Στη ράχη του Σχίνου Κορινθίας, μετά το τέρμα της οδού Δύο Κάστρων, ο κακοτράχαλος χωματόδρομος βγάζει σε έναν μικρό, περιφραγμένο ελαιώνα που οι ντόπιοι αποκαλούν πλέον «σημείο μηδέν». Από εκεί φαίνεται ότι ξεκίνησε στις 19 Μαΐου η φωτιά, αρχικά έρπουσα προτού θεριέψει και διατρέξει, υποβοηθούμενη από τις ριπές του μαΐστρου και το δυσπρόσιτο ανάγλυφο, χαράδρες και πλαγιές των Γερανείων Ορέων. Το πιο κοντινό σπίτι, σε άλλο κτήμα, απέχει περίπου 50 μέτρα. Κάμερες δεν υπάρχουν. Οι ανακριτικοί υπάλληλοι της Πυροσβεστικής έπρεπε να βασιστούν στις όποιες διαθέσιμες μαρτυρίες, να μελετήσουν πώς κατακάθισε η αιθάλη σε πέτρες και σύρματα, να εκτιμήσουν και άλλα ίχνη, για να οδηγηθούν στην αρχική εστία και να προσδιορίσουν την αιτία της πυρκαγιάς που κατέκαψε πάνω από 70.000 στρέμματα.
Οι πρώτες ενδείξεις παρέπεμψαν σε εμπρησμό από αμέλεια, πιθανότατα από την καύση υπολειμμάτων καλλιεργειών. Και την περασμένη εβδομάδα στελέχη της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού (ΔΑΕΕ) βρέθηκαν στην περιοχή και αναμένεται το τελικό τους πόρισμα. Οσο κι αν εκπλήσσει το ενδεχόμενο να οφείλεται η πρώτη μεγάλη φετινή φωτιά σε κάποια απερίσκεπτη ενέργεια, τα στατιστικά της Πυροσβεστικής δείχνουν ότι διαχρονικά οι περισσότερες δικογραφίες που σχηματίζονται είναι για πυρκαγιά από αμέλεια.
Σύμφωνα με στοιχεία που έχει παραχωρήσει στην «Κ» η ΔΑΕΕ, πέρυσι κατηγορήθηκαν 313 άτομα για εμπρησμό από αμέλεια και 55 για πρόθεση. Το 2019 οι κατηγορούμενοι ήταν 133 για αμέλεια και 61 για πρόθεση. Και παλιότερα δεδομένα επιβεβαιώνουν την ίδια τάση. Την περίοδο 2010-2015 διαπιστώθηκε ότι 1.850 άτομα είχαν προκαλέσει πυρκαγιές από αμέλεια, ενώ 418 είχαν δράσει με πρόθεση. Από ανάλυση εκείνων των στοιχείων προέκυπτε ότι οι περισσότεροι εκ των δραστών, σε ποσοστό 26%, ήταν αγρότες ή κτηνοτρόφοι και ακολουθούσαν σε ποσοστό 23% οι συνταξιούχοι. Παρότι το 2020 διανύαμε την πρώτη χρονιά της πανδημίας COVID-19 με περιορισμούς στις μετακινήσεις, οι αγροτοδασικές πυρκαγιές αυξήθηκαν. Καταγράφηκαν 12.827 συμβάντα, ενώ το 2019 είχαν φτάσει στις 10.244.
Και το καλοκαίρι του 2018, μετά τη φονική πυρκαγιά της Ανατολικής Αττικής, ο πραγματογνώμονας της Πυροσβεστικής προσδιόρισε στο πόρισμά του ως σημείο έναρξης εκείνης της φωτιάς ανοιχτό οικοπεδικό χώρο επί της οδού Ανδρούτσου, στην περιοχή Νταού Πεντέλης όπου κάποιος είχε κάψει ξερά χόρτα. «Βάσει της έντονης παρουσίας υπολειμμάτων πρόσφατης καύσιμης ύλης, όπως έντονη στάχτη χρώματος λευκού, και εκατέρωθεν αυτής διασκορπισμένα κούτσουρα και κλαδιά, συμπεραίνεται ότι δεν κάηκαν στο συγκεκριμένο σημείο εξαιτίας της πυρκαγιάς αλλά προ αυτής», ανέφερε στα συμπεράσματά του.
