«Αν τραβήξεις μια νοητή γραμμή από εδώ, θα σε βγάλει στο λιμάνι της Ρόδου», μου λέει νοσταλγικά ο Μάκης. Η συζήτηση αυτή γίνεται στην άλλη πλευρά της Μεσογείου, μιλάω όμως ελληνικά με τον Αιγύπτιο συνομιλητή μου. Στο Ras-Εl-Βar, επίνειο του Ezbet-El-Borg στη βόρεια Αίγυπτο, χιλιάδες άνθρωποι ζουν και ανδρώνονται με το όνειρο της Ελλάδας. Ο ίδιος ο Μάκης, 27 χρόνων σήμερα, γνώρισε αρχικά την Ελλάδα μέσα από τις διηγήσεις του πατέρα του τη δεκαετία του ’90. Στα δεκαέξι «μπάρκαρε» και ο ίδιος στην Ελλάδα, όπου από Αχμέντ έγινε «καπετάν Μάκης». «Ασος» στο παραγάδι, στα δίχτυα, στις τεχνικές του γρι γρι και της ανεμότρατας, γύρισε με καΐκια όλη την Ελλάδα για σχεδόν τέσσερα χρόνια. «Ηταν η πιο ευτυχισμένη περίοδος της ζωής μου», ομολογεί, ενώ από το κινητό του ακούγεται Μητροπάνος. Τα άπταιστα ελληνικά του οφείλονται στους Ελληνες φίλους του και την επιμονή του. «Τώρα βλέπω ελληνική τηλεόραση και μπαίνω σε ελληνικά sites».
Οι ταρίφες
Το ψαροχώρι των 100.000 κατοίκων «τροφοδοτεί» διά της πλαγίας ή της ευθείας οδού με εργαζομένους τα γρι γρι και τις ανεμότρατες της χώρας μας εδώ και δεκαετίες. Οι Αιγύπτιοι ψαράδες αποδεικνύονται, όπως ισχυρίζονται άνθρωποι του χώρου, ιδανικοί για τον απαιτητικό αυτό κλάδο της αλιείας: πεπειραμένοι στις μεθόδους ψαρέματος ήδη από την εφηβεία τους, ιδιαίτερα υπάκουοι και εργατικοί, σε μεγάλη οικονομική ανάγκη. Προκειμένου, ωστόσο, να πατήσουν το πόδι τους στη «Γη της Επαγγελίας», έχουν πληρώσει αδρά τον «μανάβη», τον μεσάζοντα δηλαδή. Οι ταρίφες κυμαίνονται από 1.000 έως 1.200 ευρώ, πέρα από τα ναύλα, τα οποία πληρώνει ο υποψήφιος αλιεργάτης.
Οι αναχωρήσεις και αφίξεις από και προς τη χώρα μας, όπως και ο αποχαιρετισμός από τους οικείους, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Συναντήσαμε τον Ρασίντ και τον Αχμέντ πέντε μέρες πριν φύγουν για την Ελλάδα. «Δέκα χρόνια τώρα πηγαινοέρχομαι», διηγείται ο 32χρονος Αχμέντ, που εργάζεται σε ανεμότρατα στη Χίο. Οπως λέει, η αναλογία μέσα στο καΐκι είναι τέσσερις Αιγύπτιοι και δύο Ελληνες. «Η δουλειά μας είναι πολύ σκληρή, γι’ αυτό οι Ελληνες την αποφεύγουν», προσθέτει. Τον χειμώνα το καΐκι βρίσκεται συνεχώς μεσοπέλαγα και οι «καλάδες» διαδέχονται η μία την άλλη. «Η δουλειά είναι τριάντα μέρες τον μήνα», επισημαίνει, «κοιμόμαστε μέσα στο καΐκι». Οι Αιγύπτιοι αλιεργάτες μπαλώνουν τα δίχτυα, επιδιορθώνουν τις βλάβες στο πλοίο, βγαίνουν στις ψαραγορές… Το καλοκαίρι συνήθως οι ρυθμοί χαλαρώνουν. Ο Αχμέντ δεν μοιάζει να έχει παράπονο. «Το αφεντικό μου με αγαπάει, μου δανείζει ακόμα και το αυτοκίνητό του όταν το χρειάζομαι». Η συνεργασία, ωστόσο, δεν είναι πάντοτε ρόδινη. «Παλιά, στην Καβάλα, μας έδιναν να φάμε μόνο ψωμί, ελιές και φέτα», θυμάται ο 27χρονος Μάκης· «δεν σταματούσαμε τη δουλειά ούτε καν για να εφοδιαστούμε με νερό από τη στεριά».
