Βρίσκεται υπό διαβούλευση νέο νομοσχέδιο για τα πανεπιστήμια αλλά στη χώρα-γενέτειρα του διαλόγου μόνον εποικοδομητικός διάλογος δεν γίνεται. Ολα έχουν χρωματιστεί κομματικά και αυτό έχει ως συνέπεια η εποικοδομητική κριτική να είναι ανέφικτη. Ο,τι και να προτείνει το υπουργείο οι αντίπαλοί του (στο κόμμα και στην κοινωνία) θα το κρίνουν αρνητικά. Ενώ οι φίλοι του θα το κρίνουν σταθερά θετικό και την τυχόν κριτική ως «αντιπολίτευση». Μια ψύχραιμη ματιά όμως ποτέ δεν θα βλάψει. «Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις» έγιναν πολλές στο νεοελληνικό κράτος – πολύ περισσότερες στην πρωτοβάθμια – δευτεροβάθμια εκπαίδευση και αρκετά λιγότερες στα πανεπιστήμια. Θα έλεγε κανείς ότι το «μοντέλο» των κεντροευρωπαϊκών πανεπιστημίων του τόπου που στήθηκε επί Οθωνα ελάχιστα άλλαξε και απλώς κατά καιρούς επηρεάσθηκε από άλλα «κλίματα» με κύριο βήμα την αλλαγή που δοκιμάσθηκε με τον ν. 1268 (ΠΑΣΟΚ). Την τελευταία όλες οι μετέπειτα αλλαγές την έχουν λάβει σοβαρά υπ’ όψιν. Οι λόγοι ήσαν και πολιτικοί αλλά και πρακτικοί γιατί η τελευταία έχει αρκετές «αμερικανικές» εμπνεύσεις και επιρροές. Η τωρινή μεταρρύθμιση μάλλον βάζει «στόχους εκτός κυρίων στόχων». Φυσικά δεν είναι υποχρεωτικό να συμφωνήσουν όλοι για «κύριους» και «δευτερεύοντες» στόχους… Οταν όμως βλέπει κανείς ότι τα κριτήρια είναι κριτήρια «βιτρίνας» και πολιτικής, αλλά καθόλου «ουσίας», τότε ο κίνδυνος να οδηγηθεί σε ματαίωση άλλη μια «μεταρρύθμιση» επιβάλλει να μιλήσουμε.
1. Η φύλαξη των πανεπιστημίων όπως η φύλαξη όλων γενικώς των εγκαταστάσεων και οργανισμών, δημοσίων και ιδιωτικών, έχει ανατεθεί σε ειδικά όργανα της πολιτείας. Τα όργανα και σώματα αυτά, όταν και όπως χρειάζεται, έχουν τη δυνατότητα επεμβάσεως σε κάθε σημείο της χώρας. Αρα και στα πανεπιστήμια (ειδικά μετά την κατάργηση του λεγόμενου ασύλου του οποίου έγινε ομολογουμένως κατάχρηση). Από τότε που δεν υπάρχει το εμπόδιο για επέμβαση της πολιτείας, η δημιουργία ειδικού «επί τούτω» σώματος ασφαλείας με αποστολή την «προστασία» του πανεπιστημίου δεν είναι πολύ πειστική. Πέραν των άλλων, η σύσταση ενός τέτοιου σώματος, η επιλογή, η εκπαίδευση στελεχών του κ.λπ. μόνον σε πρόσθετους πονοκεφάλους θα οδηγήσει και καθόλου σε ουσία. Η δαπάνη για έναν τέτοιο νέο φορέα σε μια χώρα που υποχρηματοδοτεί την εκπαίδευση, γιατί δεν έχει περισσότερα χρήματα να επενδύσει σε έργα ουσίας, είναι άστοχη.
2. Ακούμε ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια «αποκτούν αυτονομία» και θα αυτο-καθορίζουν τα προσόντα εισαγωγής («βάσεις» και «πρωτεύον μάθημα»). Αυτονομία βέβαια χωρίς οικονομική αυτονομία δεν υπάρχει. Οσο για το λεγόμενο «αυτοδιοίκητο» μάλλον αστείο θυμίζει όταν εδώ ακόμη και η οργάνωση των σπουδών (πρόγραμμα σπουδών, δομή, διάρκεια, γλώσσα κ.λπ.) είναι καθαρά αντικείμενο του υπουργείου Παιδείας και της κεντρικής κυβέρνησης.
3. Ακούμε ότι θα «διαγράφονται» όσοι δεν θα τελειώνουν έγκαιρα τις σπουδές τους. Πολύς ο λόγος αλλά η φασαρία είναι δυσανάλογη με την επίδραση που θα έχει στο επίπεδο σπουδών. Οι λεγόμενοι «αιώνιοι» δεν κοστίζουν στο πανεπιστήμιο τίποτε.
