Αδιάφορα αφήνει τα νέα ζευγάρια το πολυσυζητημένο σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, το οποίο εφαρμόζεται από το 2009 ως εναλλακτική πρόταση για όσους θέλουν να αποφύγουν τις διαδικασίες, τα έξοδα, αλλά και τις δεσμεύσεις του γάμου. Οπως προκύπτει από τα στοιχεία των κατά τόπους ληξιαρχείων, τα ζευγάρια που κατέφυγαν σε αυτή τη λύση είναι ελάχιστα, σε κάποιες περιοχές μετρημένα ακόμα και στα δάχτυλα του ενός χεριού. Παρά τις ευκολίες που παρέχει στα νέα ζευγάρια, καθώς πρόκειται μόνο για μια συμβολαιογραφική πράξη, έχει αποτύχει να προσελκύσει το ενδιαφέρον.
Από την εφαρμογή του μέτρου μέχρι σήμερα μόλις 94 σύμφωνα συμβίωσης έχουν καταχωρισθεί στα μητρώα του Ληξιαρχείου στον μεγαλύτερο δήμο της χώρας, την Αθήνα. Το ίδιο διάστημα, στον Δήμο Θεσσαλονίκης κατοχυρώθηκαν 21 Σύμφωνα (ενώ οι γάμοι ξεπερνούν τους 1.300 τον χρόνο). Συνολικά εννέα ζευγάρια από τον Δήμο Ηρακλείου Κρήτης υπέγραψαν την τελευταία τριετία το σύμφωνο συμβίωσης (700 πολιτικοί γάμοι τον χρόνο) και δύο ζευγάρια από τον Δήμο Αλικαρνασσού. Στην Πάτρα, από την εφαρμογή του μέτρου μέχρι σήμερα υπέγραψαν το σύμφωνο οκτώ ζευγάρια (842 πολιτικοί γάμοι ετησίως), ενώ στη Λάρισα μόλις πέντε (600 γάμοι τον χρόνο).
Ως μία από τις αιτίες της «αποτυχίας» του μέτρου αναφέρεται η άγνοια και η επιφυλακτικότητα των Ελλήνων απέναντι στον νέο θεσμό, η οποία θυμίζει τα πρώτα χρόνια εφαρμογής του πολιτικού γάμου. Ωστόσο, όπως περιγράφουν προϊστάμενοι ληξιαρχείων, αντικειμενικές δυσλειτουργίες δρουν αποτρεπτικά για όσους θέλουν να καταφύγουν στο σύμφωνο και ταλαιπωρούν όσους ήδη το έπραξαν. Κυριότερο είναι το γεγονός ότι το ΙΚΑ δεν δικαιολογεί την ασφάλιση προστατευόμενων μελών. Γνωμάτευση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους αναφέρει επί λέξει: «Τα πρόσωπα αυτά (σ. σ. που συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης) δεν εμπίπτουν στα μέλη της οικογένειας…» (258/2010). Ενδιαφέρον προκαλεί ότι πολλά από τα ζευγάρια που καταφεύγουν στο σύμφωνο δεν είναι μικρής ηλικίας, ενώ δεν έχουν λείψει και τα ευτράπελα. Ανάμεσά τους ένας ηλικιωμένος ιερέας από τη Θεσσαλονίκη, χήρος, που αποκατέστησε έτσι τη σύντροφό του και ένας ήδη παντρεμένος. «Γνωρίζαμε ότι ήταν παντρεμένος, αλλά δεν μπορούσαμε να αρνηθούμε να καταχωρίσουμε το σύμφωνο», δήλωσε προϊστάμενος ληξιαρχείου επαρχιακής πόλης.
Οι δυσλειτουργίες που προέκυψαν από την τελευταία αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου ήταν αναμενόμενες, δεδομένου του όγκου των αλλαγών που έπρεπε να χειριστούν οι νομοθέτες. Ετσι, ήδη από τις 17 Δεκεμβρίου 2010 έχει παραδοθεί στον υπουργό Δικαιοσύνης το σχέδιο νόμου «για την τροποποίηση διατάξεων του οικογενειακού δικαίου» που συντάχθηκε από ομάδα νομικών ύστερα από εργασία μηνών. Βασικότερη αλλαγή που προτείνουν οι νομικοί είναι η επέκταση του συμφώνου στα ομόφυλα ζευγάρια. Οι ομοφυλόφιλοι μπορούν να συνάψουν σύμφωνα συμβίωσης και να κάνουν χρήση όλων των σχετικών διατάξεων. Οι τρεις εξαιρέσεις που αναφέρονται μέσα στο κείμενο αφορούν τα τέκνα: 1. Οχι υιοθεσία. 2. Οχι από κοινού άσκηση γονικής μέριμνας σε παιδί από πρώτο γάμο και του ενός. 3. Οχι υποβοηθούμενη τεκνοποίηση. Ακόμα, όπως περιγράφει στην «Κ» η κ. Εφη Κουνουγέρη – Μανωλεδάκη, καθηγήτρια Αστικού Δικαίου του ΑΠΘ που εργάστηκε ως επικεφαλής της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, ρυθμίζονται τα ζητήματα με το ΙΚΑ, καθώς στο σχέδιο της ρύθμισης αναφέρεται: «Οι διατάξεις του αστικού κώδικα που αναφέρονται σε συζύγους στη μεταξύ τους σχέση, καθώς και οι διατάξεις δημοσιοϋπαλληλικού, εργατικού, ασφαλιστικού, συνταξιοδοτικού και φορολογικού δικαίου που αφορούν συζύγους, εφαρμόζονται αναλόγως και στα μέρη του συμφώνου συμβίωσης. Εφ’ όσον δεν υπάρχει ειδική ρύθμιση στον παρόντα ή σε άλλο νόμο». Με το προτεινόμενο σχέδιο ρυθμίζονται, επίσης, περιουσιακά και άλλα ζητήματα.
Μεγάλη ελευθερία
«Το σύμφωνο συμβίωσης προσφέρει μεγάλη ελευθερία και έως προς τη σύναψη και ως λύση. Δεν μετέχει ούτε πολιτειακός ούτε θρησκευτικός εκπρόσωπος. Η λύση του δεν χρειάζεται δικαστήριο. Θεωρώ ότι αυτός ο θεσμός εκφράζει την αρχή ελευθερίας της βούλησης και ατομικής αυτονομίας. Αφορά την ουσιαστική ένωση ατόμων που θέλουν να είναι ελεύθεροι, αλλά να έχουν και μια στοιχειώδη κατοχύρωση», καταλήγει η κ. Κουνουγέρη απαντώντας στο ερώτημα γιατί κάποιος να επιλέξει το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης αντί ενός γάμου.