«…Οι πεθαμένοι θα μας περιμένουν εκεί για να γίνει η Ανάσταση, να γυρίσει ο ξενητεμένος και να χτυπήσουν οι καμπάνες της Σουμελά…». Κωδωνοκρουσίες δεν πρόκειται να υπάρξουν, τουλάχιστον τις επόμενες ημέρες στον Πόντο, ούτε αναστάσεις νεκρών, όπως θα ήθελε ο ποιητής, όμως στο μοναστήρι μύθο για τον ποντιακό ελληνισμό, την Παναγία Σουμελά, αναμένεται τον Δεκαπενταύγουστο συρροή προσκυνητών από την Ελλάδα και τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας. Ορθόδοξοι χριστιανοί, με ποντιακές ρίζες και ψυχή, θα καταφθάσουν με αεροπλάνα, πλοία και λεωφορεία στην Τραπεζούντα και από εκεί θα σκαρφαλώσουν στις πλαγιές του «ιερού βουνού» για να αποτίσουν φόρο τιμής στη δική τους Ιερουσαλήμ. Για τον ποντιακό ελληνισμό ένα προσκύνημα Σου Μελά, στου Μελά δηλαδή, αποτελεί ύψιστο χρέος. Είναι το τάμα που κάθε μέλος της «φυλής» πρέπει να εκπληρώσει. Ενα σακουλάκι χώμα από τον Πόντο που θα απλωθεί πάνω στο μνήμα, αποτελεί την ύστατη επιθυμία και δέσμευση των γερόντων προς τους νεότερους.
Για τους Τούρκους η παρουσία χιλιάδων επισκεπτών τέτοιες μέρες στην Τραπεζούντα σημαίνει τόνωση της τοπικής οικονομίας και γι’ αυτό προωθούν το ιστορικό μοναστήρι ψηλά στην ατζέντα της τουριστικής τους ατραξιόν. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος θα τελέσει τη θεία λειτουργία στο προαύλιο της μονής που λειτουργεί ως μουσείο. Στο πλευρό του, ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Δημήτριος και ένας ακόμα επίσκοπος από τις ΗΠΑ. Δεν θα συλλειτουργήσει φέτος με ιερωμένο της Ρωσικής Εκκλησίας, όπως έγινε πέρυσι με τον βοηθό επισκόπου Μόσχας κ. Τίχονα, κι αυτό δεν περνά απαρατήρητο απ’ όσους παρακολουθούν τις εξελίξεις στην υπόθεση και το θρησκευτικοδιπλωματικό παιχνίδι του ρωσικού παράγοντα.
Οι συνθήκες για το ποντιακό προσκύνημα είναι ευνοϊκότερες από κάθε άλλη φορά, καθώς όλες οι εκδηλώσεις θα διεξαχθούν νόμιμα, με την τουρκική πλευρά να δίνει χωρίς δυσκολία την έγκριση. Δεν ήταν ωστόσο στρωμένη με λουλούδια η διαδρομή προς το άνοιγμα της ιστορικής μονής για τους ορθοδόξους χριστιανούς. Προηγήθηκε μακρόχρονη δραστηριότητα των ποντιακών σωματείων στα διεθνή φόρα, η οποία συναντούσε τη σφοδρή αντίδραση της Τουρκίας, ειδικά όταν το αίτημα συνοδευόταν από ζητήματα γενοκτονίας, αποζημιώσεων, ή διακινούνταν από ακραίους κύκλους γραφικότητες περί «κράτους του Πόντου», κ.λπ. Το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά κρύβει ισχυρούς συμβολισμούς και για τις δύο πλευρές και μέχρι πριν από μερικά χρόνια εθεωρείτο αδιανόητη η τέλεση χριστιανικής λειτουργίας ακόμη και στο προαύλιό του. Πολύ περισσότερο όταν σε ρόλο κορυφαίου θα εμφανιζόταν ο προκαθήμενος των ορθοδόξων και μη αναγνωριζόμενος από την Τουρκία ως Οικουμενικός, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Η πρώτη ποντιακή «απόβαση» στην Τραπεζούντα έγινε την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου του 1996, όταν με πρωτοβουλία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων επιχειρήθηκε προσκύνημα σε συνθήκες ημιπαρανομίας. Καθώς οι γενικότερες γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή άλλαζαν το κλίμα και στην Τουρκία συντελούνταν σημαντικές πολιτικές αλλαγές, τα σύννεφα πάνω από το όρος Μελάς σιγά σιγά διαλύονταν. Και ενώ το ρεύμα των Ποντίων προσκυνητών με τον μανδύα των τουριστών αυξανόταν χρόνο με τον χρόνο, στο παιγνίδι από το 2007 μπαίνει και ο ιστορικά ασκών εξωτερική πολιτική μέσω της θρησκείας στην περιοχή του Καυκάσου και της Μαύρης Θάλασσας, ρωσικός παράγοντας. Ενας ομογενής βουλευτής της Δούμα με ποντιακές ρίζες, φίλος του Βλαντιμίρ Πούτιν και πρόεδρος των ελληνικών κοινοτήτων της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, ο Ιβαν Σαββίδης, δραστηριοποιείται έντονα και το 2008 σε μια μάλλον παράτολμη πρωτοβουλία μεταφέρει ο ίδιος, ακολουθούμενος από χιλιάδες Ποντίους, αντίγραφο της ιστορικής εικόνας της Παναγίας στο μοναστήρι. Η πρόκληση για τον τουρκικό εθνικισμό ήταν μεγάλη, αλλά η επίσημη Τουρκία δεν αντιδρά. Απεναντίας οι αρχές τον υποδέχονται με τιμές στην Τραπεζούντα και οι πόρτες του ανοίγουν διάπλατα στα κυβερνητικά κτίρια της Αγκυρας.
Πούτιν και Λαβρόφ
Ο Ερντογάν που στο πλαίσιο του ανοίγματος της Τουρκίας στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες έχει αρχίσει να χαλαρώνει τους περιορισμούς γύρω από τις θρησκευτικές ελευθερίες, γνωρίζει ότι ο περίεργος αυτός τύπος έχει τις πλάτες του Πούτιν και προσδοκά στην πανίσχυρη θρησκευτική τουριστική ρωσική βιομηχανία, που ελέγχει η ρωσική εκκλησία. Πούτιν και Λαβρόφ στέλνουν στον Ερντογάν επιστολές και ζητούν, στο όνομα των άριστων σχέσεων των χωρών τους, να επιτρέψει την τέλεση θρησκευτικών εκδηλώσεων στο μοναστήρι και εκείνος ανταποκρίνεται. Κάπου εκεί παρεμβαίνει το Φανάρι που για ευνόητους λόγους δεν μπορούσε μέχρι τότε να βγει μπροστά, μολονότι ο κ. Βαρθολομαίος μονίμως έθετε το ζήτημα της Σουμελά στο πλαίσιο του αιτήματος για επαναλειτουργία των χριστιανικών τόπων λατρείας. Στο πλευρό του αναλαμβάνει δράση παρασκηνιακά ο αμερικανικός παράγοντας που δεν είδε με καθόλου καλό μάτι τη ρωσική εμπλοκή σ’ ένα τόσο ευαίσθητο θέμα και η βαριά αμπαρωμένη επί 89 χρόνια πόρτα της Σουμελά άνοιξε.