Μπορεί να λέμε πως το χιόνι φέρνει «μια άσπρη μέρα», αλλά αυτή τη φορά η «Μήδεια» άφησε τα «παιδιά» του κρατικού μηχανισμού να «σφάζονται» μεταξύ τους για το ποιος έχει την ευθύνη για τα τεράστια προβλήματα που παρουσιάστηκαν, φέρνοντας στην επιφάνεια μακρόχρονες παθογένειες. Περίπου 70.000 νοικοκυριά, σύμφωνα με τον ΔΕΔΔΗΕ, έμειναν για μέρες χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, δηλαδή χωρίς θέρμανση, χωρίς φως, χωρίς μαγείρεμα, χωρίς επικοινωνία ή με δραματικά προβλήματα σε όλα αυτά. Σε αρκετές περιπτώσεις είχε κοπεί και το νερό. Και βέβαια σε συνθήκες πολύ έντονου ψύχους και εν μέσω πανδημίας.
Κι όλα αυτά από ένα κύμα κακοκαιρίας ιδιαιτέρως έντονο και ασυνήθιστο στην Αττική (από το 2008 είχε να εμφανιστεί παρόμοιο), τα φαινόμενα του οποίου όμως είχαν προβλεφθεί με αυξημένη ακρίβεια από τους μετεωρολόγους.
Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, το πλέον αχρείαστο ήταν το πινγκ πονγκ απόδοσης ευθυνών μεταξύ δήμων, Περιφέρειας, ΔΕΔΔΗΕ, το οποίο άφησε τους παθόντες παγερά αδιάφορους, αυτή τη φορά με το «παγερά» τραγικά πραγματικό.
Καθώς το μεγαλύτερο μέρος των διακοπών ρεύματος προκλήθηκε από πτώσεις δέντρων και κυρίως κλαδιών (σε ποσοστό 80%-90%, σύμφωνα με τον ΔΕΔΔΗΕ) στα καλώδια μεταφοράς ηλεκτρικού, ξεκίνησε μεγάλη αντιπαράθεση για το ποιος ευθύνεται για τον μη καθαρισμό τους. Η Περιφέρεια Αττικής υπέδειξε τον ΔΕΔΔΗΕ. «Ο κάθε φορέας οφείλει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του και τώρα οφείλει να το κάνει και ο ΔΕΔΔΗΕ και να αποκαταστήσει άμεσα τα προβλήματα ηλεκτροδότησης στις χιλιάδες οικογένειες», σημείωσε σε ανακοίνωσή της. Από την άλλη πλευρά λεγόταν πως οι δήμοι δεν προχώρησαν στις αναγκαίες αποψιλώσεις, με τη σύγχυση να γενικεύεται –ακόμα και σε υψηλό πολιτικό επίπεδο– για το ποιος τελικά και τι πρέπει να (είχε) κάνει.
Σύμφωνα με τη νομοθεσία, είναι ευθύνη του ΔΕΔΔΗΕ να ελέγχει και να καθαρίζει το δίκτυο ηλεκτρομεταφοράς των 112 χιλιομέτρων και να κόβει δέντρα ή κλαδιά που βρίσκονται σε απόσταση 2,5 μέτρων από τις γραμμές μέσης τάσης και ενός μέτρου από τις γραμμές χαμηλής τάσης. Για το έργο αυτό (που πραγματοποιείται Μάρτιο – Απρίλιο, ενόψει καλοκαιριού που είναι μεγάλος ο κίνδυνος πυρκαγιών), δεν χρειάζεται άδεια από το δασαρχείο, ζητείται όμως από τους δήμους ή το δασαρχείο υπόδειξη χώρων για την εναπόθεση των κλαδεμάτων. Κι ενώ φαίνεται πως με «άμυνα ζώνης» (1 ή 2,5 μέτρων) η πλευρά των ΟΤΑ «δικαιώνεται», τι γίνεται εάν καρφωθεί πάνω στο ηλεκτροφόρο καλώδιο κλαδί ή δέντρο που βρίσκεται εκτός ζώνης (και ποιος θα τη μετράει;) ή απλώς πέσει και κλείσει την πρόσβαση; Τότε το μπαλάκι πάει στον δήμο.
