Η απάντηση στην ερώτηση του τίτλου θα όφειλε να είναι προφανής: για το σύνολο των πολιτών. Μια χώρα ιδρύει και λειτουργεί πανεπιστήμια για να στηρίζει τη διαρκή πρόοδο της κοινωνίας και την ανάπτυξη της οικονομίας της. Αιώνες τώρα η εκπαίδευση είναι συνώνυμη με τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, ενώ η θετική επίδραση της παρουσίας ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος στην ευρύτερη περιοχή είναι απόλυτα μετρήσιμη.
Στην Ελλάδα δεν ισχύει πάντα το προφανές. Η ανώτατη εκπαίδευση θεωρήθηκε επί δεκαετίες προνομιακό πεδίο αντιπαράθεσης από τα πολιτικά κόμματα, που ένιωθαν την υποχρέωση να περιλαμβάνουν στο πρόγραμμά τους αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο και παντός είδους παροχές στα ιδρύματα – περισσότερα κονδύλια και θέσεις, νέα τμήματα, αθρόες μετεγγραφές. Το αποτέλεσμα είναι μια ατελείωτη σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων αλλά και ατέρμονες διαμάχες που καθηλώνουν τα πανεπιστήμιά μας, ενώ στο διεθνές εκπαιδευτικό στερέωμα συντελείται κοσμογονία.
Στην κλίμακα της Περιφέρειας ή του δήμου που τα φιλοξενεί, τα πανεπιστημιακά τμήματα ωφελούν τις τοπικές κοινωνίες με τη ζωντάνια εκατοντάδων ή χιλιάδων νέων ανθρώπων. Συχνά, βέβαια, δίνεται προτεραιότητα στα άμεσα οικονομικά οφέλη από την παροδική παρουσία των φοιτητών και φοιτητριών στην πόλη και παραγνωρίζονται τα έμμεσα, πολύ σημαντικότερα, οφέλη από την αναβάθμιση της πνευματικής ζωής του τόπου και την αλληλεπίδραση με το επιχειρηματικό οικοσύστημα. Αρκετές πόλεις έχουν στραμμένη την πλάτη στο πανεπιστήμιο και το ξαναθυμούνται μόνο όταν κινδυνεύσουν να το χάσουν.
Οι τοπικοί άρχοντες και οι επίδοξοι πολιτικοί, από την άλλη μεριά, διέγνωσαν έγκαιρα τα πολλαπλά οφέλη από τους πολιτικούς αγώνες για τη δημιουργία και διατήρηση πανεπιστημιακών σχολών στην εκλογική τους περιφέρεια. Ετσι, δεν λείπουν ποτέ από την πολιτική τους ατζέντα τα αιτήματα για ένα ή περισσότερα νέα τμήματα, με συνήθως έωλα επιχειρήματα, π.χ. να ιδρύσουμε ένα τμήμα Αρχιτεκτονικής γιατί έχουμε πολλές βυζαντινές εκκλησίες στην πόλη μας ή ένα τμήμα Κτηνιατρικής γιατί έχει πολλά αρπακτικά πτηνά η περιοχή μας! Εχω γίνει συχνά αυτήκοος μάρτυς της αφοπλιστικής και καθ’ όλα ειλικρινούς δήλωσης αυτοδιοικητικών: «Θέλω ένα τμήμα για τον δήμο μας κι ας είναι ό,τι να ’ναι».
Δυστυχώς, η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει εκχωρήσει προ πολλού στους πολιτικούς το δικαίωμα του αποφασίζειν για την ακαδημαϊκή συγκρότηση των ΑΕΙ της χώρας.
Οι καθηγητές εξακολουθούν να καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ίδρυση, στελέχωση και λειτουργία των πανεπιστημιακών τμημάτων ανά τη χώρα. Τις περισσότερες φορές οι προτάσεις τους είναι επαρκώς τεκμηριωμένες, υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Παραδείγματα εξαιρέσεων αποτελούν τμήματα που δημιουργήθηκαν για να καλύψουν τις επιστημονικές περιοχές των διδασκόντων και όχι απαραίτητα τις ανάγκες της χώρας σε επιστημονικό προσωπικό ή τμήματα της ίδιας σχολής που λειτουργούν σε διαφορετικές πόλεις και δεν μπορούν να συγκεντρωθούν στην ίδια έδρα γιατί αντιδρούν οι διδάσκοντες. Η αίσθηση πως η ίδρυση νέων τμημάτων ενίοτε εκπορεύεται από ατομικές και όχι συλλογικές επιδιώξεις, επιτείνεται από κάποιες, λίγες, διοικήσεις πανεπιστημίων που προκρίνουν την ποσοτική αύξηση του ιδρύματος έναντι της βελτίωσης των ποιοτικών χαρακτηριστικών του.
Τα πανεπιστημιακά τμήματα οφείλουν να λειτουργούν με φοιτητοκεντρική αντίληψη, πρωτίστως για τις φοιτήτριες και τους φοιτητές τους, που δικαιούνται να απολαμβάνουν ποιοτική εκπαίδευση, σε άρτιες υποδομές, από ικανό προσωπικό, συμμετέχοντας στην παραγωγή νέας γνώσης. Τα πτυχία τους πρέπει να αντιστοιχούν σε μοντέρνα προγράμματα σπουδών, να έχουν αντίκρισμα στην αγορά εργασίας και να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της χώρας. Προκαλεί θλίψη η οποιαδήποτε αναγωγή των νέων ανθρώπων σε καταναλωτικές ψηφίδες και η συνεπαγόμενη αδιαφορία για την πορεία τους μέσα από πλημμελώς εξοπλισμένα και υποστελεχωμένα πανεπιστημιακά τμήματα.
Σκεφθείτε την αναλογία. Χτίζουμε σχολεία για να καλύψουμε τις ανάγκες εκπαίδευσης των μαθητών, των παιδιών μας, και όχι τις ανάγκες απασχόλησης των δασκάλων ή επανεκλογής των τοπικών αρχών. Δεν διανοούμαστε να λειτουργήσουμε λύκεια χωρίς προσωπικό ή σε ανεπαρκείς εγκαταστάσεις.
Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και για τις φοιτήτριες και τους φοιτητές μας.
* O κ. Περικλής Α. Μήτκας είναι καθηγητής, πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ).