Τι κοινό έχει το ιερό βουνό των Αφρικανών Κιλιμάντζαρο με τους ταοϊστικούς ναούς των Κινέζων στις κορφές των βουνών και τα ορθόδοξα μοναστήρια στα Μετέωρα; Ολοι τους είναι τόποι «ευλογημένοι» που συνδυάζουν φυσική ομορφιά και σπάνια γεωμορφία με τη διαχρονική παρουσία του ανθρώπου. Για την προστασία αλλά και την ανάδειξη τέτοιων τοποθεσιών εδώ και δώδεκα χρόνια έχει καθιερωθεί από την UNESCO ο όρος Γεωπάρκο, διάκριση που πριν από λίγες μέρες απέσπασε ολόκληρο το νησί της Λέσβου.
«Μέχρι και το 2000 υφίσταντο διάφορα καθεστώτα προστασίας, με πιο γνωστό το Εθνικό Πάρκο» διηγείται στην «Κ» ο πρόεδρος του Τμήματος Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και διευθυντής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Απολιθωμένου Δάσους, κ. Νικόλαος Ζούρος, «σε αυτό το πλαίσιο όμως το αβιοτικό περιβάλλον, δηλαδή η μορφολογία, τα πετρώματα και τα νερά, δεν έχαιρε της ίδιας διαχείρισης με τη ζώσα φύση». Τα Γεωπάρκα αφορούν μια ολιστική προσέγγιση περιβάλλοντος και πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην Ευρώπη έχουν ήδη χαρακτηριστεί 52 Γεωπάρκα και άλλα 40 σε όλη την υφήλιο. Στην Ελλάδα διαθέταμε τέσσερα: τον Ψηλορείτη στην Κρήτη, το Εθνικό Πάρκο Χελμού – Βουραϊκού στην Πελοπόννησο, το Εθνικό Πάρκο Βίκου – Αωού στην Ηπειρο και το Απολιθωμένο Δάσος στη Λέσβο.
«Το 2000 το Απολιθωμένο Πάρκο ανακηρύχθηκε μέσα στα τέσσερα πρώτα Γεωπάρκα» θυμάται ο κ. Ζούρος, που αποτέλεσε και τον ιθύνοντα νου πίσω από την όλη διαδικασία, «έκτοτε κάθε τέσσερα χρόνια εμπειρογνώμονες μας επισκέπτονταν για να ελέγξουν την κατάσταση του Δάσους και να ανανεώσουν την πιστοποίηση». Στην τέταρτη επίσκεψη των εκπροσώπων της UNESCO η ελληνική πλευρά τους ξενάγησε στο σύνολο των γεωλογικών και πολιτιστικών μνημείων του νησιού. «Μας επεσήμαναν ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε αίτηση, ούτως ώστε όλο το νησί να λάβει το σήμα ποιότητας». Η Λέσβος διαθέτει τρεις προστατευμένες περιοχές natura (όρος Ολυμπος και υγρότοπος Κόλπου Γέρας, υγρότοποι Κόλπου Καλλονής, Δυτική Χερσόνησος και Απολιθωμένο Δάσος) ενδιαφέροντα γεωλογικά μνημεία, όπως ανενεργά ηφαίστεια (Λεπέτυμνος, κρατήρας Βατούσας και Αγρας, ηφαιστειακό κέντρο Ορδύμνου), αλλά και πολλά πολιτιστικά μνημεία που συνδέονται με το γεωλογικό περιβάλλον, όπως ο προϊστορικός οικισμός της Θέρμης που χρονολογείται τουλάχιστον από την Εποχή του Χαλκού.
«Δεν θα είναι υπερβολή να πούμε ότι εδώ θεμελιώθηκαν οι αρχές της Γεωλογίας, της Παλαιοντολογίας και της Οικολογίας με τα έργα του Θεόφραστου, 2.500 χρόνια πριν» προσθέτει με καμάρι ο κ. Ζούρος. Ωστόσο, όπως εκτιμά ο ίδιος, και άλλα μέρη θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τον τίτλο, όπως η Σαντορίνη, η Μήλος, η Νίσυρος, η Κεφαλονιά, η Λήμνος, η Σαμοθράκη και η Σάμος.
Τι σημαίνει, όμως, η εν λόγω διάκριση για το νησί; Ο τίτλος της UNESCO δεν συνεπάγεται ούτε χρηματοδότηση ούτε επιπλέον προστασία. «Είναι ένα σήμα ποιότητας, το οποίο θα ανανεώνεται κατόπιν επιτόπιου ελέγχου. Οφείλουμε να τηρούμε την υπάρχουσα εθνική νομοθεσία, αλλά και να υλοποιήσουμε τις δεσμεύσεις μας».
Δίκτυο διαδρομών
Σύμφωνα με τον φάκελο που κατατέθηκε από τον Δήμο Λέσβου, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και συνυπογράφηκε από τους εμπλεκόμενους φορείς, πρέπει να αναδειχθούν τα μνημεία και να δημιουργηθεί δίκτυο διαδρομών που να τα συνδέει. «Χρειαζόμαστε καλύτερη σήμανση, νέα τουριστικά προϊόντα και υλικά προβολής» καταλήγει ο καθηγητής. Η συγκυρία ενδείκνυται ώστε το νησί, που βιώνει τις συνέπειες της κρίσης, να αρχίσει να προσελκύει επισκέπτες που αναζητούν κάτι παραπάνω από «ήλιο και θάλασσα». Η στροφή στον «ποιοτικό» τουρισμό θα έχει πολλαπλά οφέλη για τον τουρισμό και τα τοπικά προϊόντα. Θα κερδίσει, άραγε, η Λέσβος το στοίχημα;