Η κλήση
Το βράδυ της Τετάρτης 19 Μαΐου στον Σχίνο ο Αντώνης Ιωακείμ άκουσε αρχικά τα σκυλιά του να γαβγίζουν έντονα. Η σύζυγός του βγήκε έπειτα στο μπαλκόνι να απλώσει ρούχα και είδε τη φωτιά στον γειτονικό ελαιώνα. Ο ίδιος αντίκρισε μια μεγάλη φλόγα και κάλεσε το 199. Θυμάται ότι το τηλεφώνημά του έγινε στις 21.38. Εκείνη την ημέρα είχε φτάσει στο σπίτι του από τις 17.30 και έκανε δουλειές. Οπως λέει στην «Κ» ο ελαιώνας ήταν κλαδεμένος και περιποιημένος, δεν γνωρίζει ποιος είναι ο ιδιοκτήτης, ούτε αντιλήφθηκε μετά την άφιξή του να εργάζεται κάποιος εκεί.
«Η φωτιά δεν μπαίνει μόνη της. Τώρα μπήκε από πρόθεση, μπήκε κατά λάθος, από απερισκεψία; Δεν μπορώ να το πω», λέει. Ακουσε και άλλες εκδοχές που δίνουν ντόπιοι, ότι μπορεί να ευθύνεται κάποια σπίθα από καλώδιο της ΔΕΗ. Ο ίδιος δεν το θεωρεί πιθανό. «Αν γινόταν κάποιο βραχυκύκλωμα, επειδή το σπίτι μου παίρνει ρεύμα από το ίδιο δίκτυο θα έπρεπε να είχα έστω και μια στιγμιαία πτώση τάσεως. Είχα την τηλεόραση ανοιχτή, έστω και μια βύθιση να είχε συμβεί στην τάση θα το είχα πάρει είδηση». Μετά τη φωτιά οι ανακριτικοί υπάλληλοι της Πυροσβεστικής κατέγραψαν τη δική του μαρτυρία και της γυναίκας του. Τους ζήτησαν να τους περιγράψουν λεπτό προς λεπτό εκείνη τη βραδιά, οτιδήποτε είδαν ή άκουσαν, ακόμη κι αν είχαν κάποια αντιζηλία με άλλους στην περιοχή. Μετά την κλήση του κ. Ιωακείμ έφτασαν πρώτοι στο σημείο εθελοντές δασοπυροσβέστες με ένα μικρό και ευέλικτο όχημα 4×4, χωρητικότητας ενός τόνου σε νερό. Ο Δημήτρης Δεσύλλας, μόνιμος κάτοικος και μέλος της εθελοντικής ομάδας περιγράφει το κυνήγι τους με τη φωτιά. Μιλάει για τη δύναμη του ανέμου, τους αναπάντεχους στροβιλισμούς που έκαναν οι φλόγες και πώς κατά την κατάσβεση χρειάστηκε να παρατήσουν σωλήνες για να μη παγιδευθούν. Επιχείρησαν κάποια στιγμή να πιάσουν τη φωτιά από μπροστά, προτού ξεφύγει. Αλλά το όχημά τους δεν μπόρεσε να κόψει δρόμο από μια χωμάτινη διαδρομή και χρειάστηκε να κάνει ολόκληρο κύκλο, μέσα από το χωριό για να προσεγγίσει το σημείο.
Σε αυτοψία της «Κ» στην περιοχή είναι ξεκάθαρο το γιατί. Σε πέντε σημεία ο χωματόδρομος είχε οργωθεί. Κάποιος, πιθανότατα μέσα στον τελευταίο μήνα, άνοιξε ορύγματα, βάθους τουλάχιστον μισού μέτρου για να εμποδίσει τη διέλευση. Σύμφωνα με μαρτυρίες πρόκειται για πολίτη ο οποίος υποστηρίζει ότι το συγκεκριμένο μονοπάτι του ανήκει και ότι βρίσκεται μέσα στον ελαιώνα του. «Δεν ξέρω αν θα άλλαζε κάτι. Η φωτιά ήταν πολύ δυνατή, οι φλόγες τεράστιες. Σίγουρα χάθηκε κρίσιμος χρόνος», λέει ο κ. Δεσύλλας.
Ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος, δασολόγος και ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων, επισκέφθηκε τον Σχίνο πρόσφατα και άκουσε τις ίδιες μαρτυρίες από ντόπιους. Οπως αναφέρει ο ίδιος στην «Κ», η φωτιά είχε ως κυρίαρχα στοιχεία τον άνεμο, την περίπλοκη τοπογραφία και το ψηλό πευκόδασος στο οποίο έχει φανεί ότι αν δεν υπάρχει τεράστια υπεροπλία σε εναέρια μέσα δυσχεραίνεται η κατάσβεση.
