Στο θέαμα της συγκλονιστικής φωτογραφίας που απεικονίζει τον συνάδελφο καθηγητή και πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και περιγράφει με τον πιο απεχθή τρόπο τη βία μιας ακραίας «ιδεολογίας», πολλοί εξέφρασαν την οδύνη και τον αποτροπιασμό τους, άλλοι άρθρωσαν την αυθόρμητη αντίδραση της θλίψης απέναντι σε μια εικόνα ταπείνωσης και καταδίκασαν τη βία απ’ όπου και αν προέρχεται, άλλοι διατύπωσαν θέσεις για διαπόμπευση δημοκρατικά εκλεγμένου συναδέλφου, για άθλια νοοτροπία και φασιστική συμπεριφορά, για σκοταδισμό, και ακόμα, για ανοικτή και απροκάλυπτη παραβίαση βασικών δημοκρατικών αρχών, όπως αυτή της ελευθερίας και της ελεύθερης διακίνησης ιδεών.
Ολα τα παραπάνω έχουν τη δική τους αξία και προσδίδουν θετικό πρόσημο σε μια κοινωνία που θέλει να αποκαλείται δημοκρατική και να παραμένει ανοικτή στον πλουραλισμό των απόψεων και την ανεκτικότητα της διαφοράς. Δείχνουν πού θέλουμε να πάμε ως κοινωνία, αλλά συνήθως δεν καταφέρνουν να αποτελέσουν τον καταλύτη, τον επιταχυντή εξελίξεων και αλλαγών προόδου, μόνο και μόνο γιατί δεν καταφέρνουν να «μιλήσουν» στη συνείδηση της κοινωνίας, ούτε να ευαισθητοποιήσουν και να αφυπνίσουν την κοινή γνώμη. Αυτή τη φορά τα κατάφερε, όπως φαίνεται, η ανείπωτη γοητεία και συνάμα η καθηλωτική ωμότητα της φωτογραφίας του συναδέλφου –αυτή έφερε κοντά δύο παράταιρα πράγματα: την ομορφιά της ήρεμης αποδοχής του καθήκοντος, όπως αποτυπώνεται στην ακίνητη και σιωπηλή έκφραση του προσώπου του συναδέλφου, και την ντροπή της ωμής βίας και του ανθρώπινου εξευτελισμού.
Τα συναισθήματα θλίψης και συμπόνοιας ξεπεράστηκαν γρήγορα και μετατράπηκαν σε αισθήματα οργής και αποτροπιασμού. Πολλοί μίλησαν για τη δύναμη της εικόνας. Πράγματι, είναι αλήθεια. Η εικόνα έχει μια μεγάλη εσωτερική δύναμη γιατί αποτυπώνει μια στιγμή κορύφωσης – στο πρόσωπο του πρύτανη αποτυπώνεται η εξάντληση των βιολογικών δυνάμεων ταυτόχρονα με την επιμονή στον θεσμικό ρόλο και τη θεσμική υποχρέωση έναντι της νέας γενιάς που περιμένει να μορφωθεί στοχεύοντας να προχωρήσει στον δρόμο της γνώσης. Το βλέμμα του δεν μαρτυρεί υποχώρηση αλλά ήρεμη και συνειδητή εκπλήρωση ενός δυσχερούς καθήκοντος που δεν αφορά το σήμερα, αλλά το αύριο μιας γενιάς που εμπιστεύεται τον θεσμό του δημόσιου πανεπιστημίου και ζητάει να δει το μέλλον της μέσα από αυτό. Ολα αυτά συνθέτουν την ομορφιά και τη δύναμη της φωτογραφίας. Συνάμα όμως καταδεικνύουν με τον πιο άμεσο και εμφανή τρόπο ότι η «ιδεολογία» των δημίων είναι απέναντι στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, απέναντι στην ελευθερία, απέναντι στην παιδεία ενός λαού, και κυρίως είναι απέναντι στις αξίες της δημοκρατίας. Η μορφή του συναδέλφου στα μάτια μιας ολόκληρης κοινωνίας, και όχι μόνο της πανεπιστημιακής κοινότητας, αποτελεί την ύστατη ελπίδα για το δημόσιο πανεπιστήμιο του αύριο.
