«Ημουν άνθρωπος αεικίνητος και ξαφνικά ένιωσα ότι έπεσαν τα φτερά μου. Νιώθω σαν να έχω γεράσει δέκα χρόνια». Η 55χρονη νοσηλεύτρια Μαρία Ζέρβα βρέθηκε θετική στη νόσο COVID-19 στις 8 Δεκεμβρίου. Νοσηλεύθηκε για δέκα ημέρες με αμφοτερόπλευρη πνευμονία και σήμερα, σχεδόν δύο μήνες μετά τη διάγνωση και παρότι έχουν μεσολαβήσει εβδομάδες μετά το εξιτήριο, την ταλαιπωρεί ένα επίμονο αίσθημα κόπωσης.
«Ακόμη δεν έχω ξεμπερδέψει», λέει στην «Κ» και περιγράφει το πώς κουράζεται με απλές δουλειές του σπιτιού ή το πόσο δύσκολο της ήταν να σηκώσει πρόσφατα τη μικρή κόρη της ανιψιάς της η οποία ζυγίζει επτά κιλά. Ο ύπνος της, αν και βελτιωμένος σε σχέση με το πρώτο διάστημα της επιστροφής στο σπίτι, παραμένει άστατος – ξυπνάει συχνά μέσα στη νύχτα. Αναφέρει πόνους στα χέρια και στους αγκώνες και λέει ότι πρόκειται να επισκεφθεί νευρολόγο για να διαπιστώσει εάν η συγκεκριμένη ενόχληση είναι κάποιο απομεινάρι της νόσου ή δεν σχετίζεται με αυτή. Θέλει να επιστρέψει στην εργασία της, αλλά παραμένει σε αναρρωτική άδεια έως ότου ανακτήσει τις δυνάμεις της.
Η κ. Ζέρβα αρρώστησε μεν βαριά, δεν χρειάστηκε όμως να νοσηλευθεί σε μονάδα εντατικής θεραπείας, η οποία (ανάλογα με τον χρόνο παραμονής και την ηλικία του ασθενούς) θα μπορούσε ούτως ή άλλως να αφήσει κατάλοιπα ή να οδηγήσει έπειτα σε μια μακρά περίοδο αποκατάστασης. Στις ΗΠΑ, στη Μεγάλη Βρετανία και σε άλλες χώρες πληθαίνουν το τελευταίο διάστημα οι μαρτυρίες ανθρώπων οι οποίοι περιγράφουν συμπτώματα ακόμη και μήνες μετά τη διάγνωσή τους με COVID-19. Κάποιοι μιλούν για κόπωση, ενοχλητικές ταχυκαρδίες, προβλήματα συγκέντρωσης ή κενά μνήμης και μια ανεξήγητη θολούρα την οποία αποκαλούν «ομίχλη εγκεφάλου». «Long COVID», ονομάζεται στο εξωτερικό αυτή η πιθανή έκφραση παρενεργειών της νόσου, για να δηλώσει τη μακροχρόνια μάχη ορισμένων ασθενών.
Ελληνες γιατροί που μίλησαν στην «Κ» εξηγούν ότι ακόμη δεν υπάρχουν αρκετά επιστημονικά δεδομένα και πολλές δημοσιευμένες μελέτες που θα ήταν ικανά να δώσουν μια πιο σαφή εικόνα για αυτή τη συμπτωματολογία. Αλλά και από μαρτυρίες ασθενών στην «Κ» φαίνεται ότι δεν μοιράζονται όλοι οι νοσήσαντες μία κοινή εμπειρία.
Η παρακολούθηση
Στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ιωαννίνων λειτουργεί τις τελευταίες ημέρες εξωτερικό ιατρείο για μακροχρόνια παρακολούθηση ασθενών οι οποίοι είχαν νοσηλευθεί με COVID-19. Θα γίνεται επανεκτίμηση στους τρεις μήνες μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο για να καταγράφεται και να τεκμηριώνεται οποιαδήποτε πιθανή συμπτωματολογία. «Θέλουμε να δούμε πώς μπορεί να έχουν επηρεαστεί στην καθημερινότητά τους», λέει ο καθηγητής Παθολογίας Χαράλαμπος Μηλιώνης. Σε επικοινωνία που είχε με κάποιους ασθενείς ορισμένοι μίλησαν για σωματική κόπωση ή αδυναμία να νιώσουν ένα αίσθημα ευεξίας που είχαν προτού νοσήσουν. Θα χρειαστεί όμως μια συστηματική καταγραφή για να διαπιστωθεί τι ακριβώς συμβαίνει σε αυτές και σε άλλες περιπτώσεις.
