«Φώτη, Φώτη!». Σε έναν ανηφορικό δρόμο στον Νέο Κόσμο που βράζει, η Πάολα Πόντι φωνάζει κοιτάζοντας ψηλά. Πίσω από τα μαύρα της γυαλιά, τα μάτια της δεν ψάχνουν τον καταγάλανο ουρανό. Ψάχνουν τον άνθρωπο που μένει σε μια γκαρσονιέρα του πρώτου ορόφου. Οι φωνές της Πάολα ειδοποίησαν τον 57χρονο Φώτη Τσαχάνι να ανοίξει την εξώπορτα – δεν λειτουργεί το κουδούνι. Φοράει μάσκα, αλλά τα μάτια του κοιτούν με θέρμη και ευγένεια, μέσα από τα μπλε κοκάλινα γυαλιά του. Στα δυο του χέρια κρατάει πατερίτσες – του φτάνουν μέχρι τους ώμους. «Εχω μεγάλη αναπηρία, 82%». Τους τελευταίους μήνες όμως, κάτι του έχει φτιάξει τη διάθεση.
Ο κ. Τσαχάνι είναι ένας από τους ωφελούμενους του προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι Plus», μια αναβάθμιση του «Βοήθεια Στο Σπίτι», το οποίο ξεκίνησε το 1998 για να εξυπηρετεί ηλικιωμένους που δεν αυτοεξυπηρετούνται, ανθρώπους με κινητικά προβλήματα και άλλες ευάλωτες ομάδες, αλλά στη συνθήκη της πανδημίας φάνηκε πιο χρήσιμο από ποτέ. Ο ίδιος δεν μετακινείται εύκολα μόνος. Παλαιότερα, τον βοηθούσαν μακρινοί συγγενείς και φίλοι, όμως όταν ξεκίνησε η πανδημία, εγκλωβίστηκε ακόμα περισσότερο στο σπίτι. Τότε άκουσε για το πρόγραμμα, και η ζωή του άλλαξε. «Εχω νιώσει μεγάλη ανακούφιση ψυχολογικά, ένα σκίρτημα», λέει στην «Κ» το πρωί της Τετάρτης. Το πρόγραμμα, εξηγεί, έχει γίνει απαραίτητο από πολλές απόψεις. Υπάλληλοι του δήμου έρχονται στο σπίτι για να καθαρίσουν, να του φέρουν φάρμακα και ψώνια. Του κλείνουν ραντεβού, τον συνοδεύουν στους γιατρούς.
«Κάθε μήνα, με πάνε στο νοσοκομείο», λέει στην «Κ» η 80χρονη Μαργαρίτα Δημητριάδου, μια άλλη ωφελούμενη η οποία αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με την όρασή της. Από το ένα της μάτι, δεν βλέπει καθόλου, καθώς πριν ενταχθεί στο πρόγραμμα δεν μπορούσε να πάει σε ιατρικό ραντεβού. «Δεν είχα πάει πουθενά», λέει και τα ανοιχτόχρωμα μάτια της λάμπουν. «Είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένη». Στο εμβολιαστικό κέντρο, ο κ. Τσαχάνι πήγε με την κ. Πόντι, μία από τις οδηγούς. Οι δυο τους έχουν χτίσει σχέση οικειότητας, και ίσως αυτό είναι το πιο σημαντικό. «Αναπτύσσουμε σχέσεις οικογενειακές», λέει ο κ. Τσαχάνι, «ειδικά για μοναχικά άτομα, αυτό είναι πάρα πολύ απαραίτητο».
Εκτός των άλλων εργαζομένων του προγράμματος, στο σπίτι τον επισκέπτονται και κοινωνικοί λειτουργοί – «κάθονται μαζί μου μία ώρα, με μάσκες, με γάντια, με ρωτάνε “πώς αισθάνεσαι;”, μιλάμε». «Βάλε 30 ευχαριστώ σερί», τονίζει με ευγνωμοσύνη. Ευγνωμοσύνη που η μοναξιά δεν τον βαραίνει όσο πριν. Η κ. Πόντι λέει πως η πανδημία έπληξε ψυχολογικά πάρα πολλούς ανθρώπους που ζουν μόνοι τους, των οποίων οι κοινωνικές επαφές περιορίζονταν στο καφενείο ή σε κάποια επίσκεψη στους γείτονες, πράγματα που λόγω περιορισμών και φόβου μην κολλήσουν, έχασαν για πάρα πολλούς μήνες.
