Η χορεία του Χάντινγκτον (Hunti-ngton’s chorea) είναι μια επώδυνη κληρονομική πάθηση για την οποία δεν υπάρχει προς το παρόν θεραπεία. Τίποτε δεν προαγγέλλει την ασθένεια μέχρι την ηλικία των 40-50 ετών, οπότε αρχίζει ένας ραγδαίος εκφυλισμός του νευρικού συστήματος που οδηγεί σε επίπονο και βέβαιο θάνατο. Οι περισσότερες κληρονομικές ασθένειες προκύπτουν όταν το άτομο κληρονομήσει το επιβλαβές γονίδιο και από τους δύο γονείς, για τη χορεία του Χάντινγκτον αρκεί η κληρονόμηση του γονιδίου μόνον από έναν γονέα. Και επειδή ο γονέας που φέρει το γονίδιο δεν γνωρίζει την πάθησή του στα χρόνια της γονιμότητάς του, έχει κανονική αναπαραγωγική ζωή. Το αποτέλεσμα είναι ότι κάθε παιδί του έχει 50% πιθανότητα να εκδηλώσει την ασθένεια σε ηλικία 40-50 χρόνων. Είστε στην ακμή των 18 ετών όταν ο πατέρας σας παρουσιάζει τα πρώτα και αλάθητα συμπτώματα της πάθησης. Θα τρέξετε στο διαγνωστικό κέντρο για να βεβαιωθείτε αν είστε φορέας του γονιδίου; Η εμπειρία έχει δείξει πως ένα σημαντικό ποσοστό αυτών που βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση δεν θέλουν να μάθουν αν είναι φορείς του γονιδίου ή όχι. Και αυτό οδηγεί στο ερώτημα: πώς δικαιολογείται ο φόβος για την αλήθεια; Γιατί να μη γνωρίζει κανείς μια κατάσταση από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει;
Η πάθηση είναι ευτυχώς σπάνια, 5-10 στις 100.000. Ομως σχεδόν όλοι μας θα βιώσουμε κάποια στιγμή την ίδια αγωνία σε κάποιο βαθμό. Και τότε θα κληθούμε να πάρουμε θέση στο ερώτημα: να μάθω ή να μη μάθω; Ο φόβος απέναντι στην πραγματικότητα δεν περιορίζεται στη σφαίρα της υγείας. Τον αντιμετωπίζουμε κάθε μέρα, έστω και σε ηπιότερη μορφή. Συνήθως δεν τον λέμε φόβο, προτιμάμε πιο εύηχα ονόματα και σοφιζόμαστε προφάσεις για να μην τον δούμε κατάματα. Δεν εξυπηρετεί την άνεσή μας η ιδέα ότι το περιβάλλον υποβαθμίζεται; Υπάρχει λύση: οι περιβαλλοντολόγοι αερολογούν! Γιατί δεν έχει βρεθεί φάρμακο κατά του καρκίνου; Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά δεν χρειάζεται να σκοτιζόμαστε αφού υπάρχει μια απλή απάντηση: ένα τέτοιο φάρμακο δεν θα ήταν προς το συμφέρον της φαρμακοβιομηχανίας. Δεν υποψιάζεστε μια δειλία πίσω από αυτές τις απαντήσεις; Η καχυποψία και η δυσπιστία είναι εύκολες λύσεις, η ανάληψη της ευθύνης είναι δύσκολη. Πώς να μην ανθήσουν σε ένα τέτοιο περιβάλλον η ψευδοεπιστήμη και η παραπληροφόρηση;
