«Διοικητήριο Θεσσαλονίκης, απόγευμα 27 Οκτωβρίου – 9 Νοεμβρίου 1912. Επιτελικό γραφείο Αρχιστρατήγου της 8ης Στρατιάς του Οθωμανικού Στρατού.
… Ο αρχιστράτηγος Χασάν Ταχσίν πήρε από το χέρι του υπασπιστή του το έγγραφο της παράδοσης της Θεσσαλονίκης στον Ελληνικό Στρατό και άρχισε να το μελετά με προσοχή.
Το κείμενο -δυο χειρόγραφες σελίδες όλο κι όλο- ήταν γραμμένο στα γαλλικά και τα ελληνικά. Παραδόξως όμως ο Οθωμανός Πασάς διάβαζε με απόλυτη άνεση την ελληνική εκδοχή του Πρωτοκόλλου. Στο τρίτο άρθρο παρέμεινε λίγο περισσότερο. «Η Θεσσαλονίκη παραδίδεται εις τον ελληνικόν στρατόν μέχρι της υπογραφής ειρήνης…». Ηρεμος και με πλήρη αυτοκυριαρχία συνέχισε την ανάγνωση χωρίς κανένα σχόλιο. Πότε-πότε κοίταγε αφηρημένα έξω από το παράθυρο, όπου το ψιλόβροχο, η ομίχλη και το σούρουπο βάραιναν ακόμη περισσότερο την ατμόσφαιρα της περικυκλωμένης από τους Ελληνες πόλης. Κάτι σαν θρήνος, σαν βοή απόκοσμη, κάτι σαν μακρινές βροντές ακούγονταν από τη μεριά της θάλασσας και τον κάμπο. Κούνησε αδιόρατα το κεφάλι του καθώς αφουγκράστηκε. Ξαναέσκυψε στο κείμενο και μετά κάμποση ώρα σηκώθηκε από το γραφείο του.
Ναι, παρά την ηλικία του, ήταν ένας όμορφος άντρας. Ευθυτενής, με λευκά μαλλιά, περιποιημένο γένι, και ωραία αδρά χαρακτηριστικά. Η περίτεχνη χρυσοκέντητη στολή του Οθωμανού στρατηγού που φορούσε συμπλήρωνε τέλεια αυτό που θα ‘λεγε κανείς «επιβλητική παρουσία». Φόρεσε το στραταρχικό σκούφο του από αστρακάν με το ολόχρυσο αυτοκρατορικό έμβλημα του βαθμού του. Ο νεαρός υπασπιστής που στεκόταν ασάλευτος μπροστά του ήταν καταφανώς συγκινημένος. Ο γερο-Πασάς μίλησε στα αλβανικά με τη βαθιά και ευγενική φωνή του. Είπε:
– Μου φαίνεται ότι τελειώσαμε.
– Ετσι φαίνεται κύριε, ψέλλισε συγκινημένος ο υπασπιστής.
– Φυσικά καταλαβαίνεις τι σημαίνει αυτό.
-Μάλιστα κύριε.
– Ο,τι και αν γίνει, εγώ δεν έχω πλέον μέλλον σ’ αυτή την πόλη, δεν έχω θέση πουθενά. Ετσι ήταν γραφτό.
Απ’ έξω, οι απεσταλμένοι του Διαδόχου Κωνσταντίνου περίμεναν καταφανώς εκνευρισμένοι και κουρασμένοι. Επικεφαλής τους ήταν δυο φημισμένοι επιτελικοί. Ο λοχαγός Μηχανικού Ιωάννης Μεταξάς και ο αντισυνταγματάρχης Μηχανικού Βίκτωρ Δούσμανης…».
Με γλαφυρό τρόπο ο συγγραφέας κ. Χρίστος Χριστοδούλου περιγράφει στο βιβλίο του με τίτλο «Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά» που πρόκειται να κυκλοφορήσει τις επομένες ημέρες (Επίκεντρο), με αφορμή την επέτειο της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, τις ιστορικές στιγμές της υπογραφής του πρωτοκόλλου παράδοσης της πόλης τον ελληνικό στρατό, με κεντρική φιγούρα τον Οθωμανό αρχιστράτηγο Ταχσίν Πασά.
Ποιοι το υπέγραψαν
Εναν αιώνα μετά, αποκαλύπτεται ότι το ντοκουμέντο με το οποίο επισφραγίστηκε ο μεγαλύτερος ιστορικός άθλος των Ελλήνων μετά το 1821, η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, έχει κάνει φτερά, ενώ διχάζονται και οι γνώμες για το ποιος ήταν ο συντάκτης του πρωτοκόλλου. Οπως λέει στην «Κ» ο διευθυντής του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, κ. Βασίλης Νικόλτσιος, που ερεύνησε το θέμα, «έως τη δεκαετία του ’40 το ντοκουμέντο φυλασσόταν στα αρχεία του Ελληνικού Στρατού και μάλιστα εμφανίζεται τυπωμένο σε έκδοση του ΓΕΣ το 1940 με τις υπογραφές του Ταχσίν Πασά, αλλά και των απεσταλμένων του αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου, Μεταξά και Δούσμανη».
Με αφορμή τη μεγάλη έκθεση κειμηλίων και ντοκουμέντων της εποχής που οργανώνει για την επέτειο το ΥΜΑΘ -ανοίγει σήμερα-ο υπουργός Μ-Θ κ. Θ. Καράογλου ζήτησε απο τον κ. Νικόλτσιο να βρει στα αρχεία του ΓΕΣ και να φέρει στη Θεσσαλονίκη το ιστορικό χειρόγραφο.
«Διαπιστώσαμε ότι το υπογεγραμμένο πρωτόκολλο δεν βρισκόταν στη θέση του και ουδείς γνώριζε για την τύχη του. Αντί αυτού βρήκαμε ένα άλλο με το ίδιο περιεχόμενο, αλλά χωρίς υπογραφές, και το εκθέτουμε για πρώτη φορά».
Ποιος όμως ήταν ο συντάκτης του ιστορικού εγγράφου; Ο εγγονός του Ταχσίν Πασά, που έζησε στην Ελλάδα, ανέφερε στον κ. Νικόλτσιο ότι το έγραψε στη γαλλική γλώσσα ο πατέρας του που ήταν και υπασπιστής του αρχιστρατήγου.
Ωστόσο, η εγγονή του Μεταξά, Ιωάννα, σύμφωνα με τον ίδιο, υποστηρίζει μετά βεβαιότητος ότι συγγραφέας αυτού που πήραν οι Ελληνες ήταν ο παππούς της. «Ελπίζουμε ότι με τη δημοσιοποίηση της απώλειας θα ανοίξει συζήτηση και ίσως βρεθεί αυτό το ανεκτίμητο ντοκουμέντο», καταλήγει ο κ. Νικόλτσιος.