«Για αυτό πολλοί απευθύνθηκαν σε εμάς την περίοδο της πανδημίας», αναφέρει η ίδια, «βρήκαν σε εμάς ένα αποκούμπι». Μετά, τονίζει, είδαν και τις υπόλοιπες δράσεις του προγράμματος –μία εκ των οποίων θα είναι από τη Δευτέρα ο κατ’ οίκον εμβολιασμός, λέει αποκλειστικά στην «Κ» ο αντιδήμαρχος Κοινωνικής Αλληλεγγύης Πρόνοιας και Ισότητας του Δήμου Αθηναίων, Νίκος Βαφειάδης– αλλά πρώτα απ’ όλα έψαχναν την ψυχολογική υποστήριξη. «Λόγω της καραντίνας, έχουν αυξηθεί πολύ τα ψυχιατρικά θέματα», αναφέρει η Νικολέτα Κοτιανίδου, μία από τις κοινωνικές λειτουργούς του προγράμματος. Τόσο εκείνη όσο και η κ. Πόντι προσλήφθηκαν το 2020. Δεν είναι οι μόνες. Πριν από την πανδημία, το πρόγραμμα διέθετε 19 υπαλλήλους – τώρα έχει 86. Πριν, κάθε μήνα γίνονταν γύρω στις 800 ενέργειες, τώρα γίνονται 1.400. Οι ωφελούμενοι ήταν 200, τώρα έχουν διπλασιαστεί. Το πρόγραμμα όμως δεν έχει υπάρξει σωτήριο μόνο στην Αθήνα.
Περισσότερες υπηρεσίες
Στον Δήμο Τρικκαίων, για παράδειγμα, 814 άνθρωποι λαμβάνουν βοήθεια και υποστήριξη, ψυχολογική και μη, μέσω του προγράμματος. «Αυξήσαμε τον αριθμό των ωφελουμένων ατύπως, αφού εντάχθηκαν στη μέριμνα του δήμου και συμπολίτες που δεν ανήκαν στο «Βοήθεια στο Σπίτι», λέει στην «Κ» ο εκπρόσωπος Τύπου του δήμου, Θανάσης Μιχαλάκης, συμπληρώνοντας πως έδωσαν επίσης βάση στην τηλεφωνική εξυπηρέτηση πολιτών για πλήθος υπηρεσιών εν μέσω πανδημίας – «ώστε να μπορούν οι πολίτες από πριν να ζητούν π.χ. μια εξουσιοδότηση, να συνεννοούνται με το ΚΕΠ και να τους πάμε με το ”Βοήθεια στο Σπίτι” το έγγραφο».
«Βασική μας στόχευση κατά την περίοδο της πανδημίας ήταν να μη μείνει κανείς μόνος και απροστάτευτος», αναφέρει στην «Κ» ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ζέρβας. «Για τον λόγο αυτό ενισχύσαμε με προσωπικό άλλων υπηρεσιών το «Βοήθεια στο Σπίτι», τις υπόλοιπες κοινωνικές υπηρεσίες και ταυτόχρονα αξιοποιήσαμε περισσότερο τη δύναμη της Δημοτικής Αστυνομίας», τονίζει. Τα 17 άτομα του προσωπικού τού προγράμματος έγιναν 82, ενώ το 2020 συνολικά εξυπηρετήθηκαν 1.750 άτομα, σύμφωνα με στοιχεία του δήμου. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή του προγράμματος στη Λάρισα όπου, σύμφωνα με τον αντίστοιχο δήμο, το πρόγραμμα θα συνδράμει τώρα και στους εμβολιασμούς κατ’ οίκον, αλλά και στο Αγρίνιο, όπου τα αιτήματα παροχής υπηρεσιών άγγιξαν τα 2.000 κατά τη διάρκεια του lockdown.