Επισημαίνει, όπως έχει κάνει και στο παρελθόν σε παρόμοιες τοποθετήσεις του, ότι οι πυρκαγιές είναι θέμα συνολικότερης διαχείρισης, όχι μόνο καταστολής αλλά και ολοκληρωμένης εκπαίδευσης σε βάθος. Φέρνει ως παράδειγμα μια χαρακτηριστική εικόνα που είδε πριν από δύο χρόνια, τέλη Απριλίου, όταν επέστρεφε από τη Νεάπολη Λακωνίας. Ηταν σούρουπο και εκατέρωθεν του δρόμου υπήρχαν μικρές εστίες φωτιάς, καίγονταν κούτσουρα από ελιές που κάποιοι τα είχαν αφήσει εκεί χωρίς επίβλεψη. Θυμάται ότι εκείνη την ημέρα, ευτυχώς, δεν φυσούσε. Την επομένη, όμως, με πιο δυνατό αέρα υπήρχαν δύο μεγάλες εστίες σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Διαδοχικές συλλήψεις
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Πυροσβεστικής, το 2020 συνελήφθησαν 240 άτομα για εμπρησμό από αμέλεια ή πρόθεση στο πλαίσιο του αυτοφώρου. Το 2019 έγιναν 153 συλλήψεις, ενώ το 2018 είχαν φτάσει τις 144. Τις τελευταίες ημέρες καταγράφονται διαδοχικά παρόμοια περιστατικά. Την 1η Ιουνίου συνελήφθη από ανακριτικούς υπαλλήλους της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Κιάτου μια γυναίκα η οποία φέρεται να προκάλεσε εμπρησμό από αμέλεια σε γεωργική έκταση στην Κορινθία. Στις 30 Μαΐου οδηγήθηκε στο αυτόφωρο νεαρός άνδρας για τον ίδιο λόγο έπειτα από πρόκληση εμπρησμού σε δασική έκταση στην Ανω Νεάπολη Νίκαιας. Δύο ημέρες νωρίτερα είχε πραγματοποιηθεί ακόμη μία παρόμοια σύλληψη στη Μακρακώμη Φθιώτιδας.
Για τις 23 Ιουνίου έχει προσδιοριστεί στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Ρόδου η δίκη 80χρονης, η οποία φέρεται να είχε προκαλέσει οκτώ μήνες νωρίτερα πυρκαγιά σε δασική περιοχή κοντά στο χωριό Ασκληπιείο. Η ίδια είχε υποστηρίξει ότι αφού έκαψε τα ξερά χόρτα στο αγρόκτημά της τα κάλυψε και τα έβρεξε. Δύο ώρες αργότερα την ειδοποίησαν ότι είχε ξεσπάσει φωτιά.
Τελεσίδικη απόφαση στo «παρά ένα» της παραγραφής
Πόσος καιρός θα μπορούσε να μεσολαβήσει μέχρι να βγει μια τελεσίδικη δικαστική απόφαση σε περίπτωση πυρκαγιάς από αμέλεια; Πρόσφατα ολοκληρώθηκε στην Κρήτη μια περιπετειώδης δικαστική διαδικασία, μόλις δέκα ημέρες πριν από την παραγραφή. Η τελευταία, μαραθώνια συνεδρίαση ξεκίνησε το πρωί της 18ης Μαΐου στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Χανίων και η ετυμηγορία ανακοινώθηκε λίγο μετά τα μεσάνυχτα. Το δικαστήριο έκρινε ότι ο επικεφαλής συντήρησης του δικτύου του ΔΕΔΔΗΕ ήταν υπεύθυνος για τη μεγάλη φωτιά που είχε ξεσπάσει το 2013 στην περιοχή Βαμβακόπουλο Χανίων και επέβαλε ποινή φυλάκισης έξι μηνών με αναστολή.
Στην έκθεση αυτοψίας των ανακριτικών υπαλλήλων της Πυροσβεστικής που είναι σε γνώση της «Κ» περιγράφονται λεπτομερώς όλα όσα συνέβησαν το επίμαχο βράδυ και φαίνεται το πώς γίνεται σε ανάλογες περιπτώσεις η έρευνα για τον εντοπισμό της αιτίας μιας φωτιάς.
Η πυρκαγιά εκδηλώθηκε τα ξημερώματα της 29ης Μαΐου 2013, σε ημιαστική περιοχή πέντε χιλιόμετρα έξω από τα Χανιά. «Λαμβάνοντας υπόψη τους δείκτες κατεύθυνσης πυρκαγιάς, τον άνεμο, τη βλάστηση, τα αποτυπώματα απανθράκωσης, τη φολίδωση και τις μαρτυρίες πολιτών εντοπίσαμε το αρχικό σημείο έναρξης σε απόσταση περίπου 70 μ. δυτικά από την πίσω πλευρά των κτιρίων της εταιρείας ΜΗΧΑΝΙΚΗ Α.Ε. μέσα στο ρυάκι το οποίο συνορεύει και από τις δύο πλευρές του με αγροτεμάχια με οπωροφόρα δέντρα και ελαιόδεντρα διαφόρων ιδιοκτησιών. Πάνω από το ρυάκι στο σημείο έναρξης της πυρκαγιάς διερχόταν δίκτυο της ΔΕΗ με ξύλινους στύλους και μεταλλικούς αγωγούς», έγραψαν οι ανακριτικοί υπάλληλοι που βρέθηκαν τότε στο σημείο και ξεκίνησαν την έρευνά τους μόλις μισή ώρα μετά την εκδήλωση της φωτιάς.