Γράφτηκε και ακούστηκε ότι τον συνάδελφο τον εγκλώβισαν στο γραφείο του φοιτητές του, τον δίκασαν για τις ιδέες του και του επέβαλαν την ποινή της διαπόμπευσης και του εκφοβισμού. Ως πανεπιστημιακός δάσκαλος αρνούμαι κατηγορηματικά να δεχτώ ότι ήταν φοιτητές του. Οχι, δεν μπορεί να ήταν καν φοιτητές δημόσιου πανεπιστημίου. Οι φοιτητές που εκπαιδεύουμε στα αμφιθέατρα, στα εργαστήρια και στις κλινικές των πανεπιστημίων μας, δεν θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν δήμιοι των δασκάλων τους, να διακατέχονται από τόσο φθόνο, να προσχωρούν σε τόσο βίαιες πρακτικές μνησικακίας που δεν θα υιοθετούσαν ούτε οι χειρότεροι εκφραστές του ιδεολογικού σκοταδισμού, να παραβιάζουν με τόσο απροκάλυπτο τρόπο το πανεπιστημιακό άσυλο και να καταστρατηγούν κάθε έννοια ελεύθερης διακίνησης ιδεών και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Δεν θα μπορούσαν ποτέ οι φοιτητές μας να έχουν αυτή τη βίαιη και άθλια νοοτροπία και δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι με το μέρος της ντροπής.
Αντίθετα, τον συνάδελφο εγκλώβισαν οι υποστηρικτές μιας ακραίας και αυταρχικής «ιδεολογίας», μιας «ιδεολογίας» δημίων, οι οποίοι επιχείρησαν να παραβιάσουν στο πρόσωπό του την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να επιβάλουν τον φόβο. Συνέβη τελικά αυτό; Οχι θα έλεγα. Εκείνος εγκλώβισε την «ιδεολογία» των δημίων, επιλέγοντας συνειδητά να υπερασπίσει τη δημοκρατία και την αξία της ελευθερίας της έκφρασης και κυρίως να υπερασπίσει το μέλλον και τα όνειρα των φοιτητών του, αυτών των υπέροχων παιδιών που έρχονται στο πανεπιστήμιο με ενθουσιασμό και τα οποία συχνά συνθλίβονται σε αυτή την τρομερά βίαιη πραγματικότητα. Πρόσφατα, ένας άλλος νέος άνθρωπος, όχι καθηγητής ή πρύτανης αυτή τη φορά, εγκλώβισε τους θιασώτες μιας φασιστικής «ιδεολογίας», επιλέγοντας συνειδητά και αυτός να υπερασπίσει ανάλογες πανανθρώπινες αξίες. Τέτοιες πράξεις αυθυπέρβασης, και όχι απλώς κάποιες καταδικαστικές δηλώσεις, ευαισθητοποιούν συνειδήσεις και συμβάλλουν στο να δούμε τον κίνδυνο κατάματα, να συνειδητοποιήσουμε ότι κινδυνεύει η ύπαρξή μας, το μέλλον μας, τα όνειρά μας, τα όνειρα των παιδιών μας, τα όνειρα των φοιτητών μας, και να συνειδητοποιήσουμε ότι κινδυνεύει εντέλει η ίδια η δημοκρατία μας.
Ακούγονται φωνές για άμεση παρέμβαση της Δικαιοσύνης και εφαρμογή του νόμου. Ναι, είναι απαίτηση όλων μας και το αναμένουμε. Μετά όμως τι; Τι θα κάνει η πανεπιστημιακή κοινότητα, η πολιτεία, η κοινωνία την επόμενη ημέρα. Θα αρκεστούμε, για μία ακόμη φορά, στο να «καταδικάσουμε τη βία απ’ όπου και αν προέρχεται». Πρόσφατα η κοινωνία και η πολιτεία συνειδητοποίησαν και αντέδρασαν, καταδικάζοντας, όχι στα λόγια αυτή τη φορά, μια φασιστική «ιδεολογία» που υπέθαλψε άθελά της η δημοκρατία μας. Μια άλλη «ιδεολογία», η ιδεολογία των δημίων που προβαίνει σε πρωτοφανείς πράξεις βίας, αλαζονείας και αυταρχισμού, εμφανίζεται σήμερα κατάματά μας, στο πρόσωπο του πρύτανη ενός ανώτατου πανεπιστημιακού ιδρύματος.
