Τη δεκαετία του 1860, η ελληνική παροικία του Λονδίνου γνωρίζει την άνθησή της. Οι οικογένειες Ράλλη, Καβάφη, Ιωνίδη, Σκυλίτση, Ροδοκανάκη, Μπαλλή και πολλές ακόμη έχουν γεννήσει εκείνη την υβριδική ελληνοβρετανική ώσμωση και πρωτοστατούν ως ενεργό κομμάτι της βικτωριανής κοινωνίας. Σήμερα, μπορεί κανείς να δει τη δόξα και τον πλούτο της ελληνικής παροικίας στο ιστορικό κοιμητήριο του West Norwood, όπου η Greek Necropolis αποτελεί την κορυφαία πτέρυγα με τα νεοκλασικά μαυσωλεία και τα γλυπτά μνημεία. Η διάσωση και ανάδειξη αυτού του «θησαυροφυλακίου» μνήμης είναι πλέον ένας υψηλός και ευγενής στόχος με επικεφαλής τον σύνδεσμο των Φίλων του West Norwood. Οι εργασίες έχουν ήδη αρχίσει στο παρεκκλήσιο του Αγίου Στεφάνου, που είναι το κορυφαίο νεοκλασικό μνημείο, αλλά ο δρόμος είναι μακρύς και απαιτείται συστράτευση δυνάμεων.
«Το ελληνικό κοιμητήριο στο West Norwood είναι το “καταπίστευμα” μιας εξαιρετικής κοινότητας Ελλήνων, οι οποίοι από τις αντίξοες συνθήκες των αρχών του 19ου αιώνα στην πατρίδα μας μετανάστευσαν στην Αγγλία, έχτισαν καινούργια ζωή, μόχθησαν, δημιούργησαν και πέτυχαν στόχους που σήμερα μοιάζουν άπιαστοι», λέει η ιστορικός δρ Βικτωρία Σολομωνίδου, εταίρος στο King’s College London και μέλος του συνδέσμου Friends of West Norwood. «Τα μέλη της αρίστευσαν στις επιχειρήσεις, στη ναυτιλία, στις επιστήμες και στις τέχνες, ενσωματώθηκαν στη “δύσκολη” βικτωριανή κοινωνία, συμμετέχοντας ενεργά και διακρινόμενοι γι’ αυτή τους τη συμμετοχή. Τιμώντας τους Ελληνες αυτούς, που οι περισσότεροι βρέθηκαν εδώ πρόσφυγες μετά την καταστροφή της Χίου και ποτέ δεν ξέχασαν την πατρίδα, σίγουρα τιμάμε και την επέτειο του 1821».
Πράγματι, η δράση των Ελλήνων του βικτωριανού Λονδίνου σε όλους τους τομείς δείχνει το σφρίγος και την πίστη στην εργασία και την καινοτομία, αλλά και την προσαρμοστικότητά τους, προερχόμενοι από ελληνικούς πυρήνες υψηλής αστικότητας από τη Χίο ή την Κωνσταντινούπολη. «Θεωρούμε πως η ελληνική πτέρυγα στο Νόργουντ είναι η πιο σημαντική συλλογή ταφικών μνημείων στο Ηνωμένο Βασίλειο, γι’ αυτό παλεύουμε υπέρ της διάσωσής της ώστε να την παραδώσουμε στις επόμενες γενιές», λέει ο καθηγητής Ρόμπερτ Φλάναγκαν, πρόεδρος των Φίλων του West Norwood. Ηδη, έχει συγκεντρωθεί ποσό ενός εκατομμυρίου στερλινών από το National Lottery Fund, τον δήμο του Lambeth και τον σύνδεσμο Friends of West Norwood για την αποκατάσταση των ελληνικών μνημείων στο West Norwood. Αλλά όσο μεγάλο και αν είναι αυτό το ποσόν δεν επαρκεί για όλα τα μνημεία, αν και τα απαιτούμενα ποσά δεν είναι απαγορευτικά για μεμονωμένες περιπτώσεις, μετά και τις αυτοψίες που διενεργήθηκαν. Ενδεικτικά, για τον τάφο του Γεωργίου Καβάφη υπολογίζεται ότι απαιτούνται περί τις 6.000 στερλίνες, της Αγλαΐας Τρικούπη περί τις 3.000, όπως και για της Αικατερίνης Λασκαρίδη, του Δημήτρη Καπετανάκη μόνο 1.000… Πολλοί τάφοι βρίσκονται σε κακή κατάσταση, όπως αυτοί των αδελφών Βαλλιάνου.
«Χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να φθάσουμε στη χρηματοδότηση κάποιων έργων αποκατάστασης», εξηγεί ο Ρόμπερτ Φλάναγκαν. Από όσα μνημεία είναι διατηρητέα (Grade II Listed) έχουν χρηματοδοτηθεί εργασίες στο ιωνικό μαυσωλείο του Ξενοφώντα Μπαλλή, στον τάφο από ροζ γρανίτη του Πέτρου Παντιά Ροδοκανάκη και στο περίτεχνο ταφικό μνημείο του Ιωάννη Στεπάνοβις Σκυλίτση, πατέρα της Ελενας Βενιζέλου. Σκαλωσιές έχουν ήδη τοποθετηθεί στο παρεκκλήσιο του Αγίου Στεφάνου, «που θεωρείται “το διαμάντι” του West Norwood», σύμφωνα με τη Βικτωρία Σολομωνίδου. «Θα χρησιμοποιηθεί ως το πολιτιστικό κέντρο ολόκληρου του νεκροταφείου, ενός από τα σημαντικότερα βικτωριανά νεκροταφεία στο Ηνωμένο Βασίλειο που “φιλοξενεί” πολλούς σημαντικούς πολιτικούς, εφευρέτες, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες και διανοούμενους του 19ου αιώνα. Η πρώτη εκδήλωση θα είναι αφιερωμένη στους Ελληνες που έφτιαξαν αυτό το νεκροταφείο στο νότιο Λονδίνο και θα περιλαμβάνει έκθεση για τα έργα και τις ημέρες τους».
Αναζήτηση χρηματοδότησης
Το νεκροταφείο του West Norwood στο νότιο Λονδίνο είναι ένα από τα ονομαστά ιστορικά κοιμητήρια του 19ου αιώνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ιδρύθηκε το 1837 και ήδη το 1842 η εύρωστη ελληνική παροικία είχε δεσμεύσει μεγάλη έκταση για την ελληνορθόδοξη πτέρυγα. Μνημείο της ελληνικής διασποράς στη Βρετανία, η Greek Necropolis είναι το απόγειο της ταφικής τέχνης κατά τον νεοκλασικό κανόνα και η κορωνίδα για όλο το νεκροταφείο, που στο σύνολό του περιλαμβάνει εξαίρετα μνημεία νεογοτθικής και κλασικής τέχνης.
Πολλά μνημεία στην ελληνική πτέρυγα είναι διατηρητέα, αλλά όχι όλα ακόμη.
Αρκετά από αυτά έχουν ερειπωθεί και διαβρωθεί και χρήζουν άμεσης σωστικής παρέμβασης. Οι αυτοψίες των Φίλων του West Norwood έχουν αναδείξει όλα αυτά τα προβλήματα, που έφερε η εγκατάλειψη. Είναι αναγκαίο να βρεθούν πηγές χρηματοδότησης από την Ελλάδα ή το εξωτερικό.
Οπως επισημαίνει η Βικτωρία Σολομωνίδου, «κατόπιν πολύπλοκης διαδικασίας, το National Lottery Fund και ο δήμος του Lambeth έχουν πιστοποιήσει συγκεκριμένες εξειδικευμένες εταιρείες αποκατάστασης μνημείων που μπορούν να αναλάβουν τις απαιτούμενες εργασίες σε συνεργασία με τυχόν ενδιαφερόμενους δωρητές».