Από την έναρξη του προγράμματος πριν από 23 χρόνια, η Βασιλική Τιακούδη είναι νοσηλεύτρια στο «Βοήθεια στο Σπίτι». Με τον κορωνοϊό, τα προβλήματα έχουν αυξηθεί, ενώ κάποια παραμένουν ίδια, λέει στην «Κ». «Εκτός από τις συνοδείες για τον εμβολιασμό, ο κόσμος φοβάται περισσότερο, έχουν και ανάγκη από ψυχολογική στήριξη», τονίζει. «Υπάρχει πολλή μοναξιά στον κόσμο, πολλή ανάγκη».
«Μας αγαπάνε τα παιδιά εδώ και μας βοηθάνε πάρα πολύ»
Πέρα από το «Βοήθεια στο Σπίτι», οι δήμοι της χώρας προσφέρουν πολλές άλλες κοινωνικές υπηρεσίες – μία από αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντική εβδομάδες όπως και αυτή, κατά τη διάρκεια της οποίας ο περισσότερος κόσμος κλείστηκε στο σπίτι, βρίσκοντας ανακούφιση από την ανυπόφορη ζέστη στη δροσιά του κλιματιστικού, ή όπως και εκείνη στα μέσα Φεβρουαρίου, όταν το χιόνι είχε καλύψει δρόμους, πλατείες και πεζοδρόμια. Μπορεί τα ακραία καιρικά φαινόμενα να ενοχλούν τους περισσότερους, αλλά κάποιοι άνθρωποι κινδυνεύουν σοβαρά από αυτά ή χάνουν το σπίτι τους. Πέρα από τη βοήθεια σε ευάλωτους ανθρώπους που ζουν στα σπίτια, αρκετοί δήμοι παρέχουν βοήθεια και σε όσους ζουν στον δρόμο μέσω του προγράμματος Streetwork, της κινητής μονάδας παρέμβασης στον δρόμο.
Στο Αγρίνιο, οι δομές αστέγων του δήμου πραγματοποιούν κάθε εβδομάδα δράσεις για τους άστεγους που δεν επιθυμούν να φιλοξενηθούν στις δομές. Την περίοδο του καύσωνα, μοιράζουν καθημερινά παγωμένα νερά, χυμούς και τρόφιμα. «Η συμπαράστασή μας σε όσους πλήττονται αποτελεί όχι απλά χρέος, αλλά βαθιά ανάγκη», δηλώνει στην «Κ» ο δήμαρχος Αγρινίου, Γιώργος Παπαναστασίου. Τον περασμένο χειμώνα, λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών, συστάθηκαν για πρώτη φορά οι «ομάδες δρόμου» των κοινωνικών υπηρεσιών του Δήμου Λαρισαίων, παρέχοντας φαγητό, κουβέρτες και υπνόσακους σε άστεγους, αλλά και πληροφορίες για το πού μπορούν να διανυκτερεύσουν, αναφέρει ο εκπρόσωπος Τύπου Αρης Ψύχας. Αντίστοιχες ομάδες υπάρχουν και στη Θεσσαλονίκη, στον Βόλο, στα Γιάννενα, και στο Ηράκλειο, εκτός άλλων περιοχών.
Στην Αθήνα, το πρόγραμμα «Streetwork» είναι προτεραιότητα. «Από την πρώτη στιγμή της νέας διοίκησης στον δήμο, αντιληφθήκαμε ότι υπήρχε ένα μεγάλο κενό στις ομάδες των επιτόπιων παρεμβάσεων στην πόλη», λέει στην «Κ» ο Γρηγόρης Λέων, πρόεδρος του Κέντρου Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων, ιατροδικαστής και δημοτικός σύμβουλος. «Υπήρχε μόνο μία πρωινή βάρδια και τις περισσότερες φορές αυτή δεν πραγματοποιούνταν γιατί δεν υπήρχαν οχήματα για να μεταφέρουν κοινωνικούς λειτουργούς», τονίζει. Τώρα, οι βάρδιες έχουν τετραπλασιαστεί, αναφέρει, τα οχήματα έχουν αυξηθεί.