Ακούγονται άλλες φωνές που κάνουν λόγο για άμεση καταστολή και πάταξη τέτοιων φαινομένων ντροπής με έμπρακτες καταδίκες. Δύσκολα θα διαφωνούσε κάποιος με τέτοιες θέσεις. Ωστόσο, θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε παράλληλα και μια άλλη προσέγγιση, πιο μακρόπνοη αλλά όχι και τόσο ουτοπική όσο ίσως φαίνεται: να επενδύσουμε σαν λαός στην παιδεία των νέων ανθρώπων, στην ποιοτική εκπαίδευσή τους, στην κοινωνική προστασία τους, και μέσα από τη γνώση και το όραμα για ένα ελπιδοφόρο αύριο, να εξαλειφθούν φαινόμενα και πράξεις βίας στο όνομα ακραίων «ιδεολογιών» όχι μόνο από το δημόσιο πανεπιστήμιο. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο εάν η πολιτεία εγκύψει στην εκπαίδευση του δυναμικού της χώρας και δημιουργήσει μια νέα γενιά υγιή και ποιοτικά εκπαιδευμένη. Να εξασφαλίσει σε αυτή τη γενιά, μέσα από σοβαρό σχεδιασμό όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, ένα μέλλον με προοπτική και αξιοπρέπεια. Αυτή η οδός που οφείλουμε να διανοίξουμε δεν είναι εύκολη, όχι γιατί απαιτεί τόλμη και όραμα, αλλά γιατί υπάρχουν οι αρνητές που υποστηρίζουν υποκριτικά ότι ένα τέτοιο εγχείρημα δεν μπορεί εύκολα να υιοθετηθεί καθώς έχει δυσβάσταχτο οικονομικό κόστος για τη χώρα. Το μόνο κόστος που έχει είναι το πολιτικό! Ας το αναλάβουμε επιτέλους όλοι μας.
Και εάν θα θέλαμε να καταπιαστούμε ακροθιγώς με το πολιτικό κόστος, ας θυμηθούμε, τουλάχιστον οι παλαιότεροι, ότι σε ένα αντίστοιχο γεγονός το 2009 παραιτήθηκε ο πρύτανης ανώτατου ιδρύματος της χώρας που υπέστη ο ίδιος μια ανάλογου τύπου «ιδεολογική» επίθεση. Επρόκειτο για μια ισχυρή συμβολικά δημόσια έκφραση ευθιξίας και ηθικής αξιοπρέπειας. Ωστόσο, ελπιδοφόρο θα ήταν να είχαν συμβάλει με τον όποιο δικό τους τρόπο και άλλοι, συνάδελφοι ή μη, θεσμοί, πολιτεία, προσεγγίζοντας ίσως έτσι την αξία αυτής της εμβληματικής φωτογραφίας της ντροπής, ώστε να μην τη βλέπαμε σήμερα. Ο φόβος του πολιτικού κόστους εμπόδισε χρόνια τώρα να γίνουν οι κατάλληλες μεταρρυθμίσεις, καθώς αυτές θα έπρεπε να έχουν τη μορφή ρήξεων με ιδεολογικές αγκυλώσεις και παγιωμένες από τη θεσμική αδράνεια πρακτικές, με αποτέλεσμα να βρισκόμαστε σήμερα ενώπιος ενωπίω με αυτό το θέαμα της ντροπής να μας θυμίζει το παρελθόν όχι ως ανάμνηση αλλά ως πραγματικότητα. Επειδή όμως η ελπίδα, όπως λέει ο σοφός λαός μας, πεθαίνει πάντα τελευταία, ας την αναζητήσουμε σήμερα!
* Ο κ. Σταύρος Δ. Νικολόπουλος είναι καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής και αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.