Η επιδημία της COVID-19, εκτός από προκλήσεις ως προς τη θεραπευτική αντιμετώπισή της, αναδεικνύει κάποια βασικά ζητήματα που αφορούν την έμβια πραγματικότητα. Ενα από αυτά είναι η δυνατότητα ενός οργανισμού να κάνει τις επιλογές εκείνες που υποστηρίζουν όσο το δυνατόν καλύτερα και αποτελεσματικότερα την επιβίωση, τη διαιώνιση και την εξέλιξή του στον χρόνο.
Η ελευθερία δεν είναι μια κατασκευή του ανθρώπινου πνεύματος, αλλά ένα χαρακτηριστικό της ζωής σε κάθε της μορφή. Ενας οργανισμός που δεν θα είχε τη δυνατότητα να επιλέγει αυτό που είναι απαραίτητο για τη ζωή του θα έμπαινε σε κίνδυνο.
Ο άνθρωπος δεν δημιούργησε αλλά ανακάλυψε αυτό που ήδη υπήρχε σαν θεμελιακό χαρακτηριστικό της ζωής. Το ανέδειξε και μπόρεσε να του δώσει εκείνες τις εκφράσεις που θα υπηρετούσαν αποτελεσματικότερα τη ζωή του και την κοινωνική συνύπαρξη. Για παράδειγμα, η δημοκρατία ως επινόηση του ανθρώπινου πνεύματος είναι προϊόν αυτού του χαρακτηριστικού της ελεύθερης επιλογής.
Αφορά την ανακάλυψη μιας κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας που θα στήριζε και θα αναδείκνυε βασικές αξίες απαραίτητες για την κοινωνική ζωή, όπως η αποδοχή της διαφορετικότητας, ο σεβασμός και η στήριξη των μειονοτήτων και των αδυνάτων, η σημασία του πλουραλισμού και του διαλόγου, η σύνθεση των διαφορετικών απόψεων και ο καθορισμός των προτεραιοτήτων που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση και την εξέλιξη της ζωής.
Χωρίς αναφορά στις αξίες αυτές, χωρίς τη δυνατότητα επιλογής εκείνων των πρακτικών που θα υπηρετούσαν αυτές τις αξίες, η ζωή θα έμπαινε σε κίνδυνο. Αυτές είναι οι αξίες που θα έπρεπε να καθορίζουν πρωτίστως τις επιλογές μας, αξιοποιώντας ένα βασικό χαρακτηριστικό της ζωής όπως είναι η ελευθερία.
Η ελευθερία συνδέεται πρωτίστως με την ικανότητα ενός οργανισμού να κάνει εκείνες τις επιλογές που υπηρετούν τη ζωή και όχι με την ικανοποίηση κάποιων επιθυμιών ή αναγκών, ιδιαίτερα όταν αυτές θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή.
Δυστυχώς όμως, όπως παρατηρούμε να συμβαίνει όλο και πιο συχνά τις τελευταίες δεκαετίες, ιδιαίτερα στις τεχνολογικά ανεπτυγμένες χώρες, η ελευθερία αποσυνδέθηκε από τις ρίζες της και συνδέθηκε περισσότερο με την ικανοποίηση των επιθυμιών μας.
Η επιδημία της COVID-19 μας έφερε αντιμέτωπους με την ανάγκη να επιλέξουμε μέτρα που ήταν απαραίτητα για την προστασία της ζωής και που μοιραία θα είχαν επιπτώσεις σε κάποιες δραστηριότητές μας (μετακινήσεις, κοινωνικές επαφές, εργασία κ.ά.).
Ηταν μια επιλογή για την προστασία της ίδιας της ζωής έως ότου ανακαλυφθούν αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης της νόσου. Ηταν αναγκαία προκειμένου να διασφαλιστεί η επιβίωσή μας. Δεν ήταν εύκολο, ούτε ευχάριστο. Η ελευθερία όμως δεν υπάρχει μόνο για να κάνουμε ό,τι μας ικανοποιεί. Αυτό έρχεται σε δεύτερη μοίρα και μόνο εφόσον έχει διασφαλιστεί η επιβίωση.
Η ελευθερία αποτελεί ένα θεμελιακό χαρακτηριστικό της ζωής. Υπάρχει σαν μια εν δυνάμει δυνατότητα για κάθε οργανισμό. Η κατάκτησή της όμως, δηλαδή η ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε τις προτεραιότητες εκείνες που πρέπει να επιλέξουμε προκειμένου να διασφαλιστεί η επιβίωση, απαιτεί προσπάθεια και δεν παρέχεται χωρίς κάποιο τίμημα.
Στη ζωή τίποτε πολύτιμο δεν προσφέρεται δωρεάν. Η Ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα όπου οι άνθρωποι ως ομάδα ή σε ατομικό επίπεδο έδωσαν αγώνες για να διαφυλάξουν τις θεμελιακές αξίες της ζωής, θυσιάζοντας συχνά την ευδαιμονία τους, ακόμη και την ίδια τους τη ζωή προκειμένου να τις υπερασπιστούν. Βεβαίως και πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση ώστε οι περιορισμοί να μην οδηγήσουν σε καταχρήσεις ή σε εκμετάλλευση.
Αυτό που διακυβεύεται σήμερα με την πανδημία είναι η ίδια η ζωή. Κάθε επιλογή που θα την προστάτευε είναι επιλογή ελευθερίας. Επιλέγω ό,τι είναι απαραίτητο και για όσο χρειάζεται, ακόμη και όταν δεν μου είναι ευχάριστο. Αυτό δεν συνιστά περιορισμό της ελευθερίας, αλλά αποτελεί την πιο ουσιαστική έκφρασή της, που είναι η προστασία και η στήριξη της ζωής.
Νιώθω ότι συμβάλλω και εγώ σε αυτή την προσπάθεια, καθώς είναι και δική μου επιλογή. Με αφορμή την πανδημία έχουμε την ευκαιρία σε κοινωνικό αλλά και σε ατομικό επίπεδο να συνταχθούμε με τις αξίες πάνω στις οποίες θεμελιώνεται η ζωή και τον ρόλο που έχει η ελευθερία στον καθορισμό των επιλογών και των προτεραιοτήτων που την υπηρετούν.
Κάθε επιλογή μας που συμβάλλει σε αυτό τον στόχο είναι μια άσκηση ελευθερίας.
* Ο κ. Δημήτρης Δαμίγος είναι κλινικός ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής, πρώην επίκουρος καθηγητής Ιατρικής Ψυχολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.