Από το «Καλημέρα σας κύριοι» στο «Γεια χαρά παιδιά». Αυτή η αλλαγή στην προσφώνηση των φοιτητών από τους έως τότε απόμακρους καθηγητές, όπως την περιέγραψε στην «Κ» πανεπιστημιακός της εποχής, αποτυπώνει το κλίμα στα ΑΕΙ τη δεκαετία του ’80, ένα κλίμα που κάλυψε η αλλαγή στον νόμο – πλαίσιο για τη λειτουργία των ΑΕΙ. Ηδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 είχαν αρχίσει να ενισχύονται οι πιέσεις για εκδημοκρατισμό των ιδρυμάτων με κατάργηση της καθηγητικής έδρας και άνοιγμα των ΑΕΙ σε νέους ανθρώπους πέρα από το καθηγητικό, αστικό κατεστημένο.
Το 1981, λοιπόν, η κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου αλλάζει άρδην το τοπίο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η οποία μοιάζει τον 20ό αιώνα σε μεγάλο βαθμό να «καθορίζεται» από την οικογένεια Παπανδρέου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο προηγούμενος νόμος – πλαίσιο για τα ΑΕΙ (ο ν. 5343) είχε ψηφισθεί το 1932 με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου και πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Πενήντα χρόνια μετά, ο γιος του Γεωργίου Παπανδρέου, Ανδρέας, τον Νοέμβριο του 1981 δίνει το πράσινο φως για αλλαγή στον νόμο των ΑΕΙ. Τριάντα χρόνια μετά, το 2011, μία ακόμη άρδην αλλαγή στο τοπίο επιφέρει ο νόμος που ψηφίζεται με διευρυμένη πλειοψηφία στη Βουλή και πρωθυπουργό τον Γεώργιο Ανδρέα Παπανδρέου. Είχε προηγηθεί, το 2007, ο νόμος Γιαννάκου, που έκανε σημαντικές βελτιώσεις στον νόμο 1268 του 1982.
Παρά το γενικευμένο αίτημα για αλλαγές στα ΑΕΙ τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, η συγγραφή του νόμου 1268 μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 1982 αποτύπωνε τους κραδασμούς, τους φόβους, τις αμφιβολίες, που υπάρχουν όταν πρόκειται να γίνει ένα μεγάλο βήμα στο άγνωστο. «Πίσω από κάθε διάταξη υπήρχε μία μάχη» αναφέρει στην «Κ» ο Γιάννης Πανούσης, εκ των συντακτών του νόμου. Το 1981, υπουργός Παιδείας ήταν ο Λευτέρης Βερυβάκης με υφυπουργό τον καθηγητή του ΑΠΘ Γιώργο Λιάνη (θείο του δημοσιογράφου και μετέπειτα βουλευτή). Στον Γιώργο Λιάνη, εξωκοινοβουλευτικό υφυπουργό, ανετέθη η σύνταξη του νέου νόμου, ενώ στη συντακτική ομάδα προστέθηκε ο καθηγητής (ΑΠΘ, ΕΜΠ) Δημήτρης Ρόκκος, αποτυπώνοντας τις ισορροπίες ανάμεσα στην κυβέρνηση και το κόμμα του ΠΑΣΟΚ.
Από την πλευρά των συνδικαλιστικών οργάνων του Εκπαιδευτικού Διδακτικού Προσωπικού (επιμελητές και βοηθοί) που δεν ήταν τακτικοί καθηγητές, στη συγγραφή μετείχαν ο Διονύσης Κλάδης και ο Γιάννης Πανούσης, με στόχο να καταθέτουν τις θέσεις των συνδικαλιστών στο εγχείρημα. Λόγο αποκτούν και οι νομικοί Γιώργος Κασιμάτης (ως νομικός σύμβουλος του Ανδρέα Παπανδρέου), Κωνσταντίνος Ζώρας (ως γραμματέας του υπουργικού συμβουλίου), ενώ ο Δημήτρης Τσάτσος «στέλνει» στην ομάδα έναν νέο νομικό, τον Ευάγγελο Βενιζέλο. Λόγο έχουν και τα μέλη του Πανεπιστημιακού Ομίλου, που αποτελείται από τακτικούς καθηγητές, που ενστερνίζονταν τις αλλαγές. Τελικά, την 1η Ιουλίου του 1982 ψηφίζεται ο νόμος. Η αλλαγή σκυτάλης στο υπ. Παιδείας με τον Απόστολο Κακλαμάνη στη θέση του υπουργού και υφυπουργό τον Στέλιο Παπαθεμελή σηματοδοτεί νέα σελίδα για τον νόμο, με πολλές τροπολογίες επί του αρχικού κειμένου.
«Ηταν η εποχή που η μικρομεσαία τάξη -κοινωνική, ακαδημαϊκή- αισθάνθηκε ότι ανοίγουν οι κάστες, σπάνε οι ασφαλιστικές δικλίδες αποκλεισμού της και άρχισε να ζητεί ανέλιξη» αναφέρει στην «Κ» ο κ. Πανούσης. «Τα χρόνια έως το 1981 ήταν η εισαγωγή σε ένα πανηγύρι που κορυφώνεται με την έλευση του ΠΑΣΟΚ. Εμβληματικές στιγμές ήταν η υιοθέτηση της δημοτικής γλώσσας και το «δημοκρατικό 5», που θεωρεί δεδομένο ότι όλοι θα πάρουν το πανεπιστημιακό χαρτί έστω και με τη βάση» λέει από την πλευρά του στην «Κ» ο σκηνοθέτης Βασίλης Παπαβασιλείου. Και συμπληρώνει: «Το ιδεολόγημα ότι όλοι μπορούν να βρεθούν στο προσκήνιο πέρασε μέσα από τα ΑΕΙ και τη διεύρυνση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ηταν ένας τεχνητός μοχλός εκδημοκρατισμού, άγονου όπως απεδείχθη εκ του αποτελέσματος».