4. Πολύ σημαντικότερη από τις «διαγραφές αιωνίων» είναι η «απογύμνωση» μερικών πανεπιστημίων από τις λεγόμενες «μεταγραφές». Τίποτε δεν είδαμε να ορίζει γι’ αυτές ο νέος νόμος. Το φαινόμενο «μεταγραφή φοιτητών» μάλλον είναι πρωτότυπο για την Αμερική και την Ευρώπη (τουλάχιστον). Αλήθεια, πώς θα αντιδράσει ο Αγγλος εάν ακούσει ότι φοιτητής από το Πανεπιστήμιο Σαουθάμπτον μεταγράφεται στο Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου, διότι «ο αδελφός του σπουδάζει ήδη εκεί».
5. Πολύ μεγάλη σημασία δίδεται τελευταία στη λεγόμενη αξιολόγηση και πιστοποίηση των ΑΕΙ. Ηθελα να μάθω εάν οι λεγόμενοι αξιολογητές που έρχονται για αυτή τη διαδικασία γνωρίζουν ότι το τμήμα που αξιολογούν αναγκάζεται να εκπαιδεύσει π.χ. 30% ή 50% περισσότερους από αυτούς που είχε υπολογισθεί, διότι δέχθηκε με μεταγραφή περισσότερους στα εργαστήρια, στα έδρανα και στις βιβλιοθήκες του. Είναι αξιόπιστη η εκπαίδευση όταν οι υποδομές είναι δυσανάλογα μικρές εν σχέσει με τους εκπαιδευόμενους;
6. Ερχομαι στο θέμα του διδακτικού προσωπικού (ΔΕΠ). Μέχρι τον πανεπιστημιακό νόμο του 1982 υπήρχε σε κάθε πανεπιστήμιο, όπως υπάρχει σε κάθε οργανισμό, το λεγόμενο «οργανόγραμμα». Σήμερα αυτό πρακτικά έχει καταργηθεί. Υπάρχουν τμήματα στα οποία απουσιάζουν τελείως διδάσκοντες ορισμένων μαθημάτων, ενώ αντίθετα για άλλα μαθήματα υπάρχουν τόσο πολλοί που δεν έχουν τι να τους κάνουν. Ουδείς θίγει το κρίσιμο αυτό θέμα (ούτε οι λεγόμενοι και παχυλά αμειβόμενοι αξιολογητές). Δεν το θίγει όμως ούτε και το υπουργείο Παιδείας που θεωρεί ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να συνεχίζεται «επ’ αόριστον».
7. Τα ίδια γίνονται και με τις λεγόμενες «βαθμίδες ΔΕΠ». Υπάρχουν σχολές με 20 καθηγητές, 8 αναπληρωτές και 3 επίκουρους. Η πυραμίδα είναι πλέον «ανάποδη». Οποιος ξέρει πώς λειτουργεί στρατός γεμάτος στρατηγούς και κανέναν λοχία, ας σκεφθεί πώς λειτουργεί το ελληνικό πανεπιστήμιο σήμερα.
8. Το ΔΕΠ στο πανεπιστήμιο υπάρχει κυρίως για να υλοποιεί το πρόγραμμα σπουδών κάνοντας κάποια μαθήματα. Επομένως ο επιστημονικός προσανατολισμός του ΔΕΠ αφορά και πρέπει να στρέφεται σε ένα μάθημα. Δυστυχώς η ανάγκη να μη διακινδυνεύσει η εξέλιξή του, έχει οδηγήσει σε προσανατολισμό άσχετο με το φάσμα διδασκαλίας και σε αναζήτηση «εξεζητημένων πεδίων» ώστε να έχουν «νώτα κατοχυρωμένα»… Ετσι φθάσαμε σε τμήματα με προσωπικό του οποίου η ειδικότητα καθόλου δεν ανταποκρίνεται στα μαθήματα του τμήματος.
9. Το πρόγραμμα σπουδών έχει και άλλα παράδοξα. Η σειρά των μαθημάτων είναι γενικώς λογική και καθιερωμένη από την πείρα του χρόνου και της παιδαγωγικής (π.χ. έχει πρώτα την ανατομία και μετά τη χειρουργική στις ιατρικές σχολές). Ομως σήμερα η απουσία λογικής έχει οδηγήσει να μπορεί να παρακολουθεί ο φοιτητής π.χ. χειρουργική ενώ ακόμη δεν έχει προαχθεί στην ανατομία! Αυτό αν το μάθει ένας ξένος πανεπιστημιακός θα του φανεί «πολύ περίεργο». Δεν ξέρω εάν θα ήθελε να γίνει «αξιολογητής» εδώ σ’ εμάς, αλλά εάν εκφράσει αντίρρηση, το πολύ πολύ να μην τον ξαναβάλουν!
Πρακτικά τίποτε από τα παραπάνω δεν «ακουμπά» το νέο νομοθέτημα. Γιατί άραγε; Γιατί φοβάμαι είναι «έργο βιτρίνας»… Εχει στόχο τις εντυπώσεις και καθόλου την ουσία.
* Ο κ. Κώστας Κωνσταντόπουλος είναι καθηγητής Παθολογίας Αιματολογίας, Ιατρικής Σχολής Αθηνών.