Σημείο αντιπαράθεσης έγινε και το πρόβλημα των κλειστών δρόμων, καθώς τα συνεργεία του ΔΕΔΔΗΕ σε πολλές περιπτώσεις έλεγαν πως δεν μπορούσαν να φτάσουν στα σημεία των βλαβών, ρίχνοντας τις ευθύνες στους ΟΤΑ, για να εισπράξει ο Διαχειριστής καταγγελίες (κυρίως από την Περιφέρεια) για ερπυστριοφόρα οχήματά του που δεν επιχειρούν.
Ελλειψη συντονισμού
«Αυτό που κυρίως λείπει είναι ο συντονισμός και όχι μόνο μεταξύ δήμων και ΔΕΔΔΗΕ, σε όλα τα επίπεδα. Οι αρμοδιότητες όσον αφορά τον καθαρισμό των καλωδίων είναι ξεκάθαρες. Το γενικό πλαίσιο όμως που παράγει αλληλοκαλύψεις πρέπει να το ξαναδούμε άμεσα. Για παράδειγμα, όσον αφορά το να μένουν ανοικτοί οι δρόμοι. Η Περιφέρεια έχει την ευθύνη για το οδικό δίκτυο εκτός οικισμών, ο δήμος εντός. Σκεφτείτε τώρα στην Π.Ε. Τρικάλων. Θα ξεκινάει το μηχάνημα της Περιφέρειας, θα κάνει τόσα χιλιόμετρα, θα φτάνει στο χωριό, αλλά δεν θα το καθαρίζει, για να πάει το δικό μας;», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Παπαστεργίου, δήμαρχος Τρικκαίων και πρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης Δήμων Ελλάδας.
«Αυτές τις ημέρες γίνεται πολύς λόγος για την κοπή δέντρων που είτε είναι άρρωστα είτε μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα. Ξέρετε πόσο δύσκολη διαδικασία είναι να κοπεί ένα δέντρο; Για κάθε ένα πρέπει να παρθεί απόφαση από το δημοτικό συμβούλιο, με συγκεκριμένη αιτιολόγηση. Εντός σχεδίου πόλεως δεν χρειάζεται άδεια από το δασαρχείο, παρά μόνο σε περιπτώσεις δημόσιας έκτασης μέσα στην πόλη, π.χ. παραποτάμια βλάστηση», συμπληρώνει ο κ. Παπαστεργίου. «Σωστά θέλουμε να προστατεύσουμε τα δέντρα, αλλά έχουμε δημιουργήσει μια μεγάλη γραφειοκρατία, που σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης ή πολιτικής προστασίας δεν λειτουργεί», σημειώνει ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ.
Πέρα από τα προβλήματα του συντονισμού και των πολλαπλών ανευθυνοϋπεύθυνων, φαίνεται πως καταγράφονται και σοβαρά ελλείμματα προσωπικού και μέσων. «Τα τελευταία χρόνια, ακόμα και τώρα με τον θεσμό της κινητικότητας, το προσωπικό των δήμων έχει μειωθεί σημαντικά», λέει στην «Κ» ο κ. Παπαστεργίου. Ανάλογη εικόνα υπάρχει και στο δυναμικό του ΔΕΔΔΗΕ. Πολλές από τις εργασίες που αναφέραμε πραγματοποιούνται από εργολαβίες, χωρίς να είναι στενός ο έλεγχος των υπηρεσιών. «Ιδιαίτερο ζήτημα είναι τα μέσα, τα μηχανήματα. Οι δήμοι έχουν πολλά χρόνια να πάρουν καινούργιο εξοπλισμό. Προφανώς στους δήμους της Αθήνας, και λόγω κλιματολογικών συνθηκών, έλειπαν τα μέσα», τονίζει ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ.