Στην παρέα μας προστίθενται ακόμα τέσσερα άτομα: ο Μουσταφά, ο Γκαρίμπ, ο Αχμέντ Φούντα και ο Φούντα Τάχα. Ο Φούντα Τάχα έχει στο ενεργητικό του δέκα χρόνια στην Ελλάδα, από το 1978 ώς 1988. «Ενιωθα άνετα στην Ελλάδα, ο κόσμος δεν είναι ρατσιστής», σημειώνει· «έχω ακόμα επικοινωνία με πολλούς καπεταναίους», προσθέτει με καμάρι. «Από το ’74 βγάζω το ψωμί μου στην Ελλάδα», απαντά ο 60χρονος Μουσταφά, που συνεχίζει το επίπονο επάγγελμα, μέχρι να παντρέψει τις κόρες του. Η μεγάλη του αγωνία, ωστόσο, παραμένει το ασφαλιστικό. «Οσα χρόνια είχα ΙΚΑ, ήμουν ήσυχος, αλλά από το 2005 είμαι εγγεγραμμένος στον ΟΓΑ και τα λεφτά πάνε χαμένα». Τα κακώς κείμενα του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος, μήλον της Εριδος στο ελληνικό Κοινοβούλιο, πυροδοτούν τη συζήτηση και στην αιγυπτιακή παρέα των αλιέων. «Στην Ελλάδα οι νόμοι αλλάζουν κάθε δέκα λεπτά», καταλήγουν χαριτολογώντας.
Προβληματισμός
Ο 32χρονος Αχμέντ, που είναι πατέρας δύο παιδιών, δεν κρύβει τον προβληματισμό του για τη σημερινή κατάσταση. «Οταν όλα καταρρέουν, κανείς δεν θα ασχοληθεί με μας». Αλλοι έχουν ήδη απομυθοποιήσει το ελληνικό όνειρο. «Παράτησα το αφεντικό μου στην Κυλλήνη τον Σεπτέμβρη», λέει με πικρία ο Ταϊσίρ, «ήθελε να δουλεύω με τα μισά λεφτά διπλάσιες ώρες». Τώρα, με τις οικονομίες του άνοιξε ένα καφενείο στο Ezbet-El-Borg, «καλύτερα εδώ, δεν άντεχα άλλο ζόρι». Οσο τα σύννεφα πάνω από τις ελληνικές ανεμότρατες πυκνώνουν, άλλες μεσογειακές χώρες γίνονται πόλος έλξης για τους Αιγύπτιους αλιεργάτες. Η Μάλτα, η Ιταλία και η Τουρκία, δυνατοί παίκτες στον κλάδο της αλιείας, φαίνεται ότι έχουν ανάγκη από εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. «Σε αυτό τον τόπο γεννιούνται ψαράδες για όλη τη Γη!», καταλήγει ο Μάκης.
Σε ελληνικά σκάφη 5.000 – 6.000
Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι το «βαρύ» πυροβολικό της ελληνικής αλιείας στηρίζεται σε εργατικό δυναμικό προερχόμενο από την Αίγυπτο. Υπολογίζεται ότι σε ελληνικά αλιευτικά σκάφη εργάζονται 5.000-6.000 Αιγύπτιοι υπήκοοι. Από το 1984 ισχύει, μάλιστα, σχετική διμερής συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών. Παράλληλα, ανθεί το σύστημα των «μανάβηδων», δηλαδή των μεσαζόντων, στους οποίους καταβάλλεται από τους ενδιαφερόμενους ένας μισθός συν 20% από τα εμβάσματα που στέλνουν στους δικούς τους.
Ο ΟΗΕ σε συνεργασία με την Ε.Ε. ξεκίνησε πριν από περίπου τρία χρόνια αναπτυξιακό πρόγραμμα με αντικείμενο τους Αιγύπτιους αλιεργάτες στην Ελλάδα. Οι δύο συμβαλλόμενοι φορείς του προγράμματος ήταν η ANCE (Δίκτυο Ειδικών Αθήνας για την υποστήριξη των λιγότερο ευνοημένων) και η EAGA (ένωση Αιγύπτιων επιχειρηματιών αγροτικού τομέα). Στόχος ήταν η εκπαίδευσή τους στις ιχθυοκαλλιέργειες, αλλά και η καταγραφή των αναγκών των αιγυπτιακών επιχειρήσεων σε εργαζομένους. Η ANCE πραγματοποίησε έρευνα πεδίου με προσωπικές συνεντεύξεις 500 αλιέων. «Από τη συζήτηση μαζί τους καταλήξαμε σε σημαντικά συμπεράσματα για τις συνθήκες ζωής και εργασίας», σχολιάζει ο κ. Πάνος Παπαντωνόπουλος, υπεύθυνος της ANCE για το έργο. «Εξεπλάγην, ωστόσο, ευχάριστα με την ελληνομάθειά τους».