Το πρώτο lockdown, την άνοιξη, μας βρήκε σαστισμένους, αλλά αισιόδοξους. Στα τέλη της άνοιξης, σε μεγάλη έρευνα της ΔιαΝΕΟσις, οι συμμετέχοντες σε ποσοστό 86% δήλωναν σίγουροι ότι η τρικυμία θα περάσει και σύντομα θα επανέλθει η πολυπόθητη κανονικότητα. Πόσο σύντομα; Το φθινόπωρο του 2020, αυτή ήταν η γενική πεποίθηση.
Ηρθε το φθινόπωρο, οι επιδημιολογικοί δείκτες χειροτέρεψαν, η χώρα άρχισε να μετράει χιλιάδες κρούσματα και εκατοντάδες νεκρούς και οι θετικές σκέψεις εξανεμίστηκαν. Σε έρευνα επίσης της ΔιαΝΕΟσις, τον Σεπτέμβριο, το ποσοστό της αισιοδοξίας μειώθηκε στο 57% με παράλληλη αύξηση του φόβου μόλυνσης από τον ιό και της αμφισβήτησης απέναντι στα μέτρα.
Πλέον, και μετά το νέο lock-down, όπως βεβαιώνουν πολλοί επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, το τοπίο έχει γίνει πιο ζοφερό. Αβεβαιότητα, ανασφάλεια, άγχος, απογοήτευση, φόβος, θυμός, μοναξιά είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα των πολιτών. Η πανδημική κόπωση διαχέεται παντού.
«Είναι βέβαιο ότι τα ποσοστά θα χειροτερεύουν ολοένα και περισσότερο, γιατί πλέον βαθαίνει στους πολίτες η συνειδητοποίηση της σοβαρότητας και της έκτασης της πανδημίας, καθώς και του χρόνου που θα χρειαστεί για την αντιμετώπισή της. Αν συνυπολογίσουμε και τα οικονομικά προβλήματα που δημιουργούνται, έχουμε να κάνουμε με ένα διαρκές τραυματικό γεγονός, το οποίο ήρθε να εγκατασταθεί σε ένα ήδη κουρασμένο από τη δεκαετή οικονομική κρίση κοινωνικό σώμα», εξηγεί ο Στέλιος Στυλιανίδης, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρος – ψυχαναλυτής και επιστημονικός σύμβουλος της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ). Για μια πανδημία ψυχικής υγείας κάνει λόγο ο κ. Στυλιανίδης, με κομμάτια του παζλ τη ραγδαία αύξηση της κατάθλιψης, της χρήσης ουσιών και της ενδοοικογενειακής βίας, των παραβατικών συμπεριφορών (επιθετικότητα, επικίνδυνη οδήγηση, αντικοινωνική συμπεριφορά), καθώς και της αυτοκτονικότητας των νέων – «στοιχεία μιας γενικότερης ψυχοσωματικής ευαλωτότητας», όπως τονίζει.
O ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Παπαδημητριάδης συμφωνεί. «Η ελληνική κοινωνία είχε ανακουφιστεί με την ύφεση την οποία παρουσίασε η πανδημία το καλοκαίρι. Οι συμπολίτες μας είχαν σε μεγάλο ποσοστό πιστέψει και τις διαβεβαιώσεις της κυβέρνησης ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει δεύτερο lockdown. Η διάψευση που επήλθε μετέτρεψε την ανακούφιση σε θυμό και κατάθλιψη. Προϋπάρχουσες διαταραχές του άγχους, που σε διάφορες μορφές ταλαιπωρούν τρεις στους δέκα Ελληνες, επιδεινώνονται σημαντικά. Δεν υπάρχουν ακόμα ερευνητικά δεδομένα, αλλά αυτή είναι η εμπειρική μου εκτίμηση. Κι όπως έχουν δείξει μαζικές καταστροφές του παρελθόντος, όπως το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ, οι συνέπειές τους ως προς την ψυχική συνιστώσα τους μας απασχολούν επί μακρόν. Επιτείνεται η μετατραυματική διαταραχή άγχους. Ο απόηχος της ψυχικής συνθήκης της πανδημίας, λοιπόν, το αίσθημα του επικείμενου κινδύνου, του κακού που μας παραμονεύει, θα μας ακολουθεί για πολλά χρόνια. Ακόμα κι όταν η πανδημία θα έχει τυπικά τελειώσει».
Ψυχολογική πίεση
Η πανδημική κόπωση, όμως, φαίνεται να επηρεάζει και τα εθνικά συστήματα υγείας. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι μεγάλο ποσοστό των νοσοκομειακών γιατρών, νοσηλευτών και εργαστηριακών επιστημόνων –που στις ΗΠΑ ξεπερνάει το 50%– εμφανίζουν έντονη ψυχολογική πίεση. Ο επικεφαλής επειγόντων καταστάσεων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Μάικ Ράιαν, δήλωσε πως τρία πράγματα «στοιχειώνουν» τους υγειονομικούς που βρίσκονται σε μονάδες COVID-19: «Το ένα είναι να στέκονται και να παρακολουθούν τους ανθρώπους να πεθαίνουν επειδή δεν μπορούν να τους βοηθήσουν. Το δεύτερο είναι να βλέπουν έναν υγειονομικό να μολύνεται, συνάδελφο και φίλο. Και το τρίτο είναι η πιθανότητα να έχουν μεταφέρει την ασθένεια στις οικογένειες ή στους φίλους τους».
Λαμβάνοντας αυτά υπ’ όψιν της, η Ελληνική Εταιρεία Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Ομάδας (ΕΕΨΨΟ) θα υποβάλει σύντομα στο υπουργείο Υγείας πρόταση σχεδίου δράσης ψυχοκοινωνικής υποστήριξης υγειονομικών του ΕΣΥ, εργαζομένων σε μονάδες COVID-19. Η ΕΕΨΨΟ προτίθεται να οργανώσει πιλοτικά σε 5 νοσοκομεία της χώρας, τα οποία θα υποδείξει το υπουργείο, διαδικτυακές ομαδικές συνεδρίες των γιατρών, νοσηλευτών και φροντιστών που επιθυμούν να συμμετάσχουν, «με σκοπό να αξιολογηθούν οι αναδυόμενες ψυχιατρικές και ψυχολογικές ανάγκες τους και να υπάρξει ένας κατά το δυνατόν ομοιογενής και συνεκτικός συντονισμός των θεραπευτικών παρεμβάσεων».
Γιατί, όπως επισημαίνει ο Στέλιος Στυλιανίδης, «επείγει να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας. Δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη χωρίς γενναία επένδυση στην υγεία και στην ψυχική υγεία».