Συνολικά χρειάζεται μια αλλαγή νοοτροπίας στο θέμα της Πολιτικής Προστασίας, που λόγω και κλιματικής αλλαγής αποκτά ολοένα και πιο αναβαθμισμένη σημασία. Απλοποίηση, καθορισμένοι ρόλοι, συνεργασία-συντονισμός, επάρκεια μέσων και προσωπικού. Επίσης, επαυξημένη επαγρύπνηση και προετοιμασία. Επιτρέπεται να υπάρχουν αντλιοστάσια ύδρευσης ή άλλες κρίσιμες υποδομές χωρίς γεννήτριες παραγωγής ρεύματος; Για πόσο ακόμα θα περιμένει το έργο υπογειοποίησης των καλωδίων της ΔΕΗ, ξεκινώντας κατ’ αρχάς από τις πιο ευαίσθητες περιοχές;
Χιονόπτωση επί 24 συνεχόμενες ώρες στο κέντρο της Αθήνας
Το πέρασμα της «Μήδειας» προκάλεσε μεγάλα προβλήματα, όχι μόνο λόγω του έντονου χαρακτήρα του φαινομένου, αλλά γιατί η χιονόπτωση της δεύτερης φάσης του κύματος κακοκαιρίας κάλυψε την Αττική και εκτεταμένες κατοικημένες ζώνες, με μεγάλη ή μικρότερη πυκνότητα. Η χιονόπτωση στην Αθήνα ήταν μια από τις μεγαλύτερες των τελευταίων ετών, πραγματικά ξεχωριστό φαινόμενο, καθώς ανάλογου μεγέθους έχουν σημειωθεί μόλις τέσσερις στην πρώτη 20ετία του 21ου αιώνα. Ακόμα και σε βάθος δεκαετιών είναι από τα φαινόμενα που ξεχωρίζουν, όσον αφορά όμως την Αθήνα και τις γύρω περιοχές και όχι τη χώρα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, η χιονόπτωση της «Μήδειας» περιλαμβάνεται στις εντονότερες των τελευταίων 40 ετών στην Αθήνα. Η συνολική διάρκεια των χιονοπτώσεων ήταν 36 ώρες στην Αττική, ενώ στο κέντρο της Αθήνας και σε δήμους της πρωτεύουσας καταγράφεται πτώση χιονιού με ένταση για 24 ώρες, με αποτέλεσμα το ύψος του χιονιού να φτάσει τα 20-25 εκατοστά. Οι χιονοπτώσεις στον νομό ξεκίνησαν τα ξημερώματα της Δευτέρας 15 Φεβρουαρίου, κυρίως στα δυτικά και βόρεια τμήματα, και από το βράδυ της Δευτέρας εκδηλώθηκαν και στην πόλη της Αθήνας. Συνεχίστηκαν με ιδιαίτερη ένταση καθ’ όλη τη διάρκεια της Τρίτης 16 Φεβρουαρίου.
Το εντυπωσιακό στοιχείο της «Μήδειας» ήταν η έντονη χιονόπτωση για 24 και περισσότερες ώρες σχεδόν σε όλη την Αθήνα και ακόμα περισσότερο στα βόρεια προάστια ή στους κοντινούς οικισμούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το ιστορικό αρχείο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, για να βρούμε ανάλογες χιονοπτώσεις στην Αθήνα πρέπει να επιστρέψουμε στις 17-18 Φεβρουαρίου 2008, όταν χιόνισε για περίπου 30 ώρες και έστρωσε 25 εκ. χιονιού περίπου, και στις 4-6 Ιανουαρίου 2002, όταν η χιονόπτωση κράτησε 48 ώρες και το ύψος του χιονιού ήταν περίπου 15 εκατοστά. Ισχυρό ήταν και το πέρασμα του χιονιά στις 12-13 Φεβρουαρίου 2004, με 20 ώρες χιονόπτωση και 15 εκατοστά χιόνι.
