Ενας στους τρεις Ευρωπαίους εκτίθεται σε υψηλές συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων, τον πιο επικίνδυνο από τους ατμοσφαιρικούς ρύπους. Οπως επισημαίνει η τελευταία έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, παρά τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη την προηγούμενη δεκαετία, συγκεκριμένοι ρύποι όπως τα μικροσωματίδια και το όζον παραμένουν σε πολλές πόλεις πάνω από τα ανώτατα όρια για σημαντικό αριθμό ημερών κάθε έτος, με μεγάλες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία αλλά και στα οικοσυστήματα από τα οποία εξαρτιόμαστε. Αξιοσημείωτη είναι και η παρατήρηση της έκθεσης, ότι οι πραγματικές εκπομπές μικροσωματιδίων από πετρελαιοκίνητα τεχνολογίας Euro 5 δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς.
Ας δούμε τα βασικότερα σημεία της έκθεσης «Η ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος:
– Το όριο ετήσιας έκθεσης σε μικροσωματίδια ξεπεράστηκε την τελευταία δεκαετία συχνότερα στην Πολωνία, την Ιταλία, την Ελλάδα και άλλες βαλκανικές χώρες.
– Η Ελλάδα, πάντως, είναι ανάμεσα στις χώρες όπου παρουσιάστηκε μείωση των ημερήσιων υπερβάσεων των ορίων των ΡΜ10.
– Το 2010 το όριο ανώτατης 24ωρης έκθεσης σε ΡΜ10 (μικροσωματίδια με διάμετρο 10 εκατομμυριοστών του μέτρου) ξεπεράστηκε στο 33% των περιοχών με υψηλή κυκλοφορία αυτοκινήτων, στο 29% των αστικών περιοχών χωρίς υψηλή κυκλοφορία, στο 17% των βιομηχανικών περιοχών και στο 14% των περιοχών της υπαίθρου. Μάλιστα ανάμεσα στο 2009 και το 2010, το ποσοστό των σταθμών μέτρησης που κατέγραψαν υπερβάσεις σε περιοχές της υπαίθρου διπλασιάστηκε.
– Οσον αφορά τις συγκεντρώσεις ΡΜ2,5 (μικροσωματίδια με διάμετρο 2,5 εκατομμυριοστών του μέτρου) στην Ευρώπη, το όριο ξεπεράστηκε στο 6% των περιοχών με υψηλή κυκλοφορία, στο 14% των υπόλοιπων αστικών περιοχών, στο 9% των βιομηχανικών περιοχών και στο 2% των περιοχών της υπαίθρου. Σε συγκεκριμένες περιοχές στην Τσεχία και την Πολωνία, οι συγκεντρώσεις ήταν υπερδιπλάσιες του ορίου.
– Η συγκέντρωση μικροσωματιδίων οφείλεται σε διάφορες πηγές, η κυριότερη από τις οποίες είναι οι εκπομπές από οχήματα. Υπάρχουν ωστόσο και φυσικά αίτια: όσον αφορά την οφειλόμενη σε φυσικές πηγές (λ.χ. μεταφορά σκόνης) υπέρβαση των ορίων ΡΜ, υπολογίζεται ότι κυμαίνεται στο 1-3μg/m3 στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία, μέχρι 4-5 μg/m3 στην Ισπανία και τη Μεγάλη Βρετανία και 13μg/m3 στην Κύπρο. Το 2009 η «συνεισφορά» εξωτερικών αιτίων ήταν μικρότερη στην Ισπανία (1μg/m3), μεγαλύτερη στην Ελλάδα (8μg/m3 ) και παρόμοια στην Κύπρο.
– Αξιοσημείωτες είναι οι παρατηρήσεις της έκθεσης για τις επιπτώσεις των νέας τεχνολογίας πετρελαιοκίνητων οχημάτων στη ρύπανση από μικροσωματίδια. Επισημαίνει ότι η διαφορά των οχημάτων τεχνολογίας Euro 5 (εισήχθησαν από το 2009) από την τεχνολογία Euro 4 είναι η μείωση κατά 80% των εκπομπών ΡΜ. Αυτή η μείωση υπολογίζεται ότι οδήγησε σε μείωση των εκπομπών ρύπων από οχήματα το 2001-2010 κατά 39% για το ΝΟ, κατά 28% για τα ΡΜ10 και κατά 40% για τα ΡΜ2,5. «Κάτω από πραγματικές συνθήκες οδήγησης, ωστόσο, οι εκπομπές από τα οχήματα Euro 5 συχνά ξεπερνούν τις εκπομπές που ορίζουν τα standards της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Γι’ αυτό και η έλλειψη επαρκούς αριθμού μετρήσεων από εξατμίσεις αυτοκινήτων τεχνολογίας Euro5 σημαίνει ότι οι υπολογισμοί των εκπομπών τους μπορεί να μην απεικονίζουν την πραγματική, υψηλότερη, συνεισφορά των ρύπων από οχήματα νέας τεχνολογίας στην ατμοσφαιρική ρύπανση», σημειώνει η έκθεση, παραπέμποντας σε παλαιότερες μελέτες του Οργανισμού.