Αντίστοιχες ενέργειες έχουν γίνει και στο νοσοκομείο «Σωτηρία». Η λοιμωξιολόγος Ελένη Κάκαλου εξηγεί ότι έχει στηθεί ένας μηχανισμός συνολικής παρακολούθησης ασθενών με τις απαραίτητες εργαστηριακές εξετάσεις για να εκτιμηθεί η πορεία ανάρρωσής τους.
Την ίδια περίπου περίοδο με την κ. Ζέρβα νόσησε και η συνάδελφός της, Ευτέρπη Βασιλειάδη, προϊσταμένη νοσηλευτών στη Γ΄ Παθολογική Κλινική του «Σωτηρία». Νοσηλεύθηκε για έξι ημέρες και θυμάται ότι την πρώτη ημέρα επιστροφής της στο σπίτι είχε υποθερμία (η θερμοκρασία της ήταν 34,5) και για κάποιο διάστημα αργότερα κόπωση και αγευσία, ένιωθε σαν να έτρωγε αλάτι. Δεν αντιμετώπισε προβλήματα με τον ύπνο, αλλά και αφότου απαλλάχθηκε από το ιικό φορτίο (στις τρεις εβδομάδες ήταν αρνητική σε μοριακό τεστ) δεν αισθανόταν ότι είχε τις κατάλληλες δυνάμεις για να επιστρέψει στην εργασία της. Ελαβε κάποια οφειλόμενα ρεπό μέχρι να αναρρώσει πλήρως.
Μετά τη γιορτή των Φώτων, την πρώτη ημέρα επιστροφής στη δουλειά, παρατήρησε ότι κατά την οδήγηση δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί εύκολα. «Οδηγούσα μηχανικά. Σαν να έβγαινα πρώτη φορά και πρώτη φορά να έβλεπα κόσμο», λέει. Στις 19 Ιανουαρίου έκανε ένα τεστ μνήμης και κρίθηκε ότι θα χρειαστεί επανέλεγχος. Οπως λέει, της είχαν πει τρεις λέξεις από τις οποίες δεν μπορούσε να ανακαλέσει τη μία όταν ρωτήθηκε ένα λεπτό αργότερα, ενώ δυσκολεύτηκε να συγκεντρωθεί όταν της ζήτησαν να μετρήσει ανάποδα αφαιρώντας επτά αριθμούς από το 100. Ενιωσε ότι έπρεπε να το γράψει αντί να το σκεφτεί.
«Είναι ένας ιός άγνωστος. Στη δουλειά και στο σπίτι πάντως τα καταφέρνω, είμαι πολύ δραστήρια», τονίζει. Αντεπεξέρχεται χωρίς προβλήματα στα καθήκοντά της και είναι πλήρως λειτουργική.
Χωρίς παρενέργειες
Ο συνάδελφός της και πρόεδρος στη Συνδικαλιστική Ομοσπονδία Νοσηλευτών Αττικής, Νίκος Παπανδρέου, δεν νόσησε το ίδιο βαριά. Δεν χρειάστηκε να νοσηλευθεί, ανέβασε για δύο ημέρες πυρετό 38 και έπειτα ήταν ασυμπτωματικός. «Η επίδραση της νόσου ήταν ήπια πάνω μου. Δεν είχα μυαλγίες, αγευσία ή ανοσμία», λέει. Ούτε τον ταλαιπώρησε κάποια αδυναμία συγκέντρωσης. Την περίοδο της καραντίνας στο σπίτι του έπρεπε να προετοιμάσει τις ερωτήσεις και να διορθώσει τα διαγωνίσματα των σπουδαστών ενός ΙΕΚ όπου διδάσκει και το έκανε χωρίς δυσκολία.
Η δική του μαρτυρία δείχνει ότι η νόσος ή τα όποια επακόλουθά της επιμένουν δεν είναι απαραίτητα κοινά σε κάθε ασθενή. Δεν έχουν όλοι την ίδια βαρύτητα, ούτε κατά τη νόσηση, αλλά ούτε και στη φάση της αποκατάστασης. «Εχουμε αντιμετωπίσει πολλές λοιμώξεις με επιτυχία γιατί είχαν μια συγκεκριμένη ταυτότητα. Σε αυτόν τον ιό κάθε μέρα γνωρίζουμε νέα πράγματα», λέει.