Βεβαίως, σε επίπεδο χώρας το κύμα κακοκαιρίας «Μήδεια» δεν ήταν πρωτόγνωρο, όπως σημειώνουν σε ανακοίνωσή τους στο meteo.gr οι ερευνητές του Αστεροσκοπείου Κώστας Λαγουβάρδος, Bασιλική Κοτρώνη και Σταύρος Ντάφης. Σε σχέση με κύματα κακοκαιρίας του 2019 και του 2017, όπως η «Αριάδνη» στις 5-11 Ιανουαρίου 2017 που επηρέασε κατοικημένες περιοχές στο σύνολο της χώρας, η «Μήδεια» επέδρασε σε μικρότερη γεωγραφική περιοχή, ενώ το ύψος του χιονιού στην Αθήνα ήταν εφάμιλλο των φαινομένων που αναφέραμε.
Οι ερευνητές του Αστεροσκοπείου κάνουν λόγο για «μια πολύ ισχυρή ψυχρή εισβολή με διάρκεια φαινομένων τεσσάρων ημερών (Σάββατο 13/2-Τρίτη 16/2). Οι ψυχρές αέριες μάζες προερχόμενες από τη Βόρεια Ευρώπη συνδυάστηκαν με τις αρκετά θερμότερες και υγρές αέριες μάζες της Μεσογείου και η συνάντησή τους προκάλεσε τη δημιουργία ισχυρών βαρομετρικών συστημάτων στην περιοχή μας».
Κατά τη διάρκεια της «Μήδειας» προκλήθηκαν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες που καταγράφηκαν τόσο από το δίκτυο της ΕΜΥ όσο και από εκείνο του Αστεροσκοπείου. Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία κατέγραψε -22 βαθμούς Κελσίου στη Φλώρινα το ξημέρωμα της 16ης Φεβρουαρίου. Ας σημειωθεί πως το απόλυτο ρεκόρ χαμηλής θερμοκρασίας σε κατοικημένες περιοχές στο δίκτυο της ΕΜΥ έχει καταγραφεί στις 27 Ιανουαρίου 1962 σε Νευροκόπι και Πτολεμαΐδα και είναι οι -28 βαθμοί Κελσίου.
Αντίστοιχα, στο δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών του Αστεροσκοπείου το ξημέρωμα στις 16/2 το θερμόμετρο έπεσε στους -25,1 βαθμούς Κελσίου στον Νέο Καύκασο Φλώρινας, δημιουργώντας ρεκόρ χαμηλότερης θερμοκρασίας για το δίκτυο του ΕΕΑ. Την ίδια ημέρα η Βορειοδυτική Ελλάδα είχε παγώσει όπως δείχνουν και οι -19,1° C στο Μεσόβουνο Κοζάνης, οι -16,2° C στη Βωβούσα της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων και οι -15,2° C στα Γρεβενά.
Παράλληλα, εκδηλώθηκαν και θυελλώδεις άνεμοι στα πελάγη, με τις μέγιστες ριπές του Αιόλου να πλησιάζουν ή και να ξεπερνούν τα 100 χιλιόμετρα την ώρα. Ενδεικτικά οι υψηλότερες ταχύτητες, όπως καταγράφηκαν από το Αστεροσκοπείο στις 17 Φεβρουαρίου, ήταν: στην Τήνο (θέση Πόρτο) 121 χλμ./ώρα, στη Νάξο 108 χλμ./ώρα, στη Φινοκαλιά Λασιθίου 103 χλμ./ώρα, στην Ιεράπετρα 98 χλμ./ώρα και στην Ιο 90 χλμ./ώρα.