– Το 97% των πολιτών των ευρωπαϊκών πόλεων εκτέθηκε το 2010 σε υψηλές τιμές όζοντος. Η Αθήνα είναι ανάμεσα στις πόλεις όπου συχνά καταγράφονται υπερβάσεις των κατώτατων επιπέδων ασφαλείας. Επίσης το 22% της καλλιεργήσιμης γης εκτέθηκε σε καταστροφικές συγκεντρώσεις όζοντος το 2009, με συνέπεια να χαθεί μέρος της παραγωγής.
Αθήνα και Πειραιάς «υποφέρουν» το καλοκαίρι
Σε θάλαμο αερίων μετατρέπονται η Αθήνα και -ιδίως- ο Πειραιάς κάθε καλοκαίρι, εξαιτίας των ιδιαίτερα υψηλών τιμών του όζοντος. Σταθερά υψηλή είναι και η ρύπανση της ατμόσφαιρας από τα αιωρούμενα μικροσωματίδια, ρύπανση η οποία συν τω χρόνω αναμένεται να επηρεαστεί και από την άρση του περιορισμού κυκλοφορίας στα πετρελαιοκίνητα οχήματα και την ελεύθερη είσοδό τους ακόμα και στον μικρό δακτύλιο.
Η ρύπανση της ατμόσφαιρας στην Αθήνα, λοιπόν, μπορεί να μην είναι η ίδια με εκείνη της δεκαετίας του ’80, παραμένει όμως υψηλή. Ας δούμε ποια εικόνα δίνει η έκθεση του τμήματος ποιότητας ατμόσφαιρας του υπουργείου Περιβάλλοντος για το 2011 (σύμφωνα με το υπουργείο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα η επεξεργασία των στοιχείων για το πρώτο εξάμηνο του 2012).
Τα αιωρούμενα μικροσωματίδια παρουσιάζουν υπερβάσεις των ορίων σε πολλά σημεία μέτρησης. Η πρώτη «κόκκινη γραμμή» για τα ΡΜ10 αφορά την υπέρβαση του ορίου των 50 μg/m3 για περισσότερες από 35 φορές τον χρόνο. Το όριο αυτό λοιπόν ξεπεράστηκε πέρισυ 84 φορές στον σταθμό Αριστοτέλους (στο κέντρο της Αθήνας), 81 φορές στο Μαρούσι, 81 και 69 φορές στον Πειραιά. Επίσης τον στόχο των μέσων ετήσιων τιμών ΡΜ10 μέχρι 40 μg/m3 υπερέβησαν ο Πειραιάς (44 μg/μ3 ανά έτος), το Μαρούσι (42 μg/μ3 ανά έτος), η Αριστοτέλους (42 μg/μ3 ανά έτος). Στον Πειραιά καταγράφηκε πέρυσι και η μόνη υπέρβαση στις ετήσιες τιμές ΡΜ2,5 (τιμή στόχος τα 25 μg/m3).
Σαφώς περισσότερες ήταν οι υπερβάσεις των ορίων για τα επίπεδα του όζοντος. Το 2011 λοιπόν υπερβάσεις του ορίου ενημέρωσης σημειώθηκαν στην Ελευσίνα (21), τους Θρακομακεδόνες, τη Λυκόβρυση και τη Νέα Σμύρνη (19), την Αγία Παρασκευή (16), τα Λιόσια (15), το Μαρούσι (14) και το Περιστέρι (12).
Τέλος, υπερβάσεις του ορίου των 40 μg/m3 για τη μέση ετήσια τιμή διοξειδίου του αζώτου σημειώθηκαν στους σταθμούς μέτρησης Πατησίων (73 μg/m3), Αθηνάς (57μg/m3) και Πειραιά (44μg/m3).
Οσον αφορά την περιοδικότητα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, το όζον παρουσιάζει μεγαλύτερες τιμές τους θερινούς μήνες (καθώς οφείλεται στην αυξημένη ηλιοφάνεια), ενώ το διοξείδιο του αζώτου δεν παρουσιάζει μηνιαία μεταβολή. Σαφή μεταβολή δεν παρουσιάζουν και οι τιμές των μικροσωματιδίων, που παραμένουν σταθερά υψηλές όλο το έτος.