Εμαθαν να συλλαβίζουν το ελληνικό όνομά του πριγκίπισσες και αριστοκράτισσες. Οι χρυσές του δημιουργίες στόλισαν τα χέρια και τον λαιμό των ομορφότερων γυναικών του πλανήτη. Ομως, αυτό δεν ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα του Ηλία Λαλαούνη, ο οποίος έφυγε από τη ζωή τη Δευτέρα, σε ηλικία 93 ετών, έχοντας στο πλευρό την πολυαγαπημένη του σύζυγο, τις τέσσερις κόρες, τα εγγόνια και το δισέγγονό του. Το σπουδαιότερό του κατόρθωμα, αυτό που εγγράφεται στον προσωπικό μύθο, είναι ότι κατάφερε να ξυπνήσει ξανά, ύστερα από έναν λήθαργο που διήρκεσε χιλιάδες χρόνια, τη λάμψη του αρχαίου και του βυζαντινού κοσμήματος. Ηταν ο άνθρωπος που έδωσε νέα πνοή σε μια παράδοση αιώνων, τινάζοντας τη σκόνη της Ιστορίας και φέρνοντας ξανά στο φως, με την εμπνευσμένη του τέχνη, τα μοτίβα και τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι τεχνίτες.
Ενας άνθρωπος, μια εποχή
Η απώλειά του, τις τελευταίες ημέρες του 2013, είναι ο αποχαιρετισμός σε μια εποχή όπου η Ελλάδα επιβλήθηκε με την πολιτιστική της ακτινοβολία, τη θέρμη της φιλοξενίας της, τη φήμη της ισχύος που απέκτησαν μια χούφτα συμπατριώτες μας όπως ο Ωνάσης, ο Νιάρχος, ο Λάτσης. Και μαζί με ανθρώπους με τη δική του πετριά, χάνονται πολύτιμες αξίες: ένας ιδιότυπος πατριωτισμός που εκείνος πάλεψε από το δικό του μετερίζι, η πίστη στην οικογένεια, ο «λόγος-συμβόλαιο» που επισφραγίζει τις εμπορικές συμφωνίες, η στοργή του εργοδότη προς τους εργαζομένους του. Ο Λαλαούνης ενσωμάτωνε στον χαρακτήρα του μερικές από τις ωραιότερες ελληνικές αρετές: ήταν τολμηρός, έντιμος, ακαταπόνητα εργατικός, ευπροσήγορος, πολίτης του κόσμου.
Αλλωστε, στη γλώσσα μας, η λέξη «κόσμημα» έχει την ετυμολογία της στη λέξη «κόσμος». Και αυτός ήταν μια προσωπικότητα ανοιχτή στους ανθρώπους με εμβέλεια διεθνή, ενσυναίσθηση του ιστορικού βάθους του ελληνικού πολιτισμού, περιέργεια για κάθε επιστημονική ανακάλυψη. Δεν είναι τυχαίο ότι είχε εμπνευστεί ενότητες από την κατάκτηση του Διαστήματος, την αποκωδικοποίηση του DNA αλλά και από τα ταπεινά αγριολούλουδα της ελληνικής φύσης. Οι γαλαξίες έμπλεξαν με τις γλαύκες, τα ανθέμια, τα κοχύλια, την αριστοκρατική place Vendome. Η γαλλική Ακαδημία τον έκανε μέλος της. Η ελληνική, όχι.
Τρίτης γενιάς κοσμηματοπώλης, ήρθε στον κόσμο το 1920 στη σκιά της Ακρόπολης. Η οικογενειακή επιχείρηση κοσμηματοποιών και ωρολογοποιών ξεκίνησε στην Αμφισσα, όπου ο παππούς του, Ξενοφών Ζαφειρίου, είχε κατασκευάσει το ρολόι για την εκκλησία του χωριού. Λέγεται ότι ήταν τόσο καλοφτιαγμένο, που το πήραν μαζί τους οι Γερμανοί κατακτητές. Το 1936 πέρασε πρώτος στην Ανωτάτη Εμπορική και φοίτησε στη Νομική Σχολή, για να διακόψει τις σπουδές του στον πόλεμο. Στη διάρκεια της Κατοχής, τα απογεύματα επισκεπτόταν τον Αλεξανδράκη, τον ζωγράφο του Αλβανικού Επους. Σε ηλικία 20 ετών ξεκίνησε να εργάζεται στην επιχείρηση κοσμημάτων του θείου του, Ξενοφώντα Ζολώτα. Αμέσως φάνηκε ότι συνδύαζε την εμπορική ευστροφία, την καλλιτεχνική ανησυχία και το θάρρος να προχωρήσει μπροστά. Αργότερα αυτονομήθηκε, ιδρύοντας τη δική του επωνυμία. Το πιο τολμηρό έναυσμα του το έδωσε ο φίλος του Κωνσταντίνος Τσάτσος, με την προτροπή να ξαναφέρει το αρχαίο ελληνικό κόσμημα στο προσκήνιο, μέσα από νέες δημιουργίες. Ετσι, έγινε το 1957 η πρώτη σειρά με έμπνευση από τον μινωικό και μυκηναϊκό πολιτισμό, που παρουσιάστηκε στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης. Ο δρόμος ήταν πια ανοιχτός. Εκείνη την εποχή παντρεύτηκε τη Λίλα Αλτζιτζόγλου. Την είχε δει να κουβεντιάζει με έναν εξάδελφό του στον δρόμο, τους πλησίασε, συστήθηκε και μερικά λεπτά αργότερα, της έκανε πρόταση γάμου.
Ακτινοβολία
Η διεθνής αναγνώριση ήρθε πρώτα μέσα από το σπουδαίο του πελατολόγιο και τα διάσημα καταστήματά του ανά τον κόσμο. Από την Τζάκι Ωνάση μέχρι τη Φαράχ Ντιμπά και από την Μπάρμπρα Στράιζαντ μέχρι τη βασίλισσα Σοφία, όλες φόρεσαν τα κοσμήματά του. Πρόσφατα, η Κριστιάν Αμανπούρ δήλωσε ότι δεν έβγαζε τη βέρα Λαλαούνη ούτε στα πολεμικά μέτωπα. Ο κοσμηματοπώλης που αναβίωσε αρχαίες τεχνικές, όπως η κοκκίδωση, η συρματερή, η σφυρήλατη, είχε πάντα προσωπική σχέση με τις πελάτισσές του και γνώριζε ποιο από τα μοναδικά του κομμάτια τούς ταιριάζει καλύτερα. Σε όλη του τη ζωή παρέμεινε ταπεινός, παρά τις τεράστιες διακρίσεις που κέρδισαν ο ίδιος και η δουλειά του, μέσα από μεγάλες διεθνείς εκθέσεις.
Το κληροδότημά του είναι το Μουσείο Λαλαούνη -«το πέμπτο μου παιδί», έλεγε- στην Πλάκα, με 3.000 κοσμήματα που φέρουν την υπογραφή του. Δύο φίλοι και συνεργάτες του τον είχαν πείσει να κρατήσει για τον ίδιο μερικά από τα πιο εμβληματικά κομμάτια. Η σεμνότητά του ήταν τέτοια, που δεν είχε επιτρέψει στα παιδιά του να βάλουν ούτε μία φωτογραφία του στην αίθουσα υποδοχής…