Στους άστεγους της πόλης πηγαίνουν γεύματα εκεί όπου ζουν, και προσπαθούν να δημιουργήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης μαζί τους ούτως ώστε να τους πείσουν να μπουν σε μια δομή στέγασης. «Εχουμε προσπαθήσει να εκμηδενίσουμε τις όποιες γραφειοκρατικές διαδικασίες και όταν οι streetworkers καταφέρουν να πείσουν τους ανθρώπους, η μεταφορά τους γίνεται άμεσα και χωρίς περαιτέρω διαδικασίες», δηλώνει.
Η «Κ» την Πέμπτη βρέθηκε με μία ομάδα που, πέρα από τον οδηγό, αποτελούνταν από δύο κοινωνικές λειτουργούς και μία νοσηλεύτρια, και από το πρωί ξεκίνησε να διανέμει μπουκαλάκια με νερό σε άστεγους της Αθήνας, να τους θερμομετρεί, να τους ενημερώνει για τις πιο κοντινές κλιματιζόμενες αίθουσες, να συζητάει μαζί τους για τα προβλήματά τους. Πιο βοηθητική όλων είναι η αίσθηση της επιβεβαιωμένης ύπαρξης, αυτό δίνει η συνεχής και συνεπής επαφή σε ανθρώπους που συχνά νιώθουν αθέατοι από την κοινωνία και περιθωριοποιημένοι.
«Μας αγαπάνε τα παιδιά εδώ και μας βοηθάνε πάρα πολύ, κάθε μέρα έχουμε φαγητό», λέει στην «Κ» ο 47χρονος Γιάτσεκ. «Κάθε μέρα τους περιμένουμε, και κάθε μέρα έρχονται», τονίζει. Ο ίδιος και ο 45χρονος Μάριο Γκρούπα μένουν σε ένα παρκάκι απέναντι από τον σταθμό Λαρίσης. Κοντά τους, ξαποσταίνει και ο Σταύρος, ο οποίος τώρα συζητάει με την ομάδα των streetworkers για ένα ιατρικό ζήτημα – τον ρωτάνε αν προτιμά πατερίτσες ή ένα «Π».
«Είμαι πολύ ευχαριστημένος, κάθε μέρα φαΐ μας φέρνουν», δηλώνει ο κ. Γκρούπα. Κάθεται πίσω από την προτομή του Γεωργίου Παπανικολάου, είναι πρωί ακόμα και έχει σκιά, αλλά σύντομα θα την ψάχνει αλλού. «Με τη ζέστη κρύβομαι», λέει στην «Κ», «πρώτα εκεί, μετά εκεί», και σηκώνεται, πηγαίνοντας, ενδεικτικά, από το ένα σημείο στο άλλο.
Η εμπιστοσύνη
Η κοινωνική λειτουργός Ρούλα Κουτρομάνου, η οποία, όπως και πολλοί συνάδελφοί της, προσλήφθηκε εν μέσω πανδημίας, αναφέρει πως η μεγαλύτερη δυσκολία της δουλειάς έγκειται στην άρνηση. «Πολλοί έχουν συνηθίσει να είναι μόνοι τους, δεν θέλουν να τους βοηθήσουμε», δηλώνει στην «Κ». Ομως, κάποτε έρχεται η δικαίωση των κόπων. «Εξέλιξη υπάρχει όταν πείθουμε ορισμένους να μπουν σε ξενώνα», τονίζει η Βασιλική Κομπογιάννη, μια άλλη κοινωνική λειτουργός, και αυτό γίνεται μόνο όταν υπάρξει εμπιστοσύνη, η οποία δημιουργείται μέσω της συνεπούς παρουσίας, του συνεχούς ενδιαφέροντος. «Ξέρουν ότι ενδιαφερόμαστε», λέει στην «Κ», «μας βλέπουν καθημερινά».