Η μάχη με τον κορωνοϊό, κυρίως στην Ευρώπη και συνεπώς και στην Ελλάδα, είναι σε μια κρίσιμη καμπή, με την εμφάνιση των σπάνιων και ενίοτε θανατηφόρων επιπλοκών του εμβολίου της εταιρείας AstraZeneca (ΑΖ), που έχει το παράξενο όνομα VIPIT, όπως θα εξηγήσω πιο κάτω. Το πρόβλημα που έχει θορυβήσει τον κόσμο είναι έντονο στην Ελλάδα γιατί η μεγαλύτερη ποσότητα εμβολίων που έχουν παραγγελθεί είναι ΑΖ και επίσης αναμένονται και εκατομμύρια άλλες δόσεις από το εμβόλιο της εταιρείας Johnson & Johnson (J&J) που είναι παρόμοιας τεχνολογίας με αυτό της ΑΖ.
Ας εξετάσουμε λοιπόν με νηφάλια λογική τα δεδομένα, έτσι ώστε να πάρουμε αποφάσεις συλλογικές και ατομικές που στηρίζονται στη γνώση αλλά και στις ανάγκες της κοινωνίας. Το εμβόλιο της ΑΖ περιέχει DNA που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη της ακίδας της COVID-19 και εισάγεται στα κύτταρά μας μέσω ενός φορέως που είναι ένας ακίνδυνος αδενοϊός. Το DNA εισέρχεται στον πυρήνα του κυττάρου και «παράγει» την πρωτεΐνη του ιού στην οποία ο άνθρωπος αποκτά αντισώματα και έτσι χτίζει ανοσία. Το εμβόλιο της J&J είναι ίδιας τεχνολογίας· η διαφορά του είναι ότι χρησιμοποιεί έναν διαφορετικό αδενοϊό ως φορέα του DNA. Και τα δύο αυτά εμβόλια διαφέρουν από αυτά της Pfizer και της Moderna, τα οποία χρησιμοποιούν RNA για την παραγωγή της πρωτεΐνης του κορωνοϊού, και το RNA αυτό επικαλύπτεται και προστατεύεται από ένα λιπιδικό σφαιρικό επικάλυμμα. Ανοσολογικά, η βασική διαφορά των DNA και RNA εμβολίων είναι η παρουσία του ιικού φορέα του αδρανοποιημένου αδενοϊού στα DNA εμβόλια.
Τι είναι η θρομβωτική παρενέργεια του εμβολίου ΑΖ; Επειτα από τη χορήγηση περίπου 34 εκατομμυρίων δόσεων του εμβολίου ΑΖ, παρατηρήθηκαν δυστυχώς επεισόδια θρομβώσεων κυρίως σε γυναίκες ηλικίας 30-50 ετών (με μέσο όρο 36 ετών). Θρομβωτικά επεισόδια, δηλαδή θρόμβοι αίματος στις εγκεφαλικές φλέβες, στις κοιλιακές φλέβες, στις αρτηρίες, συνοδευόμενες από χαμηλό αριθμό αιμοπεταλίων (θρομβοπενία, στη γλώσσα των αιματολόγων). Ο αριθμός των σπάνιων αυτών θρομβωτικών επεισοδίων είναι 169 περιπτώσεις εγκεφαλικών φλεβικών θρόμβων και 53 περιπτώσεις θρόμβων στις κοιλιακές φλέβες (δεδομένα μέχρι τις 4 Απριλίου από τον EMA – Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων). Η επιστημονική κοινότητα στην Ευρώπη πρόσφατα κατέληξε, με βάση τα δεδομένα και τη συχνότητα των θρομβωτικών επεισοδίων στον ανεμβολίαστο πληθυσμό, ότι το εμβόλιο ΑΖ σχετίζεται με την εμφάνιση της θρομβωτικής επιπλοκής. Ποια είναι λοιπόν η πιθανότητα για την επιπλοκή αυτή; Η μέχρι τώρα εμπειρία είναι 1 στα 153.000 εμβολιασθέντα άτομα. Δεν είναι ακόμα σαφώς γνωστό ποια είναι η πιθανότητα στις διάφορες ηλικίες και η σχέση με την πρώτη ή τη δεύτερη δόση.
Σαν ένα συγκριτικό μέτρο στο μέγεθος του ρίσκου, θα σας θυμίσω πως οι θάνατοι στην Ευρώπη από τροχαία δυστυχήματα (οδηγούς και πεζούς) είναι κατά μέσον όρο 52 σε ένα εκατομμύριο κατοίκους τον χρόνο, δηλαδή ένας στους 19.230 κατοίκους. Στην Ελλάδα είναι περισσότερο από το μέσον όρο, δηλαδή ένας στους 15.337 συμπολίτες μας τον χρόνο. Δηλαδή η πιθανότητα της VIPIT στους εμβολιασθέντες είναι περίπου δέκα φορές μικρότερη από την πιθανότητα θανάτου από τροχαίο σε ένα χρόνο. Αυτό δεν εμποδίζει τους πολίτες να χρησιμοποιούν αυτοκίνητα και δίτροχα για τη μετακίνηση και την αναψυχή τους.
Ενας ασθενής μπορεί να αλλάξει την ιατρική! Η αιματολόγος Sabine Eichinger στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο της Βιέννης παραξενεύτηκε με μια 49χρονη νοσοκόμα που παραπονιόταν για πόνους στην κοιλιά και ναυτία και η οποία ανέπτυξε θρόμβους στις κοιλιακές φλέβες και θρομβοπενία. Η ασθενής πέθανε την επόμενη ημέρα και η γιατρός της θορυβήθηκε γιατί όλη αυτή η νοσολογική οντότητα ήρθε ξαφνικά πέντε ημέρες μετά την πρώτη δόση του εμβολίου ΑΖ. Η κλινική εικόνα θύμιζε μια κατάσταση που λέγεται μετα-ηπαρινική θρομβοπενία (HIT Heparin-induced Thrombopenia). Η γιατρός συμβουλεύτηκε τον ερευνητή Andrea Greinacher του Πανεπιστημίου Greifswald στη Γερμανία, που εργάζεται στην πάθηση HIT για πολλά χρόνια. Εκείνος αναγνώρισε τη φύση της επιπλοκής και την ονόμασε VIPIT (Vaccine-Induced Prothrombotic Immune Thrombocytopenia), που στα ελληνικά θα το μεταφράσω σε Μετα-εμβολιακή Προθρομβοτική Ανοσο-Θρομβοπενία. Ας κρατήσουμε όμως τον όρο VIPIT. Σε μια συνέντευξή του στις 19 Μαρτίου 2021, ο καθηγητής Greinacher είπε: «Ξέρουμε τι να κάνουμε, πώς να τη διαγνώσουμε και πώς να τη θεραπεύσουμε!».
Είναι πολύ νωρίς για να ξέρουμε ακριβώς πού οφείλεται η σπάνια αυτή επιπλοκή. Πολλοί ερευνητές εργάζονται εντατικά για να κατανοηθεί η αιτιολογία. Δεν έχει βρεθεί κανένας παράγων κινδύνου, ούτε και μια συγκεκριμένη γενετική προδιάθεση, αν και η εντύπωσή μου ως γενετιστή είναι ότι μάλλον η γονιδιακή ποικιλομορφία μερικών ατόμων είναι τέτοια που συμβάλλει-καθορίζει την εμφάνιση των σπάνιων θρομβωτικών επεισοδίων. Η πιθανή γενετική προδιάθεση ενισχύεται και από το γεγονός ότι η ποικιλομορφία του γονιδίου CD148 μεταβάλλει το ρίσκο για τη όμοια πάθηση HIT. Τα καλά νέα είναι ότι οι περισσότερες από αυτές τις μετα-εμβολιακές θρομβώσεις είναι θεραπευτικά αντιμετωπίσιμες.
Να συνεχίσουμε τους εμβολιασμούς με ΑΖ; Ιδού το καίριο ερώτημα. Το τίμημα από τη συμπτωματολογία της COVID-19, οι συχνές και σοβαρές επιπλοκές της λοίμωξης, η θνησιμότητά της και η διασπορά της στις νεότερες πια πληθυσμιακές ομάδες είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από αυτό της σπάνιας επιπλοκής VIPIT. Στην ιατρική, όπως και σε πολλούς άλλους κλάδους της ζωής, υπάρχει μια ζυγαριά για τα οφέλη και τις συνέπειες μιας θεραπείας ή μιας απόφασης. Στη ζυγαριά του εμβολίου ΑΖ και της COVID-19, είναι σαφέστατο πως η συνέχιση του εμβολίου είναι πολύ πιο ευεργετική, και το μήνυμα αυτού του άρθρου είναι η ενθάρρυνση της συνέχισης των εμβολιασμών με την απαιτούμενη αναπροσαρμογή των αποφάσεων ανάλογα με τα νέα δεδομένα. Στο μεταξύ, οι εμβολιασμένοι, μέχρι και μερικές εβδομάδες μετά τον εμβολιασμό, πρέπει να αναφέρουν στους γιατρούς τους τυχόν συμπτώματα, όπως δυσκολία στην αναπνοή, πόνο στο στήθος, οίδημα στα πόδια, πονοκεφάλους, κοιλιακούς πόνους, διαταραχές της όρασης, μικροαιμορραγίες στο δέρμα, έτσι ώστε η διάγνωση της σπάνιας επιπλοκής VIPIT να γίνεται γρήγορα και η θεραπευτική αγωγή να είναι άμεση.
Το πρόβλημα βέβαια με τη σημερινή διεθνή αγορά εμβολίων είναι ότι υπάρχουν και άλλα εναλλακτικά εμβόλια. Τα RNA εμβόλια (Pfizer και Moderna) δεν έχουν συσχετισθεί με σοβαρές επιπλοκές έπειτα από εκατό εκατομμύρια εμβολιασθέντες. Ετσι, εάν ο κόσμος μας ήταν ιδεατός και υπήρχε η δυνατότητα επιλογής, ίσως πολλοί άνθρωποι να προτιμούσαν τα RNA εμβόλια. Αλλά η δημόσια υγεία έχει περιορισμούς και μια ζυγαριά που ρυθμίζεται από τις συλλογικές αποφάσεις, τις οικονομικές συναλλαγές και τη γνώση σε συγκεκριμένο χρόνο. Οσον δε αφορά το εμβόλιο της J&J που έχει παραγγελθεί από την Ελλάδα, δεν είναι γνωστό ακόμη αν θα έχει ανάλογη συμπεριφορά με αυτό της ΑΖ.
Να προχωρήσουμε λοιπόν με σύνεση και εμπιστοσύνη στη γνώση. Η διεθνής επιστημονική και ιατρική κοινότητα, με την ασίγαστη δίψα για την αποκάλυψη της αλήθειας σε κάθε ερώτημα, και η αλλαγή της στρατηγικής ανάλογα με την καινούργια γνώση είναι η σιγουριά μας για τη σωστή πορεία της αντιμετώπισης της πανδημίας.
* Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών και πρώην πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO). Ο αρθρογράφος δηλώνει υπεύθυνα ότι δεν έχει καμία οικονομική ανάμειξη με οποιαδήποτε εταιρεία παραγωγής εμβολίων.