μπίρα, νερό και ένας εσπρέσο. Σύνολο, 35 ευρώ.