Παρατηρώντας προσεκτικά το σημείο δεν εντόπισαν υπολείμματα καύσης καλλιεργειών, ούτε απορρίμματα για τυχόν ανάφλεξη. Δεν βρήκαν ίχνη εμπρησμού από πρόθεση, ούτε οποιονδήποτε εμπρηστικό μηχανισμό. «Δεν υπήρχαν κουφάρια καμένων πουλιών που ενδεχομένως θα μπορούσαν ερχόμενα σε επαφή με ηλεκτροφόρους αγωγούς να προκαλέσουν πυρκαγιά», σημείωσαν. Εψαξαν και για κυψέλες μελισσών στο σημείο (πιθανή αιτία σε άλλες περιπτώσεις) αλλά δεν βρήκαν οτιδήποτε. Εντόπισαν, όμως, πεσμένους και κομμένους μεταλλικούς αγωγούς οι οποίοι κρέμονταν από την κορυφή των στύλων της ΔΕΗ. Οπως παρατήρησαν, έφεραν ίχνη από βραχυκυκλώματα, είχαν πολλά σημεία παραμορφωμένα από τήξη του μετάλλου. Πολίτες τους είπαν ότι είχαν δει σπινθηρισμούς. Οι ίδιοι εντόπισαν ότι τα καλώδια του δικτύου είχαν χαλαρώσει σε αρκετά σημεία και ότι υπήρχαν σε κοντινή απόσταση ψηλά δέντρα που δεν είχαν κλαδευτεί. Εκτίμησαν βάσει όλων των δεδομένων που συγκέντρωσαν ότι η πυρκαγιά είχε προκληθεί από τα ηλεκτροφόρα καλώδια της ΔΕΗ.
Παρόμοιες ήταν και οι επισημάνσεις πραγματογνωμόνων οι οποίοι διορίστηκαν έπειτα από την Πυροσβεστική. Στο δικό τους πόρισμα σημειώνουν ότι το καλοκαίρι οι ηλεκτροφόροι αγωγοί διαστέλλονται, αναπτύσσουν έντονη καμπυλότητα προς τα κάτω και έντονες ριπές ανέμου μπορούν να τους ταλαντώσουν και να τους φέρουν σε επαφή με κλαδιά δέντρων.
Η φωτιά, λόγω των ιδιαίτερων καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν, επεκτάθηκε ανεξέλεγκτα εντός κατοικημένης περιοχής. Εκαψε επιχειρήσεις, κατοικίες, οχήματα και χωματουργικά μηχανήματα, αποθήκες και ζώα, μέχρι να τεθεί υπό έλεγχο. Τουλάχιστον 25 ιδιώτες και ιδιοκτήτες επιχειρήσεων ζημιώθηκαν.
Πρωτοδίκως ο υπεύθυνος συντήρησης του δικτύου της ΔΕΔΔΗΕ αθωώθηκε. Ωστόσο, οι δικηγόροι των ζημιωθέντων προσέφυγαν στον εισαγγελέα Εφετών και κατόπιν αιτήματός τους ασκήθηκε έφεση. Το 2020 ο κατηγορούμενος καταδικάστηκε σε 12 μήνες φυλάκιση με αναστολή για εμπρησμό από αμέλεια. Ασκησε αναίρεση στον Αρειο Πάγο και για έναν τυπικό, δικονομικό λόγο η υπόθεση στάλθηκε στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Χανίων για να δικαστεί ξανά. Χρειάστηκαν πέντε συνεδριάσεις για να βγει η τελεσίδικη απόφαση πριν από λίγες εβδομάδες, στα όρια της παραγραφής.
Ο δικηγόρος Μιχάλης Στεφανογιάννης έχει εκπροσωπήσει σε όλα τα στάδια αυτής της δικαστικής εξέλιξης την εταιρεία ΚΡΕΤΑ ΜΕΤΑΛ Α.Ε. η οποία, όπως αναφέρει, υπέστη ζημίες ύψους 1,25 εκατ. ευρώ από την πυρκαγιά. Αυτό το ποσό διεκδικεί η εταιρεία με αγωγή της από το 2015, η οποία έχει αναβληθεί διαδοχικές φορές, μέχρι να εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση από τα ποινικά δικαστήρια. Πλέον έχει ανοίξει ο δρόμος για τη διεκδίκηση αποζημιώσεων.