Φοβίζει η πραγματικότητα! Η εξελικτική βιολογία έχει μια απάντηση. Στη ζωή μας το δυσάρεστο είναι όχι μόνο συχνότερο από το ευχάριστο αλλά και μετράει περισσότερο. Αυτό ίσχυε σε όλη την ιστορία του είδους μας, ισχύει και σήμερα, ισχύει και στα συγγενικά μας είδη, σε αυτά για τα οποία μπορούμε να μιλήσουμε για αισθήματα αγωνίας και φόβου. Επομένως η φοβία της πραγματικότητας έχει βαθιές ρίζες που ξεπερνούν την ιστορία του είδους μας. Γιατί όμως το δυσάρεστο είχε και έχει μεγαλύτερο βάρος από το ευχάριστο; Η απάντηση πρέπει να σχετίζεται με το πιθανό τελικό αποτέλεσμα. Αντίθετα με μια ευχάριστη κατάσταση, μια δυσάρεστη μπορεί να σημάνει το τέλος – και τίποτε δεν βαρύνει περισσότερο από το τέλος. Για έναν αρουραίο, άλλο να απολαύσει ένα μήλο και άλλο να πέσει θύμα ενός γερακιού. Οταν βρεθεί στο δίλημμα, η εξέλιξη τον έχει εφοδιάσει με τη σωστή επιλογή.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στα πιο άμεσα και πιο οδυνηρά. Πίσω από τις δεισιδαιμονίες και τις μαγείες κρύβεται ο φόβος για την πραγματικότητα. Κάποτε η άγνοιά μας για τους φυσικούς, τους βιολογικούς, ακόμα και τους κοινωνικούς νόμους, δικαιολογούσε σε κάποιο βαθμό την αναζήτηση της τύχης μας στα άστρα και της σωτηρίας μας στους εξορκισμούς. Σήμερα κάτι τέτοιο αποτελεί ένδειξη χαμηλής νοημοσύνης. Θα πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί στις προεκτάσεις αυτού του σκεπτικού. Αναφέρομαι, φυσικά, στην καταφυγή στο υπερβατικό. Είναι κοινή και αναντίρρητη η εντύπωση ότι η πίστη σε μια υπερφυσική οντότητα αποτελεί το πιο αποτελεσματικό εφόδιο για τις στιγμές που η πραγματικότητα μας δείχνει την άσχημη όψη της. Κάποιοι θα ισχυριστούν ότι η καταφυγή δεν αποτελεί αντιμετώπιση της πραγματικότητας αλλά δραπέτευση από την πραγματικότητα. Ομως στις δύσκολες στιγμές, ο αγώνας στον οποίο θα αποδυθούμε για να αποφευχθεί το χειρότερο θα είναι πραγματικός. Πραγματική θα είναι η αγωνία και η ελπίδα, πραγματική και η ανάγκη για αντοχή και ανάκαμψη από το όποιο τελικό αποτέλεσμα. Ολα αυτά συνιστούν μια πραγματικότητα. Δεν τη βλέπουμε, αλλά είναι μέσα μας. Δεν μπορούμε να την περιγράψουμε με όρους ύλης και ενέργειας, αλλά αυτό είναι θέμα χρόνου – κάποτε δεν γνωρίζαμε τίποτε για τη φυσικοχημεία του ρίγους, σήμερα γνωρίζουμε αρκετά. Αλλά όσα και αν μάθουμε, η πιο αποτελεσματική θεραπεία θα παραμείνει αυτή που σφυρηλάτησε η εξέλιξή μας: η στήριξη από τον πλησίον, η παραμυθία, η πίστη στο ότι δεν έχουν τελειώσει όλα. Εχουμε υποχρέωση να στηρίξουμε την αγωνία, δεν έχουμε το δικαίωμα να αφαιρέσουμε την ελπίδα και την αντιμετώπιση της απώλειας. Αυτά τα αισθήματα παραμένουν όμοια από γενιά σε γενιά, αλλάζουν μόνον οι τρόποι με τους οποίους τα αντιμετωπίζουμε. Κάποιοι ίσως θα παραμείνουν στα ξόρκια, κάποιοι θα προτάξουν ενεργότερη συμμετοχή στο κοινωνικό έργο, κάποιοι, ίσως οι περισσότεροι, θα επιμείνουν στην προσφυγή στο υπερβατικό με τον τρόπο που ο καθένας το βιώνει. Φοβίζει η πραγματικότητα. Μας απομένει να επιλέξουμε τον τρόπο που την αντιμετωπίζουμε.
* Ο κ. Λευτέρης Ζούρος είναι